Збек и с то н республикаси олий ва урта махсус таълим


Fap-  бий киргогидаги Иония туманида юзага келган барча фалса­ фий таълимотларни иония фалсафаси



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/83
Sana25.02.2022
Hajmi8,79 Mb.
#288441
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   83
Bog'liq
Qadimgi va O'rta asr G'arbiy Yevropa falsafasi (S.Yo'ldoshev va b.)

Fap- 
бий киргогидаги Иония туманида юзага келган барча фалса­
фий таълимотларни иония фалсафаси деб аташган. Иония кдцим- 
ги юнон дунёсида ижтимоий ва маданий жихдтдан етакчи урин- 
ни эгаллаб келган. Икдими юмшоц, ери серунумлиги туфайли 
Кишлок, хужалиги яхши ривожланган хдмда денгиз буйида, савдо 
йули чоррах,асида жойлашганлиги учун хдм :\унармандчилик ва 
савдо-сотик, анча ривожланган эди. Ионияликлар Якин Ш арк 
мамлакатлари билан савдо-сотикни яхши йулга куйганлиги ту-
www.ziyouz.com kutubxonasi


файли илм-фан ва маданият тез равнак, топа бошлаган эди. 
Иониядан чиккан файласуфлар нафак,ат Иония давлатида яшаб, 
ижод килибгина кол май, балки бошка шахар-давлатларда хам 
яшаб, ижод к,илганлар. Масалан, колофонлик Ксенофан Ита­
лия, Сицилияда, Пифагор Ю нонистоннинг Кротон шахрида, 
клазоменлик Анаксагор Афинада, милетлик Фалес, Анакси­
мандр ва Анаксименлар Милет шахдр — давлатида яшаб ижод 
этишган.
Бу мутафаккирлар уша даврдаги мавжуд тузумнинг прогрес­
сив табаца намояндалари сифатида гайриилмий карашларга кар­
ши кураш олиб бордилар. Кадимги Юнонистондаги илгор фал­
сафий таълимотлар кадимги Ш арк мамлакатлари хамда Юно- 
нистонда эришилган табиий билимлар билан узвий бокпикдик- 
да мафкура майдонига кириб келди. Шу боис юнон файласуф­
лари айни чогда савдогар, сайё\, сиёсий арбоб ва хар томонла­
ма баркамол табиётшунос олимлар эди.
Милет фалсафий мактабининг асосчиси Фалес (мил. ав. 624— 
547 й.) хакди равишда юнон фани ва фалсафасининг асосчиси 
саналади. Фалес уз даврининг уткир билимдон кишиси эди. У 
савдогар, сиёсий арбоб, мунажжим, риёзиётчи, географ, фи­
зиолог, файласуф ва таникди гидроинженер булган. У купгина 
мамлакатларда булиб, бу мамлакатларнинг (жумладан, Миср 
ва Бобилнинг) маданияти, фани ва фалсафий мероси билан 
якиндан таниш булган. Фалес бир неча йил олдин Куёш тути- 
лишини олдиндан башорат килган. Фалес Куёш тутилиши са- 
бабини Ой, Куёш йулини тусиши окибатида содир булишини 
айтган. Ф алеснинг фикрича, Ойнинг ёруги Куёш нурининг Ой- 
даги инъикосидир. У шунингдек, Куёшнинг бир йил давомида- 
ги харакати 365 кунга тенг эканлигини исботлаб берган. Тари­
хий манбаларда келтиришича, Фалес Кичик айик юлдузини 
кашф этган. Ш унингдек, об-хавонинг кандай булишини ол­
диндан айтиб берган. У геометрия фани билан хам шугулланган 
дейишади.
Фалес таълимотига кура, табиатдаги турли-туман жисм ва 
ходисалар дастлабки ибтидо модца-сувдан пайдо булган. Пиро- 
вард окибатда сувдан ташкил топган барча жисмлар яна сувга 
айланади.
Ф алеснинг таъкидлашича, ер хам сувдан пайдо булган. Ер 
думалок, усти текис ва атрофи сув билан крггланган. Сув олам- 
даги чексиз, турли-туман жисм, ходисалар, уларнинг доимий 
Харакати ва узгаришларининг ягона ва доимий модций асоси- 
дир. Сув абадийдир, лекин ундан пайдо булган жисм ва ходиса­
лар вактинча ва уткинчидир.
Фалес биринчи булиб, оламнинг модций бирлигини ва бу 
модций бирлик доимо узгаришда эканлигини эътироф этган.
Фалес сув ва ундан пайдо булган жисмлар харакати ва узга- 
риши каби хусусиятлари сабабини нотугри талкин этиб, улар-
www.ziyouz.com kutubxonasi


нинг жони бор, деган хулосага келган. М асалан, у магнит ж он- 
ли нарса, шунинг учун у темирни узига тортади, дейди. Унинг 
бу фикри дунёни нотутри тушунишга олиб келди. Шундай кдлиб, 
Фалес гилозоистик (барча мавжудотни тирик, деб хдсоблаш) 
таълимотини яратди. Бу хакда Аристотел узининг «Жон хэкида»ги 
асарида: «Фалес жонни харакатчан деган, демак у магнит те­
мирни \аракатга келтиради, темир \ам жонга эга экан, деган 
хулосага келган»1, — деб ёзган.
Фалес худолар мавжудлигини эътироф этади-ю, лекин улар 
моддий оламнинг ишларига жуда кам аралашади, деб укгиради. 
Маълумки, Фалес таълимотича, олам моддий ва абадийдир.
Фалес мифологик дунёк,арашни фалсафий дунёкарашга ай- 
лантириб, ижтимоий борлик, ва эски карашларга карши чикдб, 
замон рухига жавоб берувчи фикрни илгари сурган. Фалес гар- 
чи Милет ша>фида давлат ишлари билан шугулланмаган булса- 
да, сиёсий масалаларда фаоллик курсатиб келган. Геродотнинг 
таъкидлашича, Фалес Лидияга карши курашиш учун И ония- 
нинг 12 шахри билан бирлашиб, иттифок тузишларини таклиф 
этган. Иония подшоси Иониянинг босиб олиниши хавфи ту- 
гилганда, деб ёзади Диоген Лаэртский, Фалес миллетликлар- 
нинг Крез билан иттифок, тузмаслиги тугрисида ого\лантирган. 
Бу сафар унга кулок, солишганликлари туфайли ша^ар форслар 
томонидан босиб олиниши хавфидан омон к,олган, деб ёзади.
Фалес шунингдек, Ерни ураб турган оламнинг тузилиши ва 
к,ай тартибда жойлашганини аникдашга уринган. Осмон жисм- 
ларининг ерга нисбатан к,ай тарзда жойлашганини аникуташда 
бобилликларнинг астрономиясига таянган. Лекин Фалес осмон 
жисмларининг Ерга нисбатан жойлашишини \ак,ик,ий таъли­
мотга тескари ^олатда тушунтирган. «Ерга нисбатан энг якин 
турувчи харакатсиз юлдузлар, Ой ва Куёш», — деб айтган. 
Унинг бу хатосини шогирдлари Анаксимандр билан Анакси- 
менлар тузатишган.

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish