Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

I Bob. Sertifikat yaratish.
Sertifikat yaratish, ma'lum bir obyekt (masalan, server yoki shaxs) uchun xavfsizlik sertifikatini generatsiya qilish va imzolash jarayonidir. Sertifikat yaratishning amaliyoti quyidagicha bosqichlardan iborat bo'ladi:
- Sertifikat yaratish uchun birinchi qadam, asosiy kalitlarni generatsiya qilishdir.
- Asosiy kalitlar, simmetrik (masalan, AES) yoki asimmetrik (masalan, RSA) shifrlash algoritmalari bilan ishlatiladigan xavfsizlik kalitlardir.
- OpenSSL kutubxonasidagi kalit yaratish funksiyalari bilan asosiy kalitlarni generatsiya qila olasiz.
Sertifikat yaratish jarayoni shaxs, server yoki tizimlar uchun xavfsizlik sertifikatlarini generatsiya qilishni o'z ichiga oladi. OpenSSL kutubxonasining foydalanishidan foydalanib, sertifikat yaratish uchun kerakli ma'lumotlarni ta'minlayib, sertifikat yaratish so'rovini tuzishingiz va uni imzolash orqali sertifikatni tasdiqlashingiz mumkin.

1-rasm.Nima u RSA sertifikati
Sertifikatlar, xavfsizlik va identifikatsiya niqoblarini ta'minlash uchun kerak bo'ladi. Sertifikat yaratishning bir necha asosiy sabablari mavjud:
1. Xavfsizlik: Sertifikatlar, ma'lumotlarni shifrlash, deshifrlash va imzolash uchun ishlatiladi. Xavfsizlik sertifikatlari, ma'lumot almashish jarayonida ma'lum bir tashkilotning (masalan, bir veb sayt yoki serverning) identifikatsiyasini tasdiqlovchi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Bu, ma'lumot almashish jarayonida ma'lumotlarning maxfiylik va integritetini ta'minlashga yordam beradi.
2. Identifikatsiya: Sertifikatlar, shaxslarning yoki tizimlarning identifikatsiyasini tasdiqlovchi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Sertifikatlar orqali, ma'lum bir shaxs yoki tizimning kimligi tasdiqlanadi va ularning ma'lumot almashish jarayonida etkazib berishini ta'minlash uchun foydalaniladi. Bu identifikatsiya protokollari va xavfsizlik mezonlari bilan ishlashning asosiy qismidir.
3. Foydalanish sohalarining identifikatsiyasi: Sertifikatlar, foydalanish sohalarining identifikatsiyasini aniqlash uchun ham foydalaniladi. Masalan, bir veb saytning SSL/TLS sertifikati, foydalanuvchilar uchun saytni to'g'ri va xavfsiz ko'rishlarini ta'minlaydi. Elektron pochtaning xavfsizlik sertifikati, pochta almashish jarayonida xavfsizlikni ta'minlash uchun foydalaniladi.
4. Yetkazib beruvchining tasdiqi: Sertifikatlar, sertifikat yaratuvchisi tomonidan tasdiqlanadi. Bu tasdiq, sertifikatning asliligini va haqiqiyligini ta'minlash uchun muhimdir. Sertifikatlar, sertifikat yaratuvchisi imzosini o'z ichiga oladi, shuningdek, sertifikat yaratuvchisi tomonidan berilganlikni tasdiqlayuvchi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.

Sertifikat yaratish, ma'lum bir shaxs, tizim yoki sayt uchun identifikatsiya va xavfsizlikni ta'minlashni maqsad qiladi. Sertifikatlar, foydalanish sohalarida identifikatsiya, xavfsizlik va ma'lumot almashishning amal qilishini ta'minlash uchun kritik ahamiyatga ega.

2-rasm.Sertifikat va Foydalanuvchi interfaysi.

RSA (Rivest-Shamir-Adleman) bir asimmetrik kriptografiya protokolidir. U "kalitga asoslangan" (key-based) shifrlash tizimi hisoblanadi, ya'ni birini shifrlash uchun bir xususiy kalit (asosiy kalit) va boshqasini deshifrlash uchun esa boshqa xususiy kalit (noyob kalit) kerak.
RSA kaliti quyidagi asosiy xususiyatlarga ega.RSA kaliti, yuqori darajada xavfsizlik ta'minlayadi. Bu, asosiy kalitni deshifrlash uchun foydalanuvchining noyob kalitini bilmasligini talab qiladi. Uning xavfsizligi, asosiy kalitni noyob kalit bilan emas, balki murakkab matematik algoritmalardan tuzish asosida amalga oshiriladi.RSA kaliti, asosiy kalit uzunligini (key length) ifodalaydi. Uzunlik, bitlar bazasida ifodalangan bo'lib, katta uzunlik kuchli asosiy kalitlar yaratishga imkon beradi. Uzunligi ko'paytirildikcha, kalitni qo'llash jarayonida ushbu protokolni murakkablashtirish va noyob kalitlarni topishni qiyinlashtiruvchi xavfsizlik darajasiga ega bo'ladi.RSA kaliti, ko'plab tizimlar, kriptovalyuta buyumlari, veb saytlar va boshqalar o'rtasida amalga oshirilgan xavfsizlik protokollarida muhim bir o'rin egallaydi. Xavfsizlik sertifikatlari, SSL/TLS, SSH va boshqa tizim protokollarida ham RSA kalitlari foydalaniladi.
Misol uchun, "2048 bit" deb ifodalangan RSA kaliti, asosiy kalitning uzunligini 2048 bitdan iborat bo'lgan RSA protokolini anglatadi. Bu uzunlik, qulaylik va xavfsizlikning yaxshi kombinatsiyasini ta'minlayadi. Asosiy kalit uzunligi oshirildikcha, kalitni qo'llash kuchliroq bo'lishi mumkin, ammo shu bilan birga, uzunligi oshirish xisobiga xavfsizlik amaliyotlarini va kompyuterlarni tezlashtirishi ham kelib chiqadi.RSA kaliti, asimmetrik kriptografiyada keng tarqalgan va ishlatilgan bir algoritmadir. U xavfsizlikning yuqori darajada ta'minlanishi va keng doimiy foydalanilishi tufayli kriptografiya sohasidagi katta ahamiyat.
Asosiy kalit yaratish uchun quyidagi usullar o'zgarmas bo'lishi mumkin:
1. Tashqi usullar bilan kalit olish (Importing keys from external sources):
Bu usulda, asosiy kalit tashqi usullardan, masalan, boshqa tizimlar yoki qurilmalar bilan olinadi. Kalit shaxsiy yoki tashqi kriptografiya standartlariga mos kelishi kerak.
2. Kalitlarni generatsiya qilish (Key generation):
Kalitlarni generatsiya qilish, asosiy kalitlarni o'zingiz yaratish usulidir. Bu usulda, kriptografiya kutubxonalaridagi funksiyalar yoki kriptografiya algoritmalari yordamida kalitlar generatsiya qilinadi. Ular matn, raqam yoki boshqa xususiyatlar asosida generatsiya qilinadi.
3. Kalit o'zgartirish (Key derivation):
Bu usulda, mavjud kalitlardan boshqa kalitlar olish mumkin. Masalan, bitta kalitdan boshqa kalitlar generatsiya qilish uchun kalitlarning xususiyatlari va algoritmalardan foydalaniladi.
4. Kalitni bo'shatish (Key destruction):
Bu usul kalitni butunlay bo'shatish uchun ishlatiladi. Kalitni o'chirib tashlash, kalitni yong'oqchaga yuborish yoki uning saqlanayotgan joyidan olib tashlash kabi jarayonlarga tegishli bo'lishi mumkin.
Asosiy kalit yaratish usullari kriptografiya protokollari va kutubxonalarining imkoniyatlari va talablari bilan bog'liq bo'ladi. Kalitlar kriptografiya tizimlarida xavfsizlikning asosiy qismi hisoblanadi, shuning uchun ularni amalga oshirish jarayonida xavfsizlik va to'liqlikni ta'minlashga e'tibor berilishi kerak.

3-rasm. RSA Key generatsiyasi.
Sertifikat ma'lumotlarini tayyorlash uchun quyidagi ma'lumotlarga e'tibor berilishi kerak.
Umumiy Ism, sertifikatning identifikatsiya nomi hisoblanadi. Agar sertifikat veb sayt uchun bo'lsa, Umumiy Ism odatda saytning to'liq domen nomi (masalan, www.example.com) bo'ladi. Bu nom, foydalanuvchilar uchun saytni aniqlash va xavfsizlikni tasdiqlashda ishlatiladi.
Taqdim Etuvchi, sertifikatni tashkil etgan shaxs yoki tashkilot nomini ifodalaydi. Taqdim Etuvchi, sertifikatni amalga oshiruvchi sertifikat hujjatini imzolagan va tasdiqlagan tashkilotni ko'rsatadi.
Amal qilishdan oldin sanasi va vaqti, sertifikatning amal qilishning boshlanish sanasi va vaqti hisoblanadi. Sertifikat, berilgan sanadan oldin amal qilmaydi.
Amal qilishdan keyin sanasi va vaqti, sertifikatning amal qilishning tugash sanasi va vaqti hisoblanadi. Sertifikat, berilgan sanadan keyin amal qilmaydi.
Bu ma'lumotlar sertifikatning xususiyatlari hisoblanadi va sertifikat yaratilish jarayonida berilishi kerak. Sertifikat ma'lumotlarini tayyorlashda, xususiyatlar o'zining qoidalariga muvofiq yaratilishi va belgilanishi kerak. Ma'lumotlar amalga oshirilgan sertifikatning tafsilotlarida, sertifikatni qabul qiluvchilar tomonidan o'qiladi va foydalaniladi.
Kalit bilan sertifikat orasidagi bog'lanishni tasdiqlash, asimmetrik kriptografiya protokollari, masalan, RSA, TLS/SSL kabi protokollarda amalga oshiriladi. Bu protokollar, sertifikatlar va ular bilan bog'liq asosiy kalitlarni foydalanish sohasida xavfsizlikni ta'minlashda muhim bir rol o'ynayadi.
Kalit bilan sertifikat orasidagi bog'lanishni tasdiqlash, kriptografiya protokollarida foydalaniladigan bir mehanizmadir. Bu protokollar, xavfsizlik va to'liqlikni ta'minlash uchun ma'lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya qilish, va ma'lumotlar tamoyillarida xavfsizlikni ta'minlashni o'z ichiga olganlaridir.
Sertifikatlar, xavfsizlik sertifikatlariga (public key certificates) oid ma'lumotlardir. Sertifikatlar, umumiy kalit (public key) bilan bog'liq ma'lumotlarni o'z ichiga oladi va ularga taqdim etuvchi (issuer) tomonidan imzo bilan tasdiqlangan. Sertifikatlarda umumiy kalit, sertifikatning egasi (subjekt) tomonidan ishlatiladigan asosiy kalitni (private key) topish uchun qo'llaniladi.
Kalitlar esa, asosiy kalit (private key) va jammaviy kalit (public key) juftligini ifodalaydi. Asosiy kalit yolg'iz holda egasi tomonidan saqlanadi va xavfsizligi muhimi bo'lib, faqatgina egasi foydalanuvchi uningga ega bo'lishi kerak. Jammaviy kalit esa umumiy ravishda tarqatiladi va foydalanuvchilar tomonidan ma'lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya qilish, va ma'lumotlar tamoyillarida ishlatiladi.
Bog'lanishning tasdiqlash jarayoni esa quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi:
1. Sertifikat sinchish: Foydalanuvchi olingan sertifikatning taqdim etuvchisi tomonidan imzo bilan tasdiqlanganligini sinchish uchun sertifikatning imzosini sinchish va tasdiqlash jarayoni o'tkaziladi. Bu, sertifikatning to'liqligini, haqiqiyligini va taqdim etuvchi tomonidan tasdiqlanganligini ta'minlashda muhim bo'ladi.
2. Kalit va sertifikat almashish: Foydalanuvchi olingan sertifikatni o'qib, uning umumiy kalitini (public key) olishi mumkin. Bu umumiy kalit, sertifikat bilan bog'liq ma'lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya qilish, va ma'lumotlar tamoyillarida foydalaniladi. Kalit, sertifikatning egasining shaxsiylikni tasdiqlash uchun xavfsizlikning asosiy qismi sifatida foydalaniladi.
4-rasm.RSA kalit formati.
RSA, asimmetrik kriptografiya uchun bir kalit formatidir. RSA kaliti o'z ichiga umumiy va maxfiy kalitlarni o'zlashtiradi.
Umumiy RSA kaliti (public key) bir nusxa sifatida tarqatiladi va ma'lumotlarni shifrlash, elektron imzo yaratish va shifrlangan ma'lumotlarni deshifrlash uchun foydalaniladi. Umumiy RSA kaliti, kalitli almashtirish protokollari orqali foydalanuvchilarga tarqatiladi va sertifikatlar yaratilishida ishlatiladi.
Umumiy RSA kaliti quyidagi ma'lumotlardan iborat bo'ladi:
- Modulus (n): Bu sonning o'rnatilgan hajmi, kalitning o'zining asosiy parametri hisoblanadi. Modulus, ikki juda katta asal sonning ko'paytmasi sifatida ifodalaydi.
- Eksponent (e): Bu son, umumiy RSA kaliti uchun xususiyatni ifodalaydi. Eksponentning qiymati odatda 65537 (0x10001) deb tanlanadi.
Maxfiy RSA kaliti (private key) esa asosan kalit egasi (foydanaluvchi) tomonidan saqlanadi va faqat uning egasi ma'lumiyati bilan tanishadi. Maxfiy RSA kaliti kalit egasining kalitni foydalanish huquq va imkoniyatiga ega bo'lishini ta'minlaydi. Bu kalit orqali ma'lumotlarni shifrlash va deshifrlash, imzo yaratish va imzo sinchilash amalga oshiriladi.
Maxfiy RSA kaliti quyidagi ma'lumotlardan iborat bo'ladi:
- Modulus (n): Bu qiymat umumiy kalitdagi modulus bilan bir xil bo'ladi.
- Eksponent (d): Bu qiymat maxfiy RSA kaliti uchun maxfiy eksponent hisoblanadi. Maxfiy eksponentning qiymati umumiy eksponent (e) va kalit egasining maxfiy xususiyati (p, q) orqali hisoblanadi.
- Maxfiy xususiyatlar (p, q): Bu qiymatlar ikki juda katta asal sonlardir va modulustan foydalanib hisoblanadi. Ular maxfiy RSA kalitining rivojlanishi uchun kritik ahamiyatga ega bo'ladi.
Umumiy RSA kaliti (public key) bilan maxfiy RSA kaliti (private key) orasidagi bog'lanish, maxfiy eksponentni umumiy eksponent va modulus orqali hisoblashdan iborat bo'ladi.
RSA kaliti, xavfsizlikning muhim aspektlarini ta'minlayan asimmetrik kriptografiya usulidir. Umumiy kalit ommaviy tarqatuvchilar bilan bo'lish
Sertifikatni imzolash uchun qo'llanadigan algoritmlar odatda asimmetrik kriptografiya algoritmlari hisoblanadi. Bu algoritmlar orqali sertifikatning haqiqiyatini, to'liqligini va to'g'riligini tasdiqlash maqsadga muvofiq imza yaratiladi.

5-rasm.RSA bilan imzolashdan oldin xeshlash.

Sertifikatni imzolash uchun quyidagi algoritmlar keng tarqalgan:
1. RSA (Rivest-Shamir-Adleman): Bu algoritm asimmetrik kriptografiyada eng mashhur algoritmlardan biridir. Sertifikatni imzolash uchun o'zining matematik formulalari va protokollari bilan ishlaydi. RSA, to'g'ri ma'lumotlarni shifrlash va deshifrlash, elektron imzo yaratish va sinchilash uchun foydalaniladi.
2. DSA (Digital Signature Algorithm): DSA, asimmetrik kriptografiyada imzolash uchun mo'ljallangan boshqa bir algoritm. Bu algoritm matematik model va protocol asosida ishlaydi. DSA imzosi, sertifikatning haqiqiyatini va to'g'riligini tasdiqlash uchun foydalaniladi.
3. ECDSA (Elliptic Curve Digital Signature Algorithm): ECDSA, elliptik kurvalar asosida ishlaydigan bir imzolash algoritmidir. Bu algoritm xavfsizlik darajasini oshirish va xavfsizlikni ta'minlash uchun barcha boshqalarga nisbatan kichik parametrlarga ega bo'lganlar uchun idealdir. ECDSA, elliptik kurva kriptografiyasining asosiy qismini tashkil etadi.
Sertifikatni imzolashda foydalaniladigan imzolash algoritmini tanlash quyidagi faktorlarga bog'liq:
- Xavfsizlik: Algoritmda foydalanilgan matematik asosiyliklar va protokollar, yuqori xavfsizlik darajasiga ega bo'lishi kerak.
- Efiqniylik: Algoritmdagi hisoblash jarayonlari yuqori tezlikda va kuchli kompyuterlar bilan bajarilishi kerak.
- Tanlov va ko'rsatmalarni qo'llash: Imzolash protokolida foydalanuvchilar uchun kerakli tanlov va parametrlarni qo'llash imkonini berishi kerak.
Sertifikatni imzolash algoritmi, sertifikatning xavfsiz va to'liqligini tasdiqlash uchun juda muhimdir. Algoritmlarning xavfsizlik va efiqniylikni ta'minlash, standartlar bilan ham tasdiqlanganligi va keng tarqalganliklari bilan hisoblanishi kerak.
Sertifikatni faylga saqlash uchun quyidagi tartibni amalga oshirishingiz mumkin:
1. Sertifikatning ma'lumotlarini oling: Sertifikatni olish uchun ushbu jarayonlardan birini amalga oshirishingiz mumkin:
- Sertifikat tashkilot tomonidan sizga o'tkazilgan bo'lsa, ular bilan bog'liq sertifikatni oling.
- Siz sertifikatni o'zingiz yaratgan bo'lsangiz, undan bir nusxani oling.
2. Faylning formatini belgilang: Sertifikatni qaysi formatda saqlashni xohlaysiz, masalan, PEM (.pem), DER (.der) yoki PKCS#12 (.p12/.pfx) formatlaridan birini tanlang. Formatni belgilash, sertifikatni faylga saqlashdan oldin amalga oshirilishi kerak.
3. Sertifikatni faylga saqlang: Sertifikatni faylga saqlash uchun quyidagi qadamlarni bajaring:
- Tanlangan faylga sertifikatning ma'lumotlarini yozing.
- Sertifikatning matnini tekshiring va to'g'ri formatda saqlang.
- Sertifikatning fayl nomini va joylashuvini tanlangan papka yoki direktoriya nomiga moslashtiring.
Sertifikatni faylga saqlash jarayoni yakuniy bo'lganida, siz sertifikatning faylini tanlagan papka yoki direktoriyada topishingiz mumkin. Siz ushbu sertifikatni tizimlarda yoki ilovada kriptografiya protokollari bilan ishlovchi tashkilotlarda xavfsizlikni ta'minlash uchun foydalanishingiz mumkin.
Ilova yoki tizimlar sizdan sertifikat faylini o'qish yoki foydalanish uchun so'rov qilishlari mumkin. Sertifikat faylini ularga taqdim etishingiz yoki so'rovlarini bajaring. Ular sizning sertifikat bilan bog'liq xavfsizlik jarayonlaringizni va shaxsiylikni tasdiqlayishda sizga yordam berishlari mumkin.
Ko'pincha ishlatiladigan sertifikat formatlari:
Pem. - Linux asosidagi tizimlarda yoki uskunalarda juda ko'p ishlatiladigan sertifikat formatining uzaytirilishi. Sertifikatni uzaytirish ..crt va .pem. Der - ikkilik sertifikat formati. Der formatida "Sertifikat / oxirgi sertifikat", "Sertifikat / tugatish sertifikati", der formatida ko'pincha kengaytmadan foydalanadi.
P7B. - Ushbu sertifikat formatlari bazasi64 ASCII formatida saqlanadi va ko'pincha fayl kengaytmalariga ega.
P7B. P7B fayli, sertifikatning o'zida sertifikatlashtirish markazlari (Oraliq CAS) sertifikat zanjiri (ochiq kalitlari) mavjud. Ushbu format Windows va Java Tomcat-da qo'llab-quvvatlanadi.
PFX. - Ushbu formatlar server sertifikati, oraliq sertifikat va bitta shifrlangan faylda yopiq kalitni saqlash uchun. Sertifikatning ushbu formatidagi fayllar kengaytma.pfx va .p12-dan foydalaning.
PFX fayllari odatda Windows Machines-da, import sertifikatlari va yopiq kalitda foydalaniladi.