Z. Z. Miryusupov, J. X. Djumanov

 
 
6.2.3.Tarmoq sathining asosiy protokoli va
IP marshrutlash chizmasi 
Tarmoq sathining asosiy protokoli hisoblangan IP-protokolining 
tavsifi 
RFC 751
xujjatida keltirilgan. Ushbu protokol 
bog‘lanishlarni 
o‘rnatmay turib 
ishlaydigan protokollar sirasiga kiradi. IP-protokol har 
bir paketni ishlashni alohida-alohida, boshqa IP-paketlarga bog„liq 
bo„lmagan holda amalga oshiradi. Bu protokol ma‟lumotlarni, ya‟ni 

---

132 
paketlarni o„z manziliga etib borganligini nazorat qilish mexanizmiga 
ega emas. Agar paketning harakatlanishi davomida, xatolik sodir 
bo„ladigan bo„lsa, IP-protokol ushbu xatoni to„g„irlashni o„z tashabbusi 
bilan 
amalga 
oshirmaydi. 
Masalan: 
paket 
qaysidir 
oraliq 
marshrutizatorda, nazorat qilish summasi to„g„ri chiqmaganligi sababli 
tashlab yuborilgan bo„lsa, ushbu paketni IP-protokol qaytadan uzatib 
bermaydi. Bu ishni amalga oshirish uchun unga, yuqorida joylashgan 
transport sathi tomonidan ko„rsatma berilishi kerak bo„ladi. IP-
protokolining 
asosiy vazifasi paketlarni marshrutlashni amalga oshirish
hisoblanadi.
Paketlarni marshrutlashni amalga oshirish jarayonini 6.6-rasmda 
keltirilgan tarmoqlardan iborat bo„lgan tarmoq, ya‟ni internet misolida 
ko„rib chiqamiz. Ushbu tarmoqda raqamlangan kvadratlar shaklida 
keltirilgan 20-ta marshrutizatorlar yordamida, 18-ta tarmoq osti 
tarmoqlari - 
N1, N2, … , N18
, bitta umumiy tarmoqqa birlashtirilgan. 
Har bir marshrutizatorda, hamda 
A
va B bog„lamlarda, ya‟ni 
kompyuterlarda IP-protokollar o„rnatilgan. 
Marshrutizatorlar tarmoqlarni ulash uchun mo„ljallangan bir nechta 
interfeyslarga (portlarga) ega. Marshrutizatorning 
har bir interfeysini 
tarmoqning alohida bog‘lami sifatida
qarash mumkin. Har bir interfeys 
tarmoq adresiga va unga ulangan tarmoq osti tarmog‘ining lokal 
adresiga
ega bo„ladi. Masalan: 1-raqamli marshrutizator 
N1, N2 
va
N3
tarmoqlarga ulangan uchta interfeysga ega. Ushbu portlarning tarmoq 
adreslari 
IP
11
, IP
12
 
va
IP
13
qilib belgilangan. 
IP
11
interfeysi 
N1
tarmoqning bog„lami hisoblanadi, shunga ko„ra uning 
IP
11
portining 
tarmoq adresi qismida 
N1
tarmoqning adresi yozilgan bo„ladi. Mos 
ravishda 
IP
12
interfeysi 
N2
tarmoqning, 
IP
13
 
interfeysi esa 
N3
tarmoqning bog„lami hisoblanadi. Shunday qilib marshrutizator, 
har bir 
bog‘lami o‘z tarmog‘iga tegishli bo‘lgan, bir nechta bog‘lamlar 
to‘plami sifatida
qaralishi mumkin. 
Marshrutizatorlar yagona qurilma 
sifatida, alohida tarmoq va alohida lokal adresga ega emas.
Tarmoqlardan iborat bo„lgan murakkab tarmoqlarda, ikkita chekka 
qurilmalar - kompyuterlar o„rtasida paketlarni uzatish mumkin bo„lgan 
bir nechta alternativ marshrutlarni ko„rsatish mumkin. 
A
kompyuterdan 
B kompyuterga yuborilgan paket 
17, 12, 5, 4 
va
 1
yoki 
17, 13, 7, 6 
va
 3
marshrutizatorlar orqali o„tib o„z manziliga etib borishi mumkin. Ushbu 
tarmoqda, 
A 
va
B
kompyuterlar o„rtasida mavjud bo„lgan yana boshqa 
bir nechta marshrutlarni ham ko„rsatish mumkin. 

---

133 
6.6-rasm. Tarmoqlardan iborat tarmoqda marshrutlash tamoili. 
Mumkin bo„lgan marshrutlar ichidan biron-bir marshrutni tanlash 
vazifasini marshrutizatorlar, hamda chekka qurilmalar – kompyuterlar 
amalga oshiradilar. Marshrutni tanlash, ushbu qurilmalar ega bo„lgan, 
o„sha paytdagi tarmoq konfiguratsiyasi haqidagi axborotlar asosida, 
hamda marshrutni tanlash mezonlari asosida aniqlanadi. Bunday 
mezonlar sifatida ko„p xollarda, paketlarni ushbu marshrutlar orqali 
harakatlanishi davomidagi 
kechikishi
yoki harakatlanish davomida 
o„tilgan oraliq 
marshrutizatorlarning 
sonlari
olinadi. 
Ushbu 
axborotlarni tahlil qilish asosida, paketlarni harakatlantirish yo„nalishlari 
haqidagi ma‟lumotlar, marshrutizatorlarning – marshrutlash jadvallariga 

---

134 
yozib chiqiladi. 6.1-jadvalda 4-inchi marshrutizatorning marshrutlash 
jadvali keltirilgan.
Jadvalning birinchi ustunida, paket etib borishi kerak bo„lgan 
tarmoqning adresi ko„rsatilgan. Ikkinchi ustunda, marshrut bo„yicha 
keladigan keyingi marshrutizatorning tarmoq adresi ko„rsatiladi. 
Uchinchi ustunda esa marshrutizatorning, paketni uzatilishi kerak 
bo„lgan chiqish portining tarmoq adresi ko„rsatiladi. To„rtinchi ustunda 
esa, paket etib borishi kerak bo„lgan tarmoqqacha bo„lgan 
marshrutizatorlarning soni ko„rsatiladi.