|
Inflyatsiyaga qarshi siyosat.
Shishadan chiqqan ertak jiniga o'xshab, inflyatsiyani chiqarish oson, lekin uni qaytarish juda
qiyin. Dunyoning barcha davlatlari u yoki bu darajada inflyatsiyadan aziyat chekmoqda va
buning o'zi ular hali bu iqtisodiy kasallikni “davolash”ni o'rganmaganliklaridan dalolat beradi.
Shunga qaramay, hukumat tomonidan makro darajada amalga oshirilayotgan inflyatsiyaga
qarshi choralarning keng arsenali to'plangan.
Umuman olganda, inflyatsiyani bostirishning ikki yo'li mavjud:
1) pul massasini ushlab turish;
2) tovar massasini oshirish.
Muomaladagi pul miqdorini cheklash uchun, eng avvalo, naqd va naqdsiz shaklda yangi pul
muomalasini (emissiyasini) to'xtatish zarur. Amalda bu davlat xarajatlarini qisqartirish,
shuningdek, Markaziy bank tomonidan “aziz pul” siyosatini joriy etish demakdir (14-mavzuga
qarang). Bu muqarrar ravishda narxlar va daromadlarning muzlashiga, ishlab chiqarishning
sekinlashishiga va ishsizlikning oshishiga olib keladi.
Tovarlar sonining o'sishini rag'batlantirish uchun ular tadbirkorlarning soliqqa tortish
darajasini pasaytiradi, tovarlar importini ko'paytiradi, muomalaga yangi turdagi tovarlarni
kiritadi (davlat mulkini xususiylashtiradi) Shuni yodda tutish kerakki, ishlab chiqarishni
rag'batlantirish ishlab chiqarishni oshiradi. tovarlar yetkazib berish, qoida tariqasida, darhol
emas, balki ma'lum vaqt o'tgach, davlat byudjetidan darhol "in'ektsiya" ni talab qiladi, bu esa
pul massasini oshiradi va oxir-oqibat inflyatsiyani oshiradi.
Inflyatsiyani engib o'tishga umidvor bo'lgan hukumatlar, uning ba'zi oqibatlarini
minimallashtirish bilan cheklanib, unga moslashishga harakat qilmoqda. Xususan, narx
indekslariga mos keladigan daromadlarni indeksatsiya qilish (ish haqi, pensiyalar va boshqalar)
qo'llaniladi. Biroq, bu yondashuv hech kimni qoniqtirmaydi: ishchilar, nafaqaxo'rlar va boshqa
daromad oluvchilar indeksatsiya har doim narxlarning o'sishidan orqada qolayotganidan
norozi; hukumat daromadlarni indeksatsiya qilish inflyatsiyaning yangi o'sishiga sabab
bo'layotganidan xavotirda.
1990-yillarda Rossiyada hukumat inflyatsiyaga qarshi hujum boshladi, asosan pul massasini
ushlab turish usullaridan foydalangan. Natijalar ancha qarama-qarshi edi. Bir tomondan, 1992-
yilda avj olgan giperinflyatsiya oʻz oʻrnini 1995-1996-yillardagi tez surʼatda inflyatsiyaga
boʻshatib berdi. Boshqa tomondan, inflyatsiyaning sekinlashishi ishlab chiqarishning qisqarishi
fonida davom etdi va shuning uchun beqaror, siyosiy vaziyatga kuchli bog'liq edi.
Inflyatsiya muammosi pul nazariyasining ajralmas qismidir.
Inflyatsiya jamiyat hayotining barcha jabhalariga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi dunyoning ko'plab
mamlakatlarida zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning eng keskin muammolaridan biridir.
Inflyatsiyaning mohiyati va sabablari to„g„risida turlicha qarashlar mavjud, lekin ikkita
yo„nalish ustunlik qiladi: birinchisi, inflyatsiyani pul muomalasi qonunlarining buzilishi
natijasida yuzaga keladigan sof pul hodisasi deb qaraydi; ikkinchisi - ijtimoiy takror ishlab
chiqarish proporsiyalarining va birinchi navbatda ishlab chiqarish va iste'mol, iqtisodiy
tovarlarga talab va taklif o'rtasidagi nisbatlarning buzilishi natijasida yuzaga keladigan
makroiqtisodiy hodisa sifatida.
Shu bilan birga, inflyatsiya murakkab, ko'p qirrali hodisa bo'lib, uning sabablari ishlab
chiqarish va pul muomalasi sohasidagi omillarning o'zaro ta'siri bilan bog'liq.
Inflyatsiya Tashqi tomondan, bu pulning haddan tashqari emissiyasi tufayli qadrsizlanishi,
iqtisodiy tovarlar narxining oshishi bilan birga ko'rinadi.
Ammo bu inflyatsiyaning chuqur mohiyati va sababi emas, balki faqat namoyon bo'lish shaklidir.
Inflyatsiya odatda o'zining tashqi ko'rinishini narxlarning ko'tarilishida namoyon qiladi. Lekin
har bir narx oshishi inflyatsiya ko'rsatkichi emas. Narxlar mahsulot sifatining yaxshilanishi, xom
ashyo qazib olish sharoitlarining yomonlashishi, ishlab chiqarishning davriy va mavsumiy
tebranishlari, tabiiy ofatlar va boshqalar ta'sirida o'zgarishi natijasida ko'tarilishi mumkin.
Lekin bular inflyatsiya emas, balki ma'lum darajada bo'ladi. individual tovarlar narxlarining
tabiiy davriy o'zgarishi darajas.
Inflatsiya darajasi yildan yilga farq qiladi. 1950-yildan byuon, AQSh dollari inflatsiyasi darajasi
−0.7 % (1954) dan 13.3 % (1979) ga oʻzgarib turadi. 1991-yildan buyon, bu koʻrsatkich yiliga
1.6 % va 3.3 % oʻrtasida boʻlgan. 1950-yildan buyon 18 ta davlat giperiflyatsiyaga uchradi.
Bunda inflatsiya darajasi oyiga 50 % edi. Yaqin yillarda Yaponiya negativ inflayatsiyani
boshidan kechirdi, yaʼni yiliga 1 % deflyatsiyani. Koʻpgina davlat Markaziy Banklari inflatsiya
darajasini past ammo pozitive holda ushlab turishga harakat qilmoqda. Bazilari bu
koʻrsatkichni 1-3 % da ushlab turishni rejalashtirgan. Kumush va oltinga asoslangan iqtisodiyot
bazan inflatsiyaga uchrasada, bu iqtisodiyotdagi inflayatsiya darajasi kamdam kam yiliga 2 %
dan oshadi va umumiy yani asrlar mobaynida bu koʻrsatkich 0(nol) ga yaqin boʻladi. Qogʻoz
pullarga asoslangan iqtisodiyot esa anchagina koʻproq inflatsiyaga uchraydi. Piter Bernolz bu
haqda shunday degan: „Eng yuqori inflatsiya XX asrda metall pullar hech qanaqa kuchga ega
boʻlmagan davlatlarda yuz berdi.“ 1971-yilda AQSH hukumati dollarning oltinga bogʻliqligini
tamomila uzdi, yani AQSH hukumati oʻz valkyutasini oltin bilan taminlamadi. Oʻsh paytda
koʻplab davlatlarning budjet zahiralari AQSH dollarida edi. Dollarning inflatsiyaga uchrashini
bilgan davlatlar AQSH dan pulini oltinga almashtirib berishni talab qiladi, lekin AQSH buni rad
etadi. Pul rezervi dollarda boʻlgan davlatlar giperinflatsiyani oldini olishga harakat qilsa ham
1971-yillarda shu davlatlarda inflatsiya darajasi juda yuqori boʻldi. Lekin 1985-yillardan keyin
koʻplab davlatlarda inflatsiya darajasi 1971 −1985-yillarga qaraganda anchagina pasaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
