Збек и с то н республикаси олий ва урта махсус таълим



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/83
Sana25.02.2022
Hajmi8,79 Mb.
#288441
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   83
Bog'liq
Qadimgi va O'rta asr G'arbiy Yevropa falsafasi (S.Yo'ldoshev va b.)

1 С. А. Йу л д о ш е в. Антик фалсафа. Т. 1999. 50-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi


атомистик таълимоти Жордано 
Бруно, 
Галилео Галилей, 
Исаак Ньютоннинг кдрашларига уз таъсирини утказди. Ш унинг­
дек, Демокрит таълимоти янги даврнинг дастлабки материалист- 
ларидан Пьер Гассенди Демокрит ва Эпикурнинг материалис- 
тик фалсафасини тиклади х,амда кдцимги материалистларнинг 
таълимотини Аристотел таълимотларидан химоя кдвди. XVIII 
аср француз файласуфлари Демокритни ардокдаб, уни узлари- 
нинг утмишдоши деб билдилар.
Россияда Демокрит таълимоти билан Н. В. Ломоносов та- 
ниш булган. Демокритнинг атомистик фарази «кишиларнинг 
абадийлиги хак,идаги к,онун»га мос келади, деб курсатган эди 
Менделеев. Бирок, янги ва энг янги даврнинг идеалистик фал­
сафаси христиан апологетларининг таълимотини давом этти- 
риб, Демокритнинг материалистик кдрашларини бузиб талк,ин 
этганлар. Неокантчилар талк,инида Демокрит соф идеалист кдгсиб 
курсатилган.
Тирик ва нотирик табиат к;онунлари материянинг сакдани- 
ши к,онуни ва сабабият тамойили антик даврда оддий кузатув- 
чи фалсафанинг асосида ётган. Бизнинг давримизда улар фан- 
нинг фундаментал крнунлари хисобланади. Оламнинг чексиз- 
лиги, дунёнинг сон-санок,сизлиги ва коинотнинг хеч ким то­
монидан яратилмаганлиги тугрисидаги астрономик таълимот- 
ларни Демокрит уз даврида илгари сурган эди. Демокритнинг 
маданий мероси рус файласуфлари В. Асмус, В. Тимошенко, 
Джохадзе, А. Ф. Лосев, А. Н. Чанишев, С. Б. Богомолов, С. Я. 
Лурье кабилар томонидан чукур тахлил кдлинган.
ДЕМ О К РИ Т ХИКМ АТЛАРИ
Инсоннинг жисмий гузсиыигида ацл яширинган булса, у %олда 
бу гузаллик %айвон сифатдир.
— Эга булмаган нарсаларга афсусланмай, бор нарсасига цано- 
ат циладиган киши донодир.
— Виждонли ва виждонсиз инсонни нафацат цилаётган иши, 
балки нималарни исташлари орцали билиш мумкин.
— Жасур киши душманининг устидан 
Faaa6a 
цозонувчи эмас, 
балки у уз э^тиросларини тия оладиган кишидир.
— Баъзилар давлатни бошцара оладилару айни бир пайтда 
аёлларининг цули буладилар.
Бахтсизликда бурчга содщ булиш у луг ишдир.
Меъёр бузилса, энг ёцимли нарса энг ёцимсиз нарсага айла­
нади.
Шухрат ва бойлик телбалик, улар мустсцкам булмаган 
мулкдир.
— Бошцаларнинг камчилигини давом эттирувчи киши дустлик 
урнатишга цодир эмас.
— Донишмонд цонунларга буйсунмай, эркин яшаши керак.
www.ziyouz.com kutubxonasi


— 
Очкузларнинг цисмати асалариларнинг цисматига ухшаш- 
дир. Улар шундай ишлайдиларки, гуё абадий яшашга интилаёт- 
гандек туюладилар.
П Л А ТО Н
Платон (милод. авв. 427—347) жахон маданияти тарихида 
учмас из кдпдирган буюк алломадир. Кддимги Юнонистон дав- 
латида яшаб ижод килган бу файласуф олим, адибнинг ижоди 
ва мероси бутун инсониятга тааллуклидир. Платон, тадк,ик,от- 
чилар тили билан айтганда, инсоният устозидир. Уни милоди­
миздан аввалги IV аср бошларида Афина шахрининг чеккасида 
мактаб очгани учунгина эмас, балки колдирган бебахо илмий 
ва адабий мероси учун хам устоз деб аташади. Агар алломанинг 
асарлари булмаганида биз кддимги юнонлар тугрисида ва улар­
нинг дунё олдидаги хизматлари кандай эканлигини оз билиб- 
гина кол май, балки уз-узимизни хам ёмон билган булар эдик. 
Фалсафа, санъат, назм, инсон нима, унинг интилиши, ама­
лий ишлардаги кийинчиликлари ва унинг сехрли кучи нимада 
эканлигини яхши билмаган булар эдик1, деб айтган эди рус 
олими В. Ф. Асмус.
Платон риёзиёт (математика)га, космологияга, мусикага хам 
тегишли масалаларни тахлил килган. Платон таълимоти нафа- 
кат антик фалсафа тарихига тааллукли булибгина колмай, бал­
ки антик фан тарихига хам тааллуклидир.
У риёзиётни урганишга даъват килган. Ш унинг учун файла­
суф Платонни риёзиётчи Платондан ажратиш мумкин эмас.
Унинг ижод кирралари бехисоб ва ажойибдир. Унда нафакат 
файласуф билан олимлик кирралари уйгунлашибгина колмай, 
балки бу икки киррада санъаткорлик, ш оирлик ва драматург- 
лик кирралари хам уз аксини топган. Зотан Платон уз фалса­
фий, илмий гояларини адабий асарларида баён килган булса 
Хам, унинг ижтимоий — фалсафий ва табиий-илмий фикрлари 
адабий шакл билан богланганлиги табиий бир холдир.
У уз гояларини диалоглар тарзида баён килган. Унинг диа- 
логларида бир гурух шахслар иштирок этадилар. Булар Сукрот- 
нинг шогирдлари ва дустлари, софистлар, шоирлар, Сукрот- 
нинг узи ва Аристофан, Алкивиад, Протагор, Горгий ва бош- 
калардир.
П Л А ТО Н Н И Н Г ХДЁТИ ВА И Ж О Д И
Платон уз устози Сукрот сингари асли афиналик булиб, 
унинг хаёти ва фаолиятининг ун икки йили Африка, Сицилия 
ва Жанубий Италия шахарлари ва Афинада утган.
1 А с м у с В. Ф. Платон, изд. «Мысль» М., 1975 ст 5.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Платоннинг х,аёти тугрисидаги маълумотлар оз ва айни вак,- 
тда чалкашдир. Платон тан и куш бой оилада Афинадан олис 
булмаган Эгина оролида дунёга келган. Ота авлоди Атгиканинг 
сунгги подшоси Кодрга такалса, она авлоди машхур конун шу- 
нос Солонга тааллуклидир.
Тадкикотчиларнинг маълумотларига кура, Платон Делос оро­
лида Апполон худосининг таввалуд топган байрам куни, яъни 
428—427 йили 7 таргелия (21 майда)да тугилган.
Сукрот улган йили (399 йил) файласуфнинг Афинадаги би­
ринчи истикомат даври тугайди. Уша даврда Платоннинг ёши 
28 да эди. И ккинчи маротаба у Афинага 12 йилдан сунг кайтиб 
келади. Ана шу 12 йил давомида Платон Миср, Кирен, Сици­
лия ва Жанубий Италия давлатларига сафар килади. Мисрга 
Килган сафари унинг ижтимоий-сиёсий карашларига катта таъ­
сир курсатган. Уни айникса, у ердаги ме\нат таксимоти ва 
шакли, арифметикани укитиш услуби х,айратга солган.
387 йили куч-кувватга тулган 40 ёшида Платон яна Афина­
га кайтиб келади ва уша йили Академия мактаби ни очади. Тез 
орада унинг шогирдлари купаяди. Уларнинг айримлари Акаде- 
мияга риёзиёт (математика)ни ургангани келишарди, чунки мак- 
табга кириш учун маълум даражада риёзиётдан маълумотга эга 
булиш даркор эди. Унинг мактаби антик давр математика тари­
хининг даврига тугри келган.
Платон уз мактабини ташкил этгандан сунг, уни Сици- 
лияга сафар килишга даъват этган киши шо^нинг кариндоши 
Дион булган. Платон Сицилияга килган биринчи сафарида 
Дион билан танишади. Унинг Сицилияга боришдан максади 
подшох Дионисиянинг ёрдами билан узи купдан бери амалга 
оширмокчи булган идеал давлат тузуми лойих,асини руёбга чи- 
Кариш эди. Бунинг учун подшо\, унинг фикрича, таълим олиш 
курсини, риёзиётни урганишдан бошлаши лозим эди. Бирок 
Платонга карши булган Дионисий ва сарой а^иллари Платон 
сизни давлат ишларидан чалгитиб, урнингизга Дионни куйиш 
режасида. У сизга шундай муносабатдадир, деб айтишади. Ди- 
оннинг камокка олинишининг сабаби унинг Карфаген сар- 
кардаларига под шох, билан ярашиш керак, деган мавзуда ёз- 
ган мактубларини сарой ахуш томонидан кулга туширилган- 
лигидир. Буни Дионисий II фитна деб билиб, Дионни сургун 
Килади.
Платон Афинага кайтаётганида, уни ушлаб олишади. Факат 
Тарента давлатининг подшоси Архитнинг катъий талаби ту­
файли Платон Спартага жунашга муваффак булади, у ерда яна 
Дион билан учрашади. Дион билан кичик Дионисий уртасидаги 
алоканинг узилиши Дион томонидан Дионисий II га карши 
кузголон бошлаш билан якунланади. Дион бу жангда галаба 

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish