Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

1-rasm Ba``zi bir kinetik hodisalarni hosil bo’lish sXemasi.
Bir jinsli kristallga tashqi elektr maydon qO’yilganda elektr tokini keltirib chiqaradi. Bunga sabab kristallning ruXsat etilgan zonalarida erkin tashuvchilarning tashishi bo’lib, tok zichligi tok zichligi

ж = σ ε (1.1)

aniqlanadi. Bunda σ – proportcionallik koeffitcienti, moddaning solishtirma elektr O’tkazuvchanligi deyiladi; ε – elektr maydon kuchlanganligi. Kristallga bir vaqtning O’zida bir qancha tashqi kuchlar, masalan, elektr va magnit maydoni qO’yilgan bo’lsin va ular kuchlanganlik vektori O’zaro perpendikular (1-rasm, b). Bu holda ε maydon ta`siriga X O’q

bo’ylab tashuvchilar harakat yo’nalishi, magnit maydon X ta`sirida u O’q bo’ylab ko’chishiga tashkil etuvchi hosil bo’ladi. Kristallni qarama-qarshi chekkalarida εn e.iu.k , yanni holl e.iu.k hosil bo’ladi. Bu effekt Holl effekti deyiladi, proportcionallik koeffitcienti R ifodada

ε_n = РHж (1.2)

Barcha hamma hollarda yarimo’tkazgichga qandaydir Fi kuchlar ta`siri kiristallda zaryad tashuvchilarning ko’chishini hosil qiladi, bu ko’chishga kinetik hodisalar deb ham ataladi. Iuqiridagi (1) va (2) ifodalardagi σ va R kinetik koefitcientlar deb ataladi.

Holl koeffitcienti deyiladi.

Misol tariqasida solishtirma elektr O’tkazuvchanlikni sifat tomonlarini kO’ramiz.

Kiristallni davriy maydonida harakatlanuvchi elektronning tezligi

ekanligi aniqlangan va u vaqtga bog’liq emas. Bundan shu kelib chiqadiki, ideal kristallda tashqi elektr maydon bo’lmaganda sO’nmas elektr toki bo’lishi, yanni ideal kristall nol qarshilicli bo’lishi yoki elektr O’tkazuvchanlik cheksiz bo’lishi kerak. Biroq real kristallar chegaralangan elektr O’tkazuvchanlik , kristall davriy maydonida buzilishi bilan bog’liq bo’ladi. Davriylikni buzilishlaridan biri panjara atomlarining issiqlik tebranishidir. Atomlarning bunday tebranishi ta`sir sferasiga uchragan elektronlar harakat traektoriyasi egirlanadi, yanni ular sochiladi. Undan tashqari, real kristallda kristall panjarani buzuvchi turli nuqsonlar: kirishma atomlar, vakantciya, dislokatciya va boshqalar bo’ladi. Bu nuqsonlar ham elektronlarni sochilishiga olib keladi. Panjarada kristallda elektron murakkab traektoriya bilan harakatlanadi, qaysiki har bir akt sochilishidan keyin O’zgaradi. Bunga zaryad tashuvchilarning yo’nalishli ko’chishi bo’ladi. (2-rasm).