Õzbek filologiyasi fakulteti 404 -guruh talabasi Safoyeva Shodiya qiyosiy adabiyotshunoslik fanidan 1-Seminar mashg’ulot

tashqarida deb bilsa, Aristotel` “ideya”ni narsadan ajratmaydi. Shunga muvofiq, u umumiy

2.Aristotel` poeziyadagi shakl va mazmun munosabatida mazmunni yetakchi deb biladi. Shu bois ham “shoir avvalo fabula yaratishi lozim, vaznli nutq emas”, deydi. Chunki, uning ta'kidlashicha, shoir voqea orqali taqlid qiladi. Aytish kerakki, Aristotel` davrida adabiyotda voqea (mif) birinchi o'rinda turgan: g'oyani ifodalashda voqeaning roli yetakchi hisoblangan. Agar voqeani rivojlantirishda fabulaning hal qiluvchi ahamiyat kasb etishi e'tiborga olinsa, Aristotelning fabula yaratish, unga qo'yiladigan talablarga “Poetika”da ancha mufassal to'xtalishining sababi oydinlashadi. Shunga monand, xarakter va fabula munosabatida ham keyingisiga kattaroq ahamiyat berilib, buning sababi quyidagicha izohlanadi: “... tragediyaning maqsadini voqealar, rivoyat tashkil qiladi, maqsad esa hammasidan muhim. Bundan tashqari, harakatsiz (ya'ni, voqeasiz - mual.) tragediya mavjud bo'lishi mumkin emas, xaraktersiz esa — mumkin”.Aristotel` ta'limotida xarakter asarning ma'naviy-axloqiy (etik) tomonini ifodalovchi unsur sifatida talqin qilinadi. Faylasuf xarakter oldiga qo'ygan to'rtta talab ham shunga muvofiq bo'lib, “...birinchi va eng muhimi — ularning oliyjanob bo'lishi. Agar personaj, aytib o'tilganidek, o'zining nutqi yoki xatti-harakatida, qandayligidan qat'i nazar, iroda yo'nalishini namoyon etsa, xarakterga ega bo'ladi; lekin bu xarakter ezgu iroda yo'nalishini namoyon etsagina oliyjanob bo'ladi”. Ko'rib turganimizdek, Aristotel` xarakter oldigaqo'ygan asosiy talab ma'naviy-axloqiy (etik) yondashuv asosida belgilangan. Keyingi uchta talab — muvofiqlik, haqqoniylik va izchillik — ko'proq badiiy haqiqat mezonlari bilan, ya'ni estetik yondashuv asosida belgilangan bo'lib, personajning hayotiy va to'laqonli, ishonarlibo'lishini ta'minlashga qaratilgandir.

“Poetika”ning ilmiy qimmatini belgilagan narsa shuki, undagi nazariy umumlashmalar, ishlab chiqilgan talablar qadimgi yunon adabiyotining boy materiali tahliliga tayanadi. Ikkinchi muhim jihat esa unda izchil, tizimli fikr yuritilgani, qo'yilgan har bir masala bo'yicha yaxlit ilmiy kontseptsiyaning ifodalanishi bilan belgilanadi. Masalan, tragediya janriga to'xtalarkan, Aristotel` avvalo uning janr spetsifikasini belgilab oladi, so'ng uni tashkil qilayotgan tarkibiy qismlar — voqea (mif), fabula, xarakter, til va uslub kabi masalalarni navbati bilan bir-bir ko'rib o'tadi, muhimi, har birini butun tarkibidagi o'rni nuqtai nazaridan o'rganarkan, boshqa unsurlar bilan o'zaro munosabatini nazardan qochirmaydi. Bu xususiyatlar “Poetika”ning adabiyotshunoslikka oid qadimiygina emas, chin ma'noda mumtoz asarligidan dalolatdir.

3. Barcha xalqlarning adabiyoti singari yunon adabiyoti ham xalq og’zaki ijodi zaminida paydo bo’lgan.Ibtidoiy jamiyat kishilarining tabiat haqidagi tushunchalarini ifoda etuvchi afsona va asotirlar yig’indisi qadimgi yunon mifologiyasi tashkil etadi.

Yunon mifologiyasida Xudo va ma’buda,boshqa o’lmas,demigod,hayvonot jonivorlari yoki boshqa afsonaviy mavjudotlar,g’aroyib qahramonlar va oddiy odamlar haqida hikoya qiladi.Ba’zi xudolar va ma’buda “olimpiadachilar” deb nomlanadi,chunki ular olomonni Olimpia tog’ida taxtlardan yer yuziga hukm qilishdi.Yunon mifologiyasida 12 nafar olimpiachi bor edi,bir necha ko’p nomlar mavjud edi.Yunonlar xudolarni odam shaklida tasavvur qilganlar,ularning bir-birlari bilan munosabatlari ham kishilar o’rtasidagi munosabatga öxshagan.