Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

[126].  Jahon  banklari  amaliyotida  banklar,  odatda,  arzon  depo-

zitlarni  jalb  qilish  va  ularni  sotish  orqali  daromad  olishga  harakat  qila-

dilar.  Aholining  chek  ko„rinishidagi  depozitlari,  shu  jumladan,  oddiy 

foizsiz depozitlari eng arzon depozitlar hisoblanadi. 

Bunday  chek  depozitlari  bilan ishlash  va  ularni  hisobga  olish  katta 

xarajatlarni  talab  qilgani  bilan,  mijozlar  juda  kam  foiz  daromadlari 

(ba‟zida  esa  umuman  foyda  olmaydilar)  oladilar.  Bu  esa  bankka  jalb 

qilinadigan  boshqa  mablag„lar  manbalariga  qaraganda  uning  xarajat-

larini kamaytiradi. 

Fuqarolarga  beriladigan  chek  depozitlarga  nisbatan  tijorat 

firmalariga  beriladigan  chek  depozitlari  banklar  uchun  ancha  arzonga 

tushadi.  Chunki  tijorat  firmalariga  beriladigan  chek  depozitlar  xarajati 

xususiy  shaxslarga  beriladigan  chek  depozitlar  xarajatining  yarmini 

tashkil  qiladi.  Bundan  tashqari,  xususiy  shaxsning  chek  depoziti  hajmi 

tijorat firmasining chek depoziti hajmining 1/3 qismidan oshmaydi. Le-

kin  banklar  va  moliyaviy  xizmatlar  ko„rsatuvchi  firmalar  o„rtasidagi 

chek depozitlari bo„yicha  raqobatning  kuchliligi tufayli  banklar  bunday 

depozitlardan keladigan sof daromadni uncha katta deb hisoblamaydilar. 

Muddatli  depozitlar,  nafaqa  hisobvaraqlari,  depozit  sertifikatlari  va 

pul  bozoridagi  hisob  raqamlar,  ularga  mablag„lar  qo„yish  yoki  ulardan 

olish  yuzasidan  kam  muddatli depozitlar  va  pul  bozoridagi  hisobvaraq-

lariga o„rnatiladigan foiz stavkasining ancha yuqori bo„lishi tufayli ular 

jamg„arma qo„yilmalar bilan tenglashib qoladi. Yirik bo„lmagan banklar 

yirik  banklarga  qaraganda  jamg„arma  depozitlar  va  pul  bozoridagi 

hisobvaraqlar  bo„yicha  katta  xarajatlar  qilsa  ham,  muddatli  depozit  va 

nafaqa  hisobvaraqlari  bo„yicha  qilinadigan  xarajatlari,  yirik  banklarga 

qaraganda ancha kam bo„ladi. 

Banklarning  maqsadi  ancha  arzon depozitlarni  jalb qilishdan iborat 

bo„lgani  bilan,  qanday  depozitlarni  taklif  qilish  mijozlarga  bog„liq. 

Mijozlar  talablari  bilan  kelisha  olmaydigan  banklar  ularning  talablarini 

bajarishga rozi bo„lgan banklar foydasiga mijozlarini yo„qotadilar. 

---

 

216