Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат



Download 0,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/26
Sana18.09.2021
Hajmi0,54 Mb.
#177962
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   26
Bog'liq
arab musulmon madaniyatining zhahon tarixida tutgan orni

Imom al-Buxoriy  

(810-870) 

Payg‘ambar (s.a.v.) vafotlaridan keyin u zotning aytgan so‘zlari (hadislarni) 

va sunnatlari (hayot tarzlari, qilgan ishlari)ni to‘plash, kitob shakliga keltirish VIII 

asr  oxiridan  boshlanib,  X  asrga  kelib  butun  Islom  olami  tan  olgan  oltita  hadislar 

to‘plami  vujudga  keddi.  Bular  asosan  Markaziy  Osiyolik  muhaddislar  Imom 

Buxoriy,  Imom  Muslim,  Imom  Ter-miziy,  Imom  Nasoiy,  Imom  Abu  Dovud  va 

Imom Mojjalar qalamiga mansubdir. Bular qatoriga yettinchi qilib Imom Dorimiy 

Samarqandiyni ham  qo‘shadilar.  Hadis olimlarining  rahnamosi,  alloma,  imomlar 

imomi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim al-Buxoriydir. 

Bu ulug‘ zot hijriy 194 (milodiy  810) yili Buxoroda tug‘ilganlar.  825 yili 

otalari va birodarlari bilan haj safariga borib, o‘sha yerda qolib ketganlar. U yerda 

ilmlarini takomillashtirib, payg‘ambar (s.a.v.) hadislarini to‘plash, tartibga solish, 

ulardan  qaysi  biri  to‘g‘ri  qaysi  biri  payg‘ambarga  (s.a.v.)  taalluqli  emasligini 

aniqlash maqsadida Makka, Madina, Shom, Misr, Falastin, Iroq shaharlarini kezib, 

bir necha yil badaviy arablar orasida yurdilar. Shu tariqa ranju mashaqqatlar bilan 

jami  600  ming  hadis  to‘plab,  bulardan  100  ming  «sahih»  va  200  ming  «g‘ayri 

sahih»  hadislarni  yod  olganlar.  600  ming  hadisdan  7265  tasini  «Jome  as-sahih»  

(«Ishonchli to‘plam») kitobiga kiritdilar. 

Imom  al-Buxoriyning  mashhur  asarlari  15  ta  bo‘lib,  ulardan  quyidagilarni 

ko‘rsatamiz: 

1. «Al-Jome as-sahih». Buyuk allomaning eng buyuk va mashhur asari. Bu 

kitob «Sahih al-Buxoriy» nomi bilan ham yuritiladi. Bu asarga kiritilgan ishonchli 

hadislar soni takrorlanadiganlari bilan 7275 ta bo‘lib, takrorlanmaydigan hadislar 



 

67 


4000 tadir. Asar yozilganligiga 1200 yil vaqt o‘tgan bo‘lsa ham, shu vaqtgacha u 

Islom  olamida  Qur‘ondan  keyin  ikkinchi  o‘rinni  tutadigan  muhim  manba 

vazifasini o‘tab kelmokda. O‘rta asrda yashagan ba‘zi adib va xattotlar uchun bu 

kitob nusxalarini ko‘chirish tirikchilik vositasi ham bo‘lib kelgan. Taniqli adib va 

ilohiyatchi  olim  an-Nuvayriy  (vafoti  1332)  undan  8  nusxa  ko‘chirib,  har  birini 

1000  dirhamdan  sotgan.  Uning  1325  yili  ko‘chirilgan  nodir  nusxasi  Istanbudda 

saqlanmokda.  «Al-Jome‘  as-sahih»ga  ko‘plab  sharhlar  bitilgan.  U  qayta-qayta 

nashr etilgan. 

Imom  al-Buxoriy  to‘plagan  hadislarda  faqat  Islom  dini  ta‘limotiga  oid 

qoidalar  aks  ettirilibgi-na  qolmay,  ular  mehr-muhabbat,  halollik-poklik,  saxiylik, 

ota-ona, 

kattalarga 

hurmat, 

yetim-yesir, 

beva-bechoralarga 

muruvvat, 

mehnatsevarlik,  vatanga  muhabbat  kabi  oliyjanob  insoniy  fazilatlar  majmuasidir. 

Hadislarda  nima  yaxshi,  nima  yomon,  nimani  qilish  kerak,  nimani  qilmaslik 

lozimligi  haqidagi  zamonamiz  ahli,  ayniqsa,  yosh  avlod  uchun  katga  tarbiyaviy 

ahamiyatga  ega  bo‘lgan  yo‘l-yo‘riqlar,  pandu-nasihatlar  va  o‘gitlar  o‘z  aksini 

topgan. 

2.  «Al-Adab  al-mufrad»  (Adab  haqida  yagona  kitob).  Yuqorida  zikr 

qilganimiz  payg‘ambarimiz  (s.a.v.)-ning  olti  nafar  tan  olingan  hadis  olimlari 

to‘plagan  hadislarida  axloq-odob  masalasi  asosiy  o‘rinda  turadi.  Chunki 

musulmon  bo‘lish  uchun  eng  avvalo  yaxshi  xulqli,  odobli,  insofli,  pok  va  halol 

bo‘lish  shart.  Bu  borada  payg‘ambar  alayhissalom  o‘zlari:  «Men  yaxshi  va  oliy 

axloqlilarni  kamolotga  yetkazish  uchun  payg‘ambar  qilib  yuborildim»  deganlar. 

Shuning  uchun  ham  Imom  Buxoriy  o‘zining  shoh  asari  «Jome  as-sahih»da-gi 

axloq-odob haqidagi hadislarni bitta kitobga jam-ladi. 

Bu  olimni  qoniqtirmagandan  keyin,  butun  Islom  olamini  yaxshi  xulq  va 

odobda tarbiyalashni ko‘zda tutgan holda axloq va odobga oid hadislarni alohida 

bir  kitobga  to‘plab,  «al-Adab  al-mufrad»  nomli  asarini  yozdi.  Kitob  644  bobdan 

iborat  bo‘lib,  ularda  1322  hadis  jamlangan.  Bu  asarda  boshqa  muhaddislar 

kitoblarida  uchramaydigan  bir  qancha  hadislar  ham  berilgan.  Asarning  yana  bir 




 

68 


qimmatli  tomoni  shuki,  undagi  hadislarni  yozib  olgan  hadis  rivoyatchilari 

(isnodlar)  boshqa  muhaddislar  isnodlariga  nisbatan  ancha  ishonchli  kishshgar 

bo‘lgan. 

«Al-Adab  al-mufrad»  qo‘lyozmalari  Sharq  va  G‘arbning  juda  ko‘p 

kitobxonalarida  mavjud.  U  1898  yili  Hindistonda.  1930  yili  Qohirada.  1970  va 

1980  yillari  O‘rta  Osiyo  va  Qozog‘iston  musulmonlari  diniy  boshqarmasi 

tashabbusi bilan ikki marta arab tilida nashr etildi. Uning 600 hadisdan iborat 267 

bobi  taniqli  islomshunos  olim  Shamsuddin  Boboxonov  tomonidan  o‘zbek  tiliga 

ag‘darilib,  1990  yili  «O‘zbekiston»  nashriyotida  chop  etildi.  Tarjimada  ba‘zi 

hadis-larga izohlar ham berilgan. 

«Al-Adab  al-mufrad»ning  1-24  boblari  ota-onaga  xizmat  qilish,  ularning 

hurmatini  joyiga  qo‘yish,  ayniqsa,  qarigan  chog‘ida  ularni  e‘zozlab  parvarish 

qilish,  diliga  ozor  bermaslik,  ularning  haqqini  ado  etish  masalalariga 

bag‘ishlangan. Ba‘zi misollar keltiramiz. 

Muslim  ibn  Xayyila  (raziyallohu  anhu)  aytdilar-ki, rasulullohdan  «Ey  rasululloh, 

men yaxshiligimni kimga qilsam bo‘ladi?»  deb so‘radim. «Onangga»— dedilar. 

«Men shu savolni uch marta qaytarsam ham rasululloh «Onangga» deyaverdilar. 

To‘rtinchi  marta  so‘ra-ganimda:  «Otangga  va  yaqin  bo‘lgan  qarindoshlaringga» 

dedilar. 

Abu  Hurayra  (raziyallohu  anhu)  aytadilar:  rasululloh;  «Bolaning  otasi 

birovlarning quli bo‘lsa uni hojasidan sotib olib, ozod qilmaguncha uning haqqini 

ado qilgan bo‘lmaydi» - deydilar. 

Abu  Bakr  (raziyallohu  anhu)  aytadilar:  rasululloh:  «Men  sizlarga  gunohlarning 

eng kattasini aytib beraymi? - deb uch marta so‘radilar. Sahobalar «Ey rasululloh, 

aytib bering», - deyishdi. «Alloh taologa shirk keltirish va ota-onaga oq bo‘lish», 

dedilar. 

Hadislardan anchasi qarindosh-urug‘larga yaxshilik qilish, ular bilan bordi-

keddi  qilib  turish,  holidan  xabar  olish  va  ularga  rahm-shafqatli  bo‘lish  haqidagi 

hadislardir.  Bakr  ibn  al-Horis  Ansoriy  (raziyallohu  anhu)dan  rivoyat  qilindi.  U 



 

69 


kishi  rasulullohdan  «Yo  rasululloh,  men yaxshiligimni  kimga qilishim  kerak?»  - 

deb  so‘radilar.  Rasululloh  (s.a.v.);  «Onangga,  otangga,  opa  singillaringga,  aka-

ukalaringga  va  yaqin  kishilaringga.  Bu  ish  zaruriy  burch  va  uzilmasligi  kerak 

bo‘lgan qarindoshliqdir», - dedilar. 

Keltirilgan  misollardan  ko‘rinib  turibdiki,  nomi  o‘zi  bilan  «Adab 

durdonasi»  adab  axloqning  durdonasidir.  1200  yildan  buyon  Islom  olamida 

insonlarda  yaxshi  oliyjanob  xislatlarni  tarbiyalash,  ularni  to‘g‘ri  yo‘lga  solish, 

xizmat  qilib,  odamlarni  pok  iymonli,  e‘tiqodli,  insofli  bo‘lishga  yo‘llab,  yomon 

illatlardan saqlab kelayotgan bebaho asar hozirgi bizning za-monamizda ham o‘z 

qimmatini yo‘qotmay hayotimizning hamma talablariga to‘la javob beradi. 

3. «At-Tarix as-sag‘ir» (Kichik tarix). 

4. «At-Tarix al-avsat» (O‘rtacha tarix). 

5. «At-Tarix al-kabir» (Katta tarix). 

6. «At-Tafsir al-kabir» (Katta tafsir). 

Ammo  bunday  bebaho  durdonalardan  Sho‘ro  davrida  xalqimiz  butunlay 

bebahra  bo‘lib  kelgani  achinarli  holdir.  Mustaqillik  tufayli  dinimiz,  iymon 

e‘tiqodimiz  qayta  tiklandi.  Imom  Buxoriyning  to‘rt  qismdan  iborat  «Jome‘  as-

sahih»  asari  o‘zbek  tiliga  to‘la  tarjima  qilinib  nashr  etildi.  U  zoti  sharif  haqida 

o‘nlab  risolalar,  yuzlab  maqolalar  chop  etildi.  Olimning  Xartangdagi  Sho‘ro 

davrida  tashlandiq  holga  aylantirilib,  jamoa  xo‘jaligi  ombori,  atrofida  qarovsiz 

chakalakzor  bo‘lgan  tabarruk  maqbara  va  masjidi  misli  ko‘rilmagan  darajada 

ta‘mirlanib,  yoniga  o‘sha  davr  uslubida  yangi  masjid,  minora  va  arklar  barpo 

etildi.  Bularning  hammasiga  Prezidentimiz  I.A.Karimov  bevosita  rahbarlik 

qildilar. Inshoot kerakli mablag‘ va qurilish materiallari bilan uzluksiz ta‘-minlab 

turildi. 

1974  yilda  O‘rta  Osiyo  va  Qozog‘iston  musulmonlari  diniy  boshqarmasi 

tashabbusi bilan Respublikamizda butun Islom dunyosi vakillari ishtirokida Imom 

al-Buxoriy  tavalludining  1200  yilligi  nishonlangan  edi.  1998  yidda  Respublika 

Vazirlar Mahkamasi qarori bilan buyuk alloma Imom Buxoriy tavalludining 1225 



 

70 


yilligi  juda  keng  miqyosda  nishonlandi.  Imom  al-Buxoriy  jamg‘armasi  tashkil 

etildi. «Imom al-Buxoriy soboqlari» jurnali ta‘sis qilindi. Toshkentdagi oliy diniy 

maktabga  uning  nomi  berildi.  Faqat  mustaqillik  tufayligina  o‘zbek  xalqining 

buyuk farzandi, iftixori, shon-sharafi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil Imom 

al-Buxoriy  butun  dunyoga  qaytadan  nom  taratib,  o‘z  shu‘lasi  bilan  Islom  ahlini 

nurafshon etmoqda. 




Download 0,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish