Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров



Download 3,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet114/120
Sana26.02.2022
Hajmi3,8 Mb.
#472288
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   120
Bog'liq
yulduzli tunlar

очикдур!
Шайбонийхон Хужа Яхё билан урнидан турмай сурашди-ю, киноя килиб деди:
— Самарканд копкаларини биз учун сиз очиб келдингизми?
— Хазратим, хар иш худонинг хохиши билан булур.
— Бирок сизнинг хохишингиз — Самаркандни Бобурга бериш эди-ку?
— Осий бандалармиз, хон хазратлари. Хатолик утган булса, афв этинг, хузурингизга бош эгиб 
келдим...
Хужа Яхё кузига ёш олди.
Шайбонийхон ясовул га буюрди:
— Юкорига олиб чикиб мирзосининг капталига* утирризинг!
Хужа Яхёни олиб чикиб кетганларидан кейин Шайбонийхон узининг энг якин маслахатгуйи 
булган олтмиш ёшли муйсафид мулла Абдурахимни чакирди ва у билан нима хакдадир яккама- 
якка гаплаша бошлади.
Хоннинг шошилмаётгани баъзи султонларни таажжубга солмокда эди. Самарканд дарвозалари 
очик пайтда нега пойтахтга от куйиб кирмасдан, бу ерда имиллаб утиришибди?


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
* К а п т а л и — ёни, катори.
3
Шайбонийхон турдаги эшикдан кирганда хамма утирганлар уринларидан сапчиб туриб, хонга 
эгилиб таъзим килдилар. Хон шахнишинга тушалган кимхоб курпача устига чордана куриб 
утирди. Унинг унг ёнига чукка тушган мулла Абдурахим куръондан киска бир оят укиб, хон 
хазратларига энг олий тилаклар билдирди-ю, нихоят максадга утди:
— Имоми замон, халифаи рахмоннинг ниятлари факат шахар олиш эмас, дину миллат 
душманларини фош этиб, сизу бизни Мухаммад алайхиссалом юрган мукаддас йулга 
етаклашдир. Агар факат молу мулкни уйлайдиган подшох булса, Самарканд копкалари очилган 
захоти урхо-ур, деб калъага от куйиб кирур эди, карнай-сурнай чалдириб, уз галабасини 
тезрок халкка ошкор килур эди. Аммо бизнинг улур хонимиз — доноликда Искандари замон 
Шайбонийхон молу мулкдан аввал инсофу имонни уйлаюрлар.
— Бархак! — деб куйди мулла Абдурахимдан пастрокда утирган Мухаммад Солих.
— Подшох инсофу имонни унутса не 
ч о р л и к
мурдорликлар юз бериши, мамлакат не 
ч о р л и к
хароб булиши темурийларнинг кирдикорларидан бизга аён. Абдуллатиф мирзо уз отаси 
Улугбек мирзони ултиртирди. Хиротда Хусайн Бойкаро уз невараси Мумин мирзони 
ултиртирди. Мана хозир биз билан ултирган Султон Али мирзо уз ораси Бойсункур мирзони 
туттириб улдирмокчи булганда, ораси кочиб кутулди. Кейин Бойсункур мирзо бу инисини 
туттирганда кузини кур килмокчи булди. Аммо жаллодни олтинга сотиб олиб, бу Мирзо хам 
кочиб кутулди. Мирзоларнинг саройида соткинлик, хиёнат, бузуклик авж олди. Куръони шариф 
майни макрух деб катъий такиклаган. Аммо даврамизда ултирган мана бу ёш Мирзо жойнамоз 
устида ултирган имоми замон хузурига май ичиб ширакайф келмиш. Бу Мирзонинг 
шахвонийпарастлиги, шу ёшдан харом йулга юришлиги имоми замон хонимизга аввалдан аён 
эди!
Купакбий разабланиб ran кушди:
— Осиб улдириш керак бундай Мирзони!
— Айб факат бу навжувон Мирзода эмас, — деб Мухаммад Солих унга эътироз килди. — Бунинг 
отаси Махмуд мирзо багоят имонсиз бузук одам эди. Самаркандца подшохлик кил ганда 
хотинбозликка каноат килмай, баччабозликни хам авжига чикарган эди. Бечора халк чиройли 
ёш урлонларини кучага чикартиришга куркиб, кизларни яширгандек ичкарига яширар эди.
— У
рил
отасига тортибдир-да?
— Онаси-чи? Мирзонинг онаси калай?
Бу калтис саволдан хамма бир лахза жим булиб колди. Чунки «Шайбонийхон Зухра бегимни 
никохлаб олмокчи эмиш», деган овоза купчиликнинг эсига тушди. Хон бу аёлга уйланса обруси 
тушишини бояёк сезган ва уйланмокчи эмаслигини мулла Абдурахимга айтган эди. Хозир мулла 
Абдурахим миш-мишларни бартараф килишга шошилди:
— Мирзоларнинг касофати хотинларига хам урмиш. Бу Мирзонинг онаси уз нафси учун ёлгиз 
урлини курбон киладиганга ухшайди!
Мулла Абдурахимнинг бу гапидан кейин хоннинг Зухра бегимга муносабати хам купчиликка аён 
булди. Султонлардан бири:
— Кутурган бияга судратиб улдириш керак ундай хотинни! — деди.
Яна бири:
— Копга солиб энг баланд минорадан ташлаш керак!— деди.
Шайбонийхон мунозарага эрк бериб, узи хамманинг гапига зимдан кулок солиб ултирарди. 
Бир-биридан куркинчли таклифлар купайиб кетгандан кейин Шайбонийхоннинг ишораси билан 
мулла Абдурахим хаммани жим килди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Хон гапирар экан, унлаб кишилар унинг салмокдор, вазмин овозидан, дона-дона килиб 
айтаётган сузларидан сехрлангандай котиб кулок сола бошлади. Шайбонийхон мирзоларнинг 
инсофни, имонни унутганлари, эл-улусни вайрон килганларига яна бир талай мисоллар 
келтирди-ю, бирдан Хужа Яхёга юзланди:
— Бу мирзоларингнинг пири — сизнинг отангиз Хужа Ахрор эди. «Мен валийман» деб, 
подшохларга хукмини утказиб, жуда катта бойлик орттирган эди. Бизнинг хабаримиз бор, 
отангиздан сизга жуда куп олтин колган. Отангиз улгандан кейин, мана, ун бир йилдан бери 
сиз Самаркандга рухоний ота булиб юрибсиз. Сиз хам нафсга берилиб, жуда куп сийму зар 
туплагансиз. Балик бошидан бузилади. Пир кандай булса, мурид хам шундай булади. 
Капталингизда утирган мана шул шахвонийпараст ёш Мирзо сизнинг муридингиз, худо олдида 
сиз шунга жавоб бераман деб кулини олгансиз!
Шайбонийхон шаходат бармогини бигиз килиб, аввал Мирзони, сунг Хужа Яхёни курсатди-да, 
кейин уша бармогини пастга каратиб силкитди:
— Сизнинг яна бир муридингиз аёл боши билан эр истаб келиб, пастда утирипти. Сизнинг 
кандай пирлигингизни мана шулар курсатиб турипти! Сиз аввал муридларингизга хиёнат 
килиб, Самаркандни Бобурга бермокчи булдингиз. Кейин булар пирларига хиёнат килиб, 
менинг олдимга келди. Хиёнат устига хиёнат! Бири у ёкка тортса, бири бу ёкка тортади!
Подшох узича-ю, дин рахнамоси узича! Бири бирини алдайди. Бири бирининг гуштини емокчи 
булади! Мухаммад алайхиссалом хам пайрамбар эдилар, хам подшох эдилар, хам лашкарбоши 
эдилар. Ким шунга кодир булмаса, ким пайгамбаримизнинг мукаддас йулидан юрмаса, мана шу 
пир билан муридга ухшаб кофирлик жарига йикилади!
Шайбонийхон бу гапларни узининг кул остидаги аъёнларига хам тегизиб гапирмокда эди.
Чунки уларнинг баъзиси «хонимиз тахту тожга каноат килмай имоми замон, халифаи рахмон 
хам булиб олдилар», деб шивирлашар эди. Темурийларнинг ишини купдан бери кузатиб юрган 
Шайбонийхон уларнинг салтанатларида Хужа Ахрор каби диний рахбарлар узларича мустакил 
хукмдор булиб олиб, мирзоларнинг хокимиятини ичдан заифлаштирганини яхши билар эди. 
Шайбонийхон хонлик хокимияти билан диний хокимиятни уз кулида бирлаштириб, 
темурийларга нисбатан катта бир устунликка эришмокда эди. У Бухорода мадрасада укиб 
юрганда шариат ва тарикат ил мини яхши урганган, куръонни ёд билар эди. Хозир 
Шайбонийхоннинг кароргохида ислом динини ундан яхши биладиган, куръонни кироат билан 
укишда ундан утадиган одам йук эди. Унинг имомлик ва халифалик унвонлари шундан хам 
келиб чиккан эди. Шайбонийхон марказлашган улуг бир давлат тузишга интилар экан, бу 
максадга тезрок етиш учун кул остидаги одамларнинг ихлос ва эътикодини хам козонишга, 
уларнинг мафкурасини узига буйсундириб, хаммасини бир дохий атрофига жипслаштиришга 
алохида эътибор берар эди. У уз даврининг энг зур мафкураси — диний мафкура эканлигини 
яхши биларди. Шунинг учун хозир узи эришаётган муваффакиятларни хам динга ва илохий 
кучларга боглаб гапира бошлади:
— Бизнинг Самарканддаги душманларимиз етти бошлик аждарходай зур эди. Бу аждархо не-не 
кушинларни комига тортиб ютиб юборган. Аммо бизнинг имонимиз пок, ниятимиз холис. Олло 
таоло шу аждархони инидан тортиб чикариб, бизнинг хузуримизга олиб келди. «Нима килсанг 
кил!» деб кулимизга берди. Худонинг кудрати билан Самарканддек шахарнинг копкалари бизга 
жангсиз очилди!
Самарканд урушсиз таслим булаётганлиги, унинг подшохи ва диний рахбарлари уз оёклари 
билан Шайбонийхон хузурига кириб келганлиги накадар улкан бир зафар эканини барча 
аъёнлар гуё энди астойдил хис килдилар. Бу зафарнинг худо томонидан берилганлиги эса 
Шайбонийхонни уларнинг кузига худонинг назари тушган бир авлиё килиб курсатар эди. 
Шайбонийхон нафаси уткир валий булмаса, бу кадар мураккаб, бу кадар кийин ишни шунчалик 
донолик ва усталик билан амалга оширолармиди?
Мулла Абдурахим урнидан сакраб туриб:


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
— Имоми замонимиз минг йил умр курсинлар! — деб олкиш айтди.
Бошкалар хам оёкка калкдилар. Устма-уст олкиш янгради:
— Искандари сонийга офарин!
— Хазрати валийга минг рахмат!
— Халифаи рахмон дунё тургунча турсинлар!
Хамма аъёнлар уринларидан турганларидан кейин Султон Али мирзо билан Хужа Яхё хам 
жойларидан кутарилдилар. Аммо улар тирик мурдадек оёкда зурра туришар эди. Агар хозир 
Шайбонийхон мана бу олкиш айтаётганларга бир 
о р и з
буюрса, улар Мирзо билан Хужани 
тилка-пора килиб ташлашлари аник эди.
Хоннинг ишораси билан олкишлар тинди, хамма жойига кайтиб утирди.
— Манави хужа билан мирзога, — деди Шайбонийхон, — минг азоб бериб улдирсак хаккимиз 
бор. Бирок инсофу имон канчалик булишини буларга яна бир курсатиб куяйлик. Майли, 
конларидан кечайлик, жонлари омон колсин!
Боятдан бери улимни буйинларига олиб, жонларидан умид узиб утирган Мирзо билан Хужа 
энди бирдан эгилиб, хонга миннатдорчилик билдирдилар. Хужа Яхёнинг кунгли юмшаб, кузига 
хатто ёш келди:
— Худо умрингизни берсин, хон хазратлари!..
— Бирок, — деди хон овозини кутариб, — жаноб Хужа Яхё молу дунёга хирс куйиб, тавфикни 
унутган. Имонларини покпаш учун Маккаи мукаррамага сафар килсинлар. Хужага эрталабгача 
мухлат берамиз. Керакпи нарсаларини йигиштириб, икки уриллари билан бирга хажга 
жунасинлар. Купакбий!
— Лаббай, хон хазратлари!
— Хужа Яхёни уриллари билан эрта эрталаб Самар-канддан чикариб куйишни сизга топширдик!
— Бош устига, хон хазратлари!
— Мана бу ёш Мирзо, — деб Шайбонийхон Султон Али мирзога караб давом этди, — бизга урил 
тутингиси келибди. Майли, диндан кайтганни яна дин йулига солиш — савоб иш. Шахзода 
Темурхон уни уз одамлари каторига олсинлар.
Отасига якин утирган йигирма ёшли хушбичим Темурхон семиз Мирзога нафратли бир назар 
ташлади-ю, аммо хонга таъзим килиб, буйрукни бажаражагини айтди.
— Яхши булса ошини ер, — кушиб куйди Шайбонийхон, — ёмон булса бошини!
Султон Али мирзо вактинча тирик колаётганини куп одам шу сузлардан сезди. Энди пастки 
каватда утирган Зухра бегимнинг такдирини хал килиш керак эди.
Шайбонийхон бир вактлар Зухра бегимни жуда гузал деб эшитиб, «узимга рунчачи* килиб 
оларман», деб уйлаган эди. Шунинг учун бегимга ёзган хатига бир неча сатр шеър кушган эди. 
Аммо уни бугун уз кузи билан кургандан кейин бегимдан ихлоси кайтди. Турри, шеър ёзиб 
бегимни алдагани кунглининг бир четини хира килиб турар эди. Аммо бу ерда Зухра бегимдан 
нафратланиб гапирган аъёнлар у хотиннинг бузуклигига хонни хам ишонтирди-ю, кунглидаги 
бу хираликни таркатиб юборди. «Узи шундай алданишга муносиб хотин экан, — деб уйланди 
хон. — Агар хозир куйиб берсам, султонлар уни кутурган бияга судратиб улдиради. Лекин мен 
«Муродингизга етасиз!»— дедим. Муроди — эрга тегиш экан. Зур бир эр топиб бериб, 
сузимнинг устидан чикайин!»
Хоннинг кузлари даврада утирган султонларни оралаб утиб, пойгакрокда утирган йурон 
гавдали чутир кора кишида тухтади. Мансур бахши деб аталадиган бу одам табиблик килар 
эди. У чилдирма чалиб «кучирик» килишни хам билар эди, «кутарувчи» деган лакаби бор эди. 
Унга хотин чидамас — олган хотинлари ё бир-икки йил умр курмай улар, ёки кочиб кетар эди.
— Мансур бахши, сиз хотинга ёлчимай юрибсиз,— деди Шайбонийхон. — Пастдаги бегим 
келинчак ёнглик ясаниб келибди. Шуни сизга узатайикми?
Мансур бахши урнидан сакраб турди, кувонганидан 
о рзи
кулорига етгудай кулиб таъзим килди:
— Мархаматингиздан айланайин, хазратим, жон дейман!


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Хамма кулиб юборди. Шайбонийхон бу тугунни хам султон ва аъёнларга ёкадиган бир усталик 
билан ечганидан купчилик мамнун эди:
— Хон хазратлари доно йул топдилар!
— Мансур кутарувчи энди бегимни кучогидан куймай роса кутаради.
— Бири бирига муносиб!
— Бирок, — Шайбонийхон яна суз бошлаган эди, узаро гаплар ва кулгилар дархол босилди, — 
бахшининг туйини Самаркандца киламиз. Хаммамиз шахарга тартиб билан кирамиз... 
Самаркандца бир неча марта булган ва каерда нима борлигини яхши биладиган хон 
кушинларнинг шахарга кириш ва жойлашиш тартибини олдиндан уйлаб куйган эди. Хозир 
шуни буйрук шаклига келтириб, лашкарбошиларга аник курсатмалар бера бошлади. 
Шайбонийхоннинг беш минг кишилик кушини Чорраха дарвозасидан Самаркандга кириб 
борганда шахарнинг нариги томонидаги Сузангарон дарвозасидан юзлаб одамлар кочиб чикиб 
кетмокда эдилар. Бобур хозир Шахрисабзда эди. Самаркандцан кочиб чиккан унинг 
тарафдорлари Шахрисабзга караб шошилмокда эдилар.
Аммо Шайбонийхоннинг куюндай югурик отликлари уларнинг купини кувиб етиб, кучларини 
талашди, купларини аёвсиз улдиришди.
Кечаси шахарда талончилик авжига чикди. Факат Хужа Яхёнинг хашаматли уйига ва кенг 
ховлисига талончилар йулатилмади. Купакбийнинг юзтача навкари Хужа Яхёнинг ховлисини 
куриклаб турди. Бирок Купакбий куйган махсус одамлар Хужа Ахрордан колган бойликлар, 
олтин ва жавохирларнинг кайси сандикларга жойлаштирилаётганини пана-панадан кузатиб
куз тагига олиб куйдилар.
Хужа Яхё икки угли, уч хотини, ун бештача хизматкори ёрдамида туни буйи куч йириштирди. 
Тонг отганда барча сандиру бурчаларини, куч-куронини туртта аравага ва ун икки туяга 
юклатди. Аёлларни соябон аравага чикаришди. Хужа Яхёнинг узи, икки урли ва унта курикчи 
хизматкор йигити энг яхши отларини миндилар, Самарканд билан рамгин хайрлашиб, калъадан 
чикдилар. Купакбий уз навкарлари билан бирга Хужа Яхёни Охаклик торигача кузатиб куйди. 
Термиз йулига 
т о р
ошиб утиш керак эди. Бир 
т о р
дарасининг ичида Купакбий Хужа Яхёга 
караб:
— Биз онхазратимнинг буйрурини бажардик, энди у ёрига узингиз кетаверинг! — деди-ю, 
навкарлари билан оркага бурилди.
У куринишидан Самаркандга кайтмокчига ухшарди. Аммо дарадан чиккандан кейин йулни 
унгга бурди, бошка бир дара оркали Хужа Яхёнинг унг томонидан айланиб утди.
Рира-шира коронрилик тушиб, одам одамни яхши танимайдиган пайт булганда Купакбий барча 
аскарлари билан юкоридан кучкидай ёпирилиб тушди. К,ий-чув, дод-войларга карамай, Хужа 
Яхёнинг узини хам, икки урлини хам, курикчи йигитларини хам киличдан утказишди. Тирик 
колган аёллар Купакбийнинг унбошиларига бошка улжалар каторида улашилди. Сандикдаги 
жавохирлар ва олтин-кумушларнинг ярми кечаси хоннинг хазинасига элтиб топширилди. Чунки 
Купакбийнинг Хужа Яхёни хажга жунатиш бахонаси билан 
т о р
ичида улдириши ва бойлигини 
мусодара килиши Шайбонийхоннинг имо-ишораси билан килинган эди.
Бу вокеадан хабар топган Султон Али мирзо улим хавфи узига хам якинлашиб келаётганини 
сезди-ю, кандай килиб булса хам кочиб кутулишнинг пайига тушди. Куюк туман тушган куни 
азонда икки навкари билан Феруза дарвозасидан яширикча чикиб, Панжакент томонга кочди. 
Бирок Темур Султон унинг кетига куйган хуфиялар бу вокеадан хабардор эдилар. Султон Али 
мирзо калъадан кочиб чиккунча уни атайлаб куйиб берган эдилар. Чунки унинг айбини 
буйнига куйиб кочиб кетаётган пайтида тутиб улдирмокчи эдилар. Султон Али мирзо Сиёб 
буйларига бормасданок кетидан Темур Султон икки юз навкари билан уни кувиб етди ва 
дархол ураб олиб, бир килич зарби билан бошини танасидан жудо килди.
Мансур бахшига никохлаб берилган Зухра бегим ёлгиз урлининг тобутда бошсиз ётган танасини 
курганда узининг калласига муштларини уриб дод солди, юзини кули билан тирнаб конатиб


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
юборди, куйлагининг ёкасини йиртиб чинкирди. Лекин ролиблар бунинг хаммасига: «Баттар 
бул, узинг сабабчисан!» дегандек бир захарханда билан карашди.
* Г у н ч а ч и — муваккат хотин.
4
Сувларнинг юзи хазонларга тулиб окадиган сершамол куз кунлари бошланди. Самарканддан 
уттиз чакиримча шарк-жануб томонда, Панжакентдан куйида Зарафшон дарёсини кечиб утган 
икки юздан ортик куролли суворийлар коронри тушганда Сиёб буйига якинлашдилар. Улар 
йулларида учраган кишлокларни четлаб утишар, хеч каерда тухтамасдан, шовкин-сурон 
кутармасдан, мумкин кадар сукут саклаб келишар эди. Уларга бирда-ярим дуч келиб колган 
дехконлар куркиб узларини четга олар эдилар. Шайбонийхоннинг аскарлари хамманинг 
юрагини олиб куйган эди. Хозир Самарканд атрофларида хоннинг беш мингдан ортик кушини 
бор эди. Одамлар мана бу отликларни хам шу кушиннинг бир булаги деб уйлаб, улардан 
балодан кочгандай кочар эдилар.
Бирок отликларнинг узлари алланарсадан хавотири бордай эхтиёт билан бормокда эдилар. 
Коронрида Сиёбдан утаётганларида, отларнинг беш-олтитаси балчикка тикилиб колди. Уларни 
балчикдан чикаришга уриниб, узлари лойга ботган, юзларини камишлар тирнаган навкарлар 
аччик устида баланд овоз билан сузлашган эдилар, таниш овоз уларни уришиб берди:
— Мунча додлайсиз? Ёрийга хабар бермокчимисиз?
Бобурнинг овозини таниган бир навкар:
— Маъзур тутинг, амирзодам, — деди. — Харом улгур от ёмон тикилди!
Булок сувларидан йигилган Сиёб совук куз кечасида бурланиб окмокда эди. Тун коронриси 
устига сув бурлари хам кушилиб, балчикни курук ердан ажратиб булмас эди. Лойга ботган 
отлар анча одамни йулдан тутиб колаётганини курган Бобур:
— Бас, чикариб булмаса, колсин! — деди.
Косимбек дархол унинг сузини кувватлади:
— Пиёда колганлар менинг отларимдан олсинлар!
Оти лойга тикилган навкарлардан бири Тохир эди.
— Торларда канча оту тевалар колди, учмалардан утиб келган отим энди шу балчикда 
колсинми-а? — деди Тохир отига ачиниб.
— Узимизнинг жонимиз хам кил устида! — деди Бобур.
Тохир Косимбек учун етаклаб келинаётган отлардан бирига минди. Яна икки навкар пиёда 
колган эди. Уларга Бобур узининг туртта отидан иккитасини берди.
Хозир унинг кузига от-улов куринмас эди. Энг мухими, унинг Самаркандга якинлашаётганини 
Шайбонийхон мутлако сезмаслиги керак.
Бобур ёзи билан торларда юрди, Шахрисабздан Хисорга, ундан Фондарё буйларига ошиб утди. 
Самар-канд беклари бутун навкарлари билан Хисор хокими Хисравшох томонига утиб кетди. 
Андижондан Бобур билан келган одамларнинг купчилиги Искандаркул буйларидан Уратепа 
оркали Фаррона водийсига кайтдилар.
Жангдовуллар бу хабарларнинг хаммасини Шайбонийхонга аллакачон етказган эдилар. 
Бобурнинг бир неча юз киши билан 
т о р
орасида кийналиб юрганини аник биладиган 
Шайбонийхон энди унинг Андижонга кайтиб кетишига ёки Узгандан нарида хонлик килаётган 
тораси Олачахон олдига боришига шубха килмас эди. Шайбонийхон ёв хужум килишини 
кутмас, шунинг учун шахарда беш юз кишилик кушин колдириб, калъа ташкарисидаги Хужа 
Дийдор деган жойни кароргох килган эди.
Шайбонийхоннинг бехавотир юрганидан хабар топиб, Самаркандга таваккал килиб бораётган


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Бобур жуда калтис бир ишга бел боглаганини сезарди. Шайбонийхоннинг жосуслари куплиги 
унга маълум эди. Хон узини сезмаганга солиб, Бобурни шахарга якин келгунча куйиб бериши, 
кейин куршовга олиши мумкин эди. Шахар ичидаги кушин хам Бобурнинг одамларидан икки-уч 
баробар куп. Бобур Шайбонийхоннинг кулига тушса, тирик кутулолмаслигини билади. 
Навкарлар, беклар омон колиши ва хон аскарлари сафида хизмат килиб кетиши мумкин — 
Султон Али мирзонинг купчилик бек ва навкарларини хон уз лашкарларига кушиб олгани 
хаммага маълум. Аммо янги бир сулолага асос солмокчи булган Шайбонийхон темурийларни 
аёвсиз улдиришга касд килганини Бобур билар эди. Шунинг учун агар бирон фалокат булса-ю, 
кутулиб кетолмаса, охирги нафасигача жанг килишга, хоннинг кулига тирик тушмасликка ахд 
килиб бормокда эди.
Коронрида яна бир талай ариклардан утдилар, куз кириб, эгалари кучиб кетган кимсасиз 
боротларни оралаб бориб, Самарканддан берирокдаги Пули Марок куприги олдида тухтадилар. 
Бундан икки кун олдин туртта ишончли навкар дехкон кийимида шу ерга юборилган, улар 
калъа деворига куйиб чикиш учун улкан шотилар тайёрлаган, шу билан бирга, вазиятни 
урганган эдилар. Олдиндан тузилган режага биноан, навкарлардан етмиш саксонтаси шу ерда 
отдан тушдилар ва шотиларни кутаришиб, секин Рори Ошикон деб аталадиган баланд 
жарликка томон пиёда кетдилар.
Бобур колган навкарлар билан Феруза дарвозасига якин бориб, дарахтзор тепалик панасида 
тухтади.
Атроф жимжит. Узокдан хурознинг биринчи кичкирири эшитилди. Осмон ола булут. Корайиб 
турган баланд кургон кузга зурра чалинади. Бобур ёнидаги Косимбекнинг ютокиб, титраб 
нафас олганини сезди-ю, узининг хам эти уча бошлади.
Калъадан ажал совури эсаётгандай туюларди. Бундан турт ой олдин мана шундай коронри 
тунда Хужа Яхё шахар дарвозасини яширикча очиб беришига ишониб душманнинг масхарасини 
эшитиб кайтгани эсига тушди. Ундан олдин Рори Ошиконга кечаси борган йигитларнинг 
алданиб, кулга тушиб халок булгани куз олдига келиб, калбига тахлика солиб утди. Бобур бу 
гал яна алданмаслик учун шахар ичидаги тарафдорларнинг хеч бирига хабар бермасдан, факат 
уз кучига ишониб, таваккал килиб келди. Аммо унинг икки юз кирк кишилик бир даста кушини 
Шайбонийхоннинг беш-олти минг кишилик лашкарларига кандай бас келиши мумкин? Яна хон 
кушини мустахкам калъа ичида. Тарихда бунчалик таваккалчилик булганмикин?
Курронга пинхон етиб олдилар. Агар Шайбонийхон ичкарига «копкон» куйган булса-чи? Бобур 
бу «копкон»га уз оёри билан кириб борадими?
Баъзи беклар мана шу андишаларни айтиб, Бобурни калтис ниятидан кайтармокчи хам 
булдилар.
Аммо бу ниятдан кайтиш — Андижонга шумшайиб бориб, яна Али Дустбекка муте булиш деган 
суз эди. Ёки уйсиз, жойсиз, куз изриринларию киш совукларида хору зор булиб юришлари 
керак эди. Бобур мутелигу хор-зорликдан кура бир улимни буйнига олиб, Шайбонийхонга 
йулбарсдай дадил ташланишни афзал курган ва бекларни хам шунга кундирган эди.
Агар ишлари чаппасидан келса-ю, Шайбонийхоннинг копконига тушсалар, ажал сиртмоги энг 
аввал Бобурнинг буйнига тушишини хаммалари билардилар. Бобурнинг барча харакати — ёв 
«к
0
пк
0
ни»нинг копадиган жойига тегмасдан ^гишга каратилган эди. Шу ергача шарпаларини 
ёвга сездирмай келдилар. Энди бу ёги кандок буларкин?
Бобур бутун вужуди билан атрофга кулок солар экан тун сукунатида уз юрагининг дукиллаб 
уришини баралла эшитди. Бу дукиллашда гуё такдир отининг дукури хам бор эди.
* * *
Огир шотиларни секин кутариб, кадимий Чакардиза* кабристонини айланиб ^гаётган 
навкарларнинг бири — Тохир эди. Улар коронрида туртина-туртина Шохи Зинданинг орка


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
томонидаги бахайбат бир унгирга якинлашдилар. Унгирнинг тепаси баланд жар. Унинг этагида 
гор хам бор. Бу вахимали жойларга кундузлари хам хеч ким келмайди. Оёк ости чакалакзор. 
Курроннинг девори мана шу жар устидан утади. Шотиларни девор тагига кутариб боргунча, 
йигитлар кора терга ботиб кетишди.
Уларга бошчилик килаётган Нуён Кукалдош девор тепасига тикилиб бирпас кутди. Терак буйи 
келадиган гиштин девор жуда энли булиб, унинг тепасидан бир неча киши бемалол юриб 
утиши мумкин эди. Бирок тепада хеч бир шарпа сезилмас, коровуллар совкотиб пастга тушиб 
кетганга ухшарди.
Шотиларни секин тикладилар, учини девор киррасига тираб куйдилар.
— Кани, чикинглар! — шивирлади Нуён Кукалдош гуж булиб турган навкарларга. Аммо ун уч 
газ баландликдаги девор жуда вахимали, ундан йикилган одам тирик колмаслиги аник эди. 
Эхтимол, коровуллар сезиб колишарда, чикаётганларга тош отар, ук ёгдирар? Сал итариб 
юборса хам тамом. Шуни сезган навкарларга биринчи булиб чикиш жуда дахшатли туюларди. 
Охири Нуён Кукалдош узи шотининг поясига оёк куйди-ю:
— Бир улим булса хаммавакт бор, мардона булинг-лар, кани! — деди.
Тохир иккинчи шотидан чика бошлади. Шотилар кенг, мустахкам килиб ишланган, хар бири 
олти-етти кишини бемалол кутарар эди.
Йигитлар олдинма-кейин юкорига чикар эканлар, Нуён хаммадан олдин девор тепасига етди. 
Деворнинг усти йулкадай кенг, отлик юрса хам буладиган. Якин орада хеч ким йук.
Тохир хам чикиб, узини девор кунгурасининг панасига олди ва пастдан чиккан навкарни 
кулидан тортиб шивирлади:
— Болта кани?
— Мана.
Иккинчи навкар белига кистирилган болтани Тохирга олиб берди.
— Шинакка бекин! — шивирлади Нуён кимгадир.
Кунгура ва шинакпар булмаса, девор устидаги одамнинг кораси пастдан куриниб колиши 
мумкин эди. Шунинг учун пастдан чиккан навкарлар шинакларга бекиниб турдилар. Хамма 
чикиб булгандан кейин, секин-секин юриб, энгашиб, девор усти билан Феруза дарвозаси 
томонга бора бошладилар.
Деворнинг маълум бир жойларида коровулхоналар бор эди. Бир коровулхонага якин 
келганларида ичкаридан кимдир найманча талаффуз билан уйку аралаш:
— Ирисбай, келдингма? — деб суради.
Девор устидан келаётганлар такка тухташди. Тохир кулидаги болтанинг сопини икки куллаб 
кисди-ю:
— Ха, — деди.
Аммо ичкаридаги коровул унинг овозини танимай хадиксиради шекилли, уйкуси бирдан учиб:
— Кимсан? — деди.
Нуён Кукалдош коровулхонага караб отилди. Коровул ичкаридан шошиб чикаётганда кукрагига 
гарчиллатиб ханжар санчди. Коровул жон аччигида чинкириб юборди. Пастдаги коровуллар 
хам уйгониб кетди.
— Тохир тухтамасдан дарвозага югур! — деди Нуён Кукалдош. У йигитларнинг беш-унтасини 
пастда уйгонган коровулларни бир ёкли килиш учун колдирди-ю, узи бошка навкарларни 
эргаштириб, Феруза дарвозасига томон югуриб кетди.
Шайбонийхон бу дарвозани куриклашни Фозил Тархон билан унинг юз эллик йигитига 
топширган эди. Хозир бу йигитларнинг купчилиги уй-уйига таркаб кетган, дарвоза 
коровулхонасида йигирматача одам ухлаб ётар эди. Улар то уйгониб, курол-ярогларини 
кулларига олгунларича болта кутарган Тохир дарвоза кулфига якинлашди. Отнинг калласидай 
келадиган кулф бир-икки зарбани писанд килмади. Уйи бу ерга якин булган Фозил Тархон 
машъала кутарган йигитлари билан дарвозахонага етиб келди. Уларнинг бири дарвоза кулфига


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
болта ураётган Тохирга караб найза отди. Найза Тохирнинг дубулгасига ёнлама тегиб сиргалиб 
утди-ю, дарвоза ёгочига кадалди. Дарвозахонада найзабозлик ва киличбозлик бошланди. Нуён 
Кукалдош бошлик йигитлар купчилик эди. Фозил тархон буйнидан килич еб, отдан йиклиб 
тушди.
Тохир болтани икки куллаб кутариб, гох кулфга, гох дарвоза занжирининг зулфига урар, 
темирдан учкун сачрар, аммо зур кулф, «килт» этмас эди. Нихоят, зулфин синди-ю, занжир 
шараклаб тушди.
Кургон атрофида сув тулдириб куйилган энли чох бор эди. Чохдан дарвозага утиладиган 
куприк хам махсус занжир билан дарвоза томонга кутариб куйилган эди. Тохир дарвозани 
очаётганда йигитлардан бири куприкнинг занжирини хам бушатди.
Бобур ва Косимбеклар ичкаридаги олишув шовкинини эшитиб, чох лабига келиб турган 
эдилар. Дарвоза очилиб, куприк тушиши билан улар ичкарига от куйиб, килич яланрочлаб 
кирдилар. Фозил Тархоннинг тирик колган навкарлари шахар ичига караб кочдилар.
Косимбек бошлик отликлар уларни кувиб кетди. Нуён Кукалдошга отини келтириб бердилар. 
Тохир хам, бошка пиёдалар хам яна отландилар. Бобур навкарларнинг бир кисмини Нуён 
Кукалдош билан бирга Чорраха дарвозасини эгаллашга юборди. Узи колган навкарлар билан 
Сузангарон дарвозасига караб от чоптириб кетди. Агар дарвозалар тезрок эгалланмаса, 
ташкаридан Шайбонийхон бутун кушини билан кириб келиши мумкин эди.
Феруза дарвозаси олдидан бошланган жанг шовкини бирпасда бутун шахарни камраб олди. 
Шахар доругаси Жонвафо Шайхзода дарвозаси томонда — Хужа Яхёдан тортиб олинган 
хашаматли ховлида ухлаб ётган эди. Туполондан чучиб уйгониб, бор навкарлари билан 
ховлидан отланиб чиккунича, Косимбекнинг йигитлари Фозил Тархоннинг одамларини кувиб 
келди. Чорраха дарвозасидан кувилган Купакбийнинг навкарлари хам доруга ётган жойга 
кочиб келмокда эдилар. Коронгида ёв кайсию узининг одамлари кайси, доруга ажратолмай 
колди. Унинг кузига хамма чопиб келаётган ёв булиб куринди. Назарида, Самаркандга бир 
неча минг кишилик ёв бостириб кирганга ухшади.
Дорура «бехисоб ёвга бас келолмайман», деб уйлаб, отини Шайхзода дарвозаси томонга бурди. 
Бобурнинг одамлари хали бу дарвозага етиб келмаган эдилар. Доруга уз навкарларига буюриб, 
дарвозани очтирди-ю, юзтача одами билан хон кароргохига томон от чоптириб кетди.
Сахар палла мает уйкудан куркиб уйгонган купчилик самаркандликлар хон навкарларини 
Бобурнинг одамлари кувиб юрганини тонг ёришганда фахмладилар, Шайбонийхондан норози 
кишилар жуда куп эди. Косиблар таланган, дехконларнинг экинларини кучманчи кушиннинг 
бехисоб моллари топтаб ташлаган. Хаж йулида икки бегунох урли билан вахшийларча 
улдирилган Хужа Яхёнинг тарафдорлари котиллардан касд олиш учун косиб ва дехконларни 
кузгатдилар. Хокимият узгаргандан кейин амалидан ажралган илгариги амалдорлар: 
«Шайбонийхоннинг одамлари Султон Али мирзони хам номардларча улдирдилар», деб хун 
талаб килиб чикдилар. Бобурнинг икки юзу кирк кишиси ёнига беш-олти минг кишилик 
касоскор оломон кушилди. Селдай дахшатли оломон хоннинг одамларини яширинган 
жойларидан топиб чикар, кучада кочиб бораётганларнинг олдини тусиб куршаб олар, пичокми, 
болтами, таёкми, тошми, 
р и ш т м и

кулларига нимаики тушеа, хаммаси билан золимларни ура- 
ура улдириб, янчиб ташларди. Оломон орасида аввалги мирзалар ва беклардан жабр курган 
одамлар хам куп эди, улар беш-ун йил олдинги касосларини хам энди мана бу золимлардан 
олмокда эдилар.
Кун чикаётганда шахар ташкарисида бир кием кушини билан Шайбонийхон пайдо булди, аммо 
сув тула чохдан берига утолмади. Барча дарвозалар Бобурнинг одамлари томонидан бекитиб 
олинган, чохларнинг куприклари кутарилган, ичкарида интиком давом этмокда эди.
* Ч а к а р д и з а — кейинчалик «Шакаржиза» деб айтиладиган булган.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
5
Тохир кечаси билан ухламай югуриб-елиб юрган булса хам ралабанинг шодлигидан 
чарчаганини сезмас, факат корни очкаб, Самарканднинг новвойлик ва ошпазлик расталари 
дам-бадам эсига тушар эди. Эрталаб хамма дарвозаларга коровуллар тайин булгандан кейин 
Косимбек Тохирга жавоб берди. Тохир отига миниб, яна иккита отлик уртоги билан новвойлик 
растасига келди. Бу ерда хам бир неча юз кишилик издихом беш-олтита хон навкарларини 
ураб олиб, тошбурон килмокда эди. Навкарларнинг баъзилари йикилиб, тош-кесаклар остида 
жон берган, бир-иккитаси кули билан юзини тусиб дод солар, инграр эди. Яланг бошидан кон 
окаётган, йиртилган куйлаги орасидан моматалок бадани куриниб турган, узи чукка тушиб, 
одамлардан шафкат сураётган йигирма ёшлардаги йигитга Тохирнинг рахми келди. У оломон 
орасига от солиб:
— Халойик Бобур мирзо фармон бердилар! — деб кичкирди. — Таслим булганларни асир олмок 
керак! Булар хам мусулмон! Халойик, бас килинг! Биз хам навкармиз! Навкар айбдор 
булмаслиги мумкин! Хамма айб буларнинг хонларида! Халойик тухтанг! Бобур мирзонинг 
фармонини бажаринг!
Одамлар Бобурнинг номини эшитиб отлик йигитнинг гапига кулок сола бошладилар. Шунда 
нариги икки отлик хам оломон орасига ёриб кирди. Учовлашиб, тошбуронни тухтатдилар.
Тохир бу ерга нега келганини хам унутди. Чала тирик йигитлардан учтасининг кулини оркасига 
борлатиб, асир килиб олиб кетмокчи булди.
Шунда оломон орасида турган сарриш муйловли, баланд буйли бир киши:
— Тухта, йигит, сен... Тохир эмасмидинг? — деб колди.
Тохир йурон суйил кутариб олган бу одамга тикилиб каради-ю, бундан уч йил олдин мана шу 
кучада очларга нон улашган пайтини эслади.
— Мамат ога! Сиз нега суйил кутариб юрибсиз? Узингиз хам узбек уруридан эмасми-сиз?
— Э, ука, булар узбекка куп жаманлик килди. Менинг бечора хотиним шуларнинг дастидан 
улиб кетди!
Маматнинг кузларида ёш йилтиради. Тохир бу одам билан Робия хакида гаплашганини эслади- 
ю, унутилган аламлари бирдан янгиланди. У асирларни нариги икки шеригига хайдатиб 
юборгач, узи отини етакпаб, Маматни четга бошлаб чикди.
— Мамат ора, мен тайинлаб кетган ran эсингиздами?
— К,айси?.. Ха, ха... Айтмокчи, бечора хотиним тириклигида бир ran эшитиб келган экан... Сиз 
айтган киз андижонликмиди?
— Кувалик.
— Билмадим, ишкилиб, уша томондан обкочиб келишган экан. Кейин туркистонлик бир 
савдогар тархон сотиб олиб кетган экан.
— Туркистонгами?
— Ха, кейин шу тархон Шайбонийхон билан бирга Самаркандга кучиб келипти.
— Киз биланми? Киз тирикми, йукми?
— Тирик!
Тохир Маматнинг суйил тутган кулларидан махкам ушлади-ю, шошилиб суради.
— Оти Робиями, а, Робиями?
— Рахматлик хотиним отини билмас эди.
— Узини куриптими? Каерда курипти?
— Фозил тархоннинг уйида.
— Кайси Фозил тархон?
— Бугун кечаси уни узларинг улдирибсизлар-ку?
— Уйи каерда, уйи?


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Журинг, мен курсатиб куяйин!
Тохир бир сакраб отига минди-ю, Маматни оркасига мингаштирди. Мамат суйилини ташлади, 
Тохирнинг култиги тагидан ушлаб, уни кинрир-кийшик кучалардан бошлаб бора бошлади. 
Отини йурттириб бораётган Тохир: «Плохим ноумид килмагин-да парвардигор! — дерди ичида.
— Плохим Робия булсин-да!» У олти йилдан бери Робияни кидира-кидира, ахири, энди 
топилмайди, деган фикрга келган ва бу фикрга куника бошлаган эди. Хозир чакмокдай 
чакнаган умид унинг важохатига момакалдирок ларзасини соляпти. Бу умиднинг чакиндай тез 
суниши мумкинлиги юрагини така-пука киларди, аъзойи баданини зир титратарди.
— Ана уша уй! — деб Мамат оркасида катта боги бор икки каватлик 
р и ш т и н
иморатни 
курсатди.
Дарвоза ланг очик, куролли йигитлар ичкаридан жимжимали сандиклар ва чурдай гиламлар 
кутариб чикмокда эдилар. Якинрок бориб, Тохир Косимбекнинг навкарларини таниди. Уларга 
катта савдогар бой ва Шайбонийхоннинг якин кишиси Фозил тархоннинг мол-мулкини 
мусодара килиш топширилган эди.
Тохир дарвоза олдида отдан тушди-ю, таниш нав-карларнинг хайхайлашларига эътибор 
бермай, турри ичкари ховлига йуналди. Равонда Фозил тархоннинг конга беланган мурдаси 
ётипти. Юкориги каватдан аёлларнинг 
й и р и
-
с и ри с и
э ш и т и л д и
. Ф
о з и л
тархоннинг хотинлари 
эрлари учун аза очган, баъзилари бойлик тула сандиклардан ажралаётганлари учун хам 
додлашар, баъзилари эса ёвдан куркиб йиглашар эди.
Тохир пастки каватдаги очик эшикларга бош тикиб каради. Хеч ким йук. Факат аёлларнинг 
кийимларию безаклари турибди. Бу тархоннинг нечта хотини булганикин? Робия шунга тушган 
булса, уни хам хотин килиб олганмикин? Тохирнинг хаёлига тусатдан келган бу фикр калбини 
уртаб утди. У айвондан пастга сакраб тушиб, ховлининг уртасига келди-ю, юкорида йирлаётган 
аёлларга карата кичкирди:
— Хей, Робия борми? Роби-я! Кувалик Робия шу ерда борми?
Хотинларнинг 
й и р и с и
бирдан тинди. Юкоридаги каватнинг айвонидан яшил дуррали бир 
жувоннинг боши куринди. Унинг кош-кузи Робияникига ухшарди. Тохир юкорига талпиниб, 
калтираб:
— Робия! — деди. — Робия!
Яшил дуррали жувон уни курди-ю, узини оркага олди, сунг яна айвон четига чопиб келди. 
Тохир энди унинг бахмал нимчасини, буйнидаги маржонларини хам курди. Жувонга йигитнинг 
товуши таниш туюлар, аммо килич ва ханжар таккан, юзида катта чандири бор, сокол-муйлови 
усик бахайбат навкар унинг вахмини келтирарди. Жувон алданишдан куркиб, яна оркага 
кочди. Тохир юкориги каватга караб чопди, аммо саросима булганидан, айвон четидаги 
зинапояни тополмади. Негадир упкаси тулиб кузига ёш келди:
— Робия, мен Тохирмен! Тохир!
Юкоридан жувоннинг чинкирири эшитилди:
— Тохир ога!
Сунг яшил дуррали жувон чочпопугини шилдиратиб, зинапоядан узи чопиб туша бошлади. Юз- 
кузи Робияники, аммо маржонлари, кийимлари, яна нимасидир бегона. Тохир уни куриб 
жойида котиб колди. Робия хам зинапоя олдида тухтади, кузларини чакчайтириб, куркув 
аралаш шивирлади:
— Сиз Тохир огамнинг арвохисиз!
Робия Тохирни уша найза зарбидан улиб кетган деб уйлар, унинг арвохига багишлаб дуолар 
укир эди. «Енди тирик курмаймен, арвохини курсам хам рози эдим», деб худодан астойдил 
сураган пайтлари куп булур эди. Унинг шу илтимосига фаришталар омин деган эканми?
— Арвохингиз хам жонимдан азиз, Тохир ора!
— Мен тирикмен, Робия! Сени олти йилдан бери излаб юрибмен!
— Тириксиз?! — деб, Робия Тохирга якин келди. Унинг чакмонини, киличини, кулларини бир-


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
бир ушлаб курди. Тохир уни елкасидан кучиб баррига босган эди, Робия унинг арвох 
эмаслигига энди ишониб, йирлаб юборди: — Тирик! Тирик! Худога шукр, тирик!
Тохир унинг сарик атлас куйлаги устидан елкасини силаб:
— Робиям, жоним! — деди. — Хайрият, узинг хам тирик экансен! Мен сени олти йил изладим, 
каерларда юрдинг? Нима булди?
Робия Фозил тархоннинг еттинчи хотини булиб утказган йилларини эслади-ю, бирдан оркага 
силтаниб, Тохирнинг кулларидан юлкиниб чикди:
— Мени кучманг, Тохир ора! Мен сизга муносиб эмасмен!
Робия аламли кузлари билан айвонда ётган уликка караб куйди. Фозил тархон уни уша 
боскинчилардан бир хамён олтинга сотиб олган эди. Робия элликдан ошган бу чолдан хазар 
килар эди. Фозил тархон Туркистоннинг Ясси шахрида уни никохлаб олгандан кейин беш-ун 
кун турар-турмас, савдо иши билан Бухорога жунади, у ердан бошка бир кухпик кизни олиб, 
кейин уша билан булиб кетди. Робия олти йилдан бери унинг харамида бевадай яшайди. Лекин 
буни энди Тохирга кандай тушунтиради? Тохирга фотиха килинган Робия кейин бировга хотин 
булган, бунинг догини кандай ювиш мумкин?
Робия юзини куллари билан тусиб юм-юм йирлай бошлади. Унинг буйнидаги маржонлари, 
сочига такилган чиройли кумуш чочпопуклари, эгнидаги атлас куйлаги— хаммаси уша бой 
савдогарнинг пулига келган. Тохир шуни уйлади-ю, унинг назарида, Робия улган эрига куюниб 
йирлаётгандай куринди.
— Робия, ростини айт, сен эрингга... содикмисен?!
— Мени пулга сотдилар! Зурлаб никохладилар!
— Булмаса нечун мунча куюниб йиглайсен!
— Мен сизга вафо килолмаганимга куюнамен! Сизни унутганим йук эди, Тохиржон ора! Мана, 
тепамизда худо турипти! Бу савдогар сизнинг тирнорингизга хам арзимас эди! Лекин мени унга 
кул килиб бердилар.
Тохир тишини-тишига босиб суради:
— Боланг борми?
Робия 
й и р и
аралаш бош чайкади:
— Мен номига хотин эдим... Аспида бева...
Бир вактлар гулдай киз булган Робиянинг узини «хотин», «бева», деб аташи Тохирнинг 
борлирини какшатиб юборди. Робиядай кизга олти йилдан бери «иттегмай» юриши мумкин 
эмаслигини у ил гари хам хаёлида куп утказарди. «Факат тирик топсам бас!» деб кидирарди. 
Бирок Робияни топгани билан ёшликдаги берубор, содда бахти энди абадий топилмаслигини у 
ил гари бил мае эди. Бадандаги огир жарохат тузал ганда хам чандири умрбод колганидай, 
бошларига тушган савдонинг дахшатли изи кунгилларидан осонликча кетмаслигини Тохир энди 
сезмокда эди. Робия хам абадий йуколган берубор ёшлигига куюниб йигламокда эди.
— Робия, бас! Омон колганимизга шукр кил, кани, юр!
Тохир Робиянинг билагидан олиб ташкарига бошлади. Киз йиридан тухтаб:
— Каёкка? — деди.
— Сен хали хам менинг каллиримсен. Юр, тезрок!
— Ахир мен... мен нарсаларимни олай!
— Хеч нарса олмайсен. Хаммасини унут. Иккинчи ёдимга солма!
Ташки ховлига чикканларида Робия юк ташиётган навкарларни курди-ю:
— Кучада... уяламен! — деди. — 
Ё
п и н ч и р и м
йук.
Тохир чакмонини ечиб берди. Робия товонига тушадиган узун симоби чакмонни бошига 
ёпинди-ю, Тохирнинг отига мингашиб чикиб кетди.
Кейин Тохир Косимбекка арз килиб, Факих Абуллайс махалласидан Шайбонийхоннинг 
одамлари ташлаб кетган дурустгина бир ховлини олди. Робиянинг иддаси утгач, махалла 
имоми уни Тохирга никохлаб берди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
6
Кечаси ёккан калин кор хар бир томни, деворни, хар бир дарахт ва гумбазни майин ок хошия 
билан безаб чиккан.
Бобур Бустонсаройнинг юкориги каватидан шахарга караб турибди. Тоза кор орасидан 
жимжима булиб куринаётган дарахт шохлари хозир унинг назарида худди ок когозга битилган 
настаълик* хатига ухшаб кетади. Бугун Х,иротдан, Алишер Навоийдан келган хат хам настаълик 
билан ёзилгани эсига тушди-ю, калбидаги кувонч ва фахр туйруси янги бир куч билан 
мавжпана бошлади.
Бобур Самаркандни Шайбонийхондан тортиб олгандан бери унинг жасоратига тан бериб шеър 
ёзганлар, сатрлардан абжад хисоби билан ралабанинг аник санасини чикарган тарихнавислар 
куп эди. Алишер Навоийдан Бобурга келган табрик эса хаммасининг гултожи булди. Хирот 
Самарканддан канчалик узок, Навоийнинг диккат-еътиборини банд киладиган машхур 
одамлару мухим ишлар канчалик куп! Шунга карамай, Навоий Бобурни хам билар экан, унинг 
такдирига узокдан кизикиб карар экан, Самаркандни аввал бир марта олганидан хабардор 
экан. «Бу дафъа Самаркандни уз номингизга муносиб хамла билан олмишсиз», дебди. 
Бобурнинг утган дафъа Самаркандни етти ой камал килганда, шахар халки очликдан нечоглик 
азоб тортганини Навоий хам эшитган булса керак. Бундай камалларни у Бобурга муносиб 
курмагани учун шундай деб ёзганмикин?
Бобур кимматбахо жавонларига китоблар териб куйилган хонаи хоснинг турига утди. Хушбуй 
сандал дарахтидан ишланган миз устида Навоийдан келган олтин богичли хаттурипти. Бобур 
миз олдига тушалган зарбоф курпачага ултириб, хатни бошкатдан укишга тушди.
Хар бир сатр туркий тилнинг гузал жилвалари билан тулган. Бобур биринчи укишда унча 
эътибор бермай утказиб юборган бир неча жумлага бу гал кайта-кайта тикилди. Навоий 
Бобурнинг шоирлик орзуси борлигини андижонлик бир меъмордан эшитиб, уни дадилрок 
ёзишга ундаган эди. Бу меъмор мавлоно Фазлиддин булса керак. Агар мавлоно Хиротга етиб 
бориб, Навоийнинг хузурига кирган булса, бошка куп нарсаларни хам айтиб берган булиши 
керак. Бобур Навоийга йулламокчи булган жавоб мактубига яхши бир шеърини хам кушиб 
юбормокчи булди-ю, машклари ёзилган калин дафтарни олиб вараклай бошлади.
Купчилиги йулда, от устида хаёлига келган, жангу жадаллар орасида дафтарга узук-юлук ёзиб 
куйилган, аммо хали тугалланмаган шеърлар. Хиёнат устига хиё-нат булган, Бобур 
хонумонидан айрилган, атрофида биронта сирдош дуст тополмай узини нихоятда ёлриз сезган 
орир кунларда бир разал бошлаган эди:

Download 3,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish