Ўзбекистан Республикаси Соғлиқ



Download 0,62 Mb.
bet4/26
Sana21.02.2022
Hajmi0,62 Mb.
#61870
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26
Bog'liq
ГЕРОНТОЛОГИЯ КИТОБ

ИНСОН ЗИДДИЯТ ЖАРАЁНИНИНГ КЕЧИШИ
Карилик — ёш ултая бориши билан организмда руй берадиган конуний узгаришларнинг якуний боскичидир. Кариш биологик парчаланувчи жараён булиб, бун­да организмнинг мослашиш кобилияти чеклана бориб, турли патологик узгаришлар ривожланади ва улим муқаррарлиги тезлашади.
Куп хужайрали мураккаб организмлар умри давомида нафакат анатомик, балки функционал жихатдан хам маълум бир узгаришларни бошидан кечиради. Бу узга­ришлар ёши утган сари уларнинг ташки куриниши ёки уларнинг «nabitus» ида хам намоён булади. (Кариликда юз териси курук, буришган, серажин, илвиллаган, ран-гсиз туе олади, юлкалашганлиги натижасида тери остидаги томирлар буртиб куриниб туради. Бош кисмида соч толалари окарган, сийраклашган, кузлари нурсиз, оғиз бушлигида тишлар етишмайди, умуртка иогонаси букчайган, харакатлари сустлашган, кийинлашган—мана шулар кариликка хос булган айрим белгилардир!)
Кўриш ва эшитиш кариликда пасаяди. Кари одамнинг эти тез-тез жунжикади. Буйи ва вазни хам камая-ди. Эркак киши 50-85 ёшлар уртасида камида 3 см.га, аёллар эса 4 см.га пасаяди. Меъёрда эркакларда тана вазни 40 ешда, аёлларда эса 50 ёшда максимал холатида булади. Ёши улгайган одам организмининг барча фи­зиология тизимида аста-секин узгаришлар ривожланади ва уларнинг пасайган имкониятларга мослашуви юз беради.
Организмда чукур анатомик ва функционал узгариш­лар карилик инволюцион жараёни тушунчасини англатади ва бу жараен узок вакт давом этади. Анатомик узгаришлар карилик атрофияси куринишида, скелерозга мойиллик холатида характерланади. Бу холат моддалар алмашинувининг бошкача булиб колишига, шунингдек, жинсий безлар функциясининг сусайишига хамда эндокрин мувозанатининг бузилишига, яъни янгиланиш ва емирилиш мувозанатининг бузилишига олиб келади. Кариликда руй берадиган анорексия — иштаханинг пасайиб кетиши холати бунга ёркин мисолдир. Бу холат тукималарнинг яшаш учун зарур булган энергия манбаи, озуқа моддаларига булган талабининг пасайиб ке­тиши куринишида намоён булади)
Қарилик атрофияси деганда хужайраларда юз бера­диган регрессив ўзгаришлар йиғиндиси, яъни хужайралар хажмининг, сонининг камайиши ва улар протоплазмасида физикавий ва морфологик узгариш­лар руй бериши, терининг юпкалашуви, суяк ва тогай тукималарининг муртлашуви, тери ости ёг катламининг йуколиши тушунилади! (Аёлларда «mensis» тутаганидан кейин, яъни «климакс» бошланганидан кейин тухумдонлар ва бачадон кичраяди. Инволюцион жараёнида бош мия вазни хам камаяди. Нерв тукималарида пигментли-ёгли дегенерация ва трофик узгаришлар руй беради)
(Кон айланиш системасида — атеросклероз холати вазомотор узгаришларга сабабчи булади. Булар одамнинг боши ва юзига кон куйилиб келиши билан ифодаланади, артериал босим купинча кутарилади.
Юракда миокардиосклероз кайд этилади, бу эса юрак фаолиятини сусайтиради, кон айланиш системасининг етишмовчилигига, органларнинг озука моддаларига ва кислородга туйинмаслигига ва маълум бир клиник сим-птомларнинг келиб чикишига сабабчи булади. Булар бош айланишида, хотиранинг пасайишида, уйкунинг бузилишида, оёқ-қўлларнинг кучсизланиши, калтирашида ва бошка белгиларда намоён булади.
"Карилик хар бир организмда индивидуал ривожла­нади. Инсоннинг ёшини календар, яъни хронологик тарзда урганиш мумкин. Купинча, кариш жараёни инсоннинг ёшига мос келмайди. Масалан, 60 ёшли одам организмида 70 ёшга кирган одам организмига хос булган структур узгаришлар, функциялар бузилиши кузатилиши мумкин (Демак, физиологик карищ билан бир каторда, эрта кариш жараёни хам мавжуд эка. Инсоннинг календар ёши биологик ёшидан канча катта булса, кариш жараёни шунча секин кечади, умри узаяди. Хозирги тиббиётнинг вазифаси эрта каришнинг олдини олиш ва унга карши курашдан иборат. Инсон­нинг турмуш тарзи, ижтимоий мухит каришта таъсир этадиган омиллардир.
Қариш жараёни организм хает фаолиятининг молекуляр, хужайра, орган, система ва бутун организм даражасида ривожланади ва бу узгаришлар бир бири билан узаро В. В. Фролкис назариясига биноан орга­низм каришида адаптацион-регуляр механизмининг бу­зилиши содир булади.
Қариш — мураккаб биологик жараён. Организм хаети мобайнида унга таъсир этаётган эндоген ва экзоген омиллар мухим физиологик функциялар ишини издан
чикаради.
Каришнинг олдини олиш учун экзоген омиллар таъсирини камайтириш, тоза экологик турмуш тарзини яратиш зарур, бу умрни узайтиради. Эволюция мобай­нида организм хаёт фаолиятида кариш билан карама-карши булган жараён — витаукт мавжуддир. Витаукт («vitac» — лотинча хаёт, узун дегани) организм мосла-шиши кобилиятини оширади, умрни узайтиради. Ка­риш ва витаукт жараёнларининг узаро алокаси инсон организми тузилиши билан пайдо булади ва умрни узай-тиришини ифодалайди. Геронтологларнинг фикрича, организмнинг кариш жараёнида табиий ёки физиологик ва эрта, тезлашган кариш тафовут килина-ди. Физиологик к.ариш организмда аста-секинлик би­лан содир буладиган табиий узгаришлар булиб, организмнинг биологик хусусиятларига мос келади, атроф мухитга мослашуви чекланади.
Эрта кариш — ёшга боғлиқ узгаришларнинг эртарок пайдо булиши, бунда инсоннинг биологик ёши унинг календар ёшидан узиб кетади. Турли хил касалликлар, стресслар, нейрогуморал омиллар, радиоактив модда-лар билан нурланиш кариш жараенини тезлаштиради. Масалан, юрак ишемик касаллиги, меъда яраси, кандли диабет каби касалликларда беморларнинг ташки киёфаси уз ёшига қараганда анча карирок куринади. Эрта кариш сабаблари 2 хил омилдан иборат:

  1. Эндоген омиллар.

  2. Экзоген омиллар.

Эндоген омилларга организмнинг турли касаллик-лари, ирсий омиллар, хромосом касалликлари киради.
Экзоген омилларга рухий стресслар, гиподинамия, нотугри овкатланиш, семириш, зарарли одатлар, эко­логик мухит таъсири киради!)
1 Организмнинг эрта каришига энг куп сабабчи булган касалликлар: атеросклероз, артериал гипертония, сурун-кали упка касалликлари, ошкозон, жигар касалликла­ри, асаб ва эндокрин касалликларидир.) Кариш жараёнида ирсият мухим ахамият касб этади. Эрта кариш ёки узок умр куриш наелдан наелга утиши ис-
ботланган.)
Аёлларда кариш жараёнининг анча секин бориши хам генетик аппарат хусусиятларига, хам аёлларда зарарли одатларнинг йуклиги билан изохданади.) Эрта каришга сабаб буладиган омиллардан бири булган чекиш беморларда атеросклероз, миокард инфаркти, ар­териал гипертония каби касалликларни авж олдиради. Қариш — куп учокли умумбиологик жараён булиб, хужайраларнинг ядросида, цитоплазмасида, мембраналарида, митохондрия ва бошка структураларида намоён булади.
Қариш жараёни ривожланишида 4 хил хусусият фарк килинади:

  1. Гетерохронлик.

Гетеротоплик.

Download 0,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish