Ўзбекистон республикси

Tasviriy faoliyat darsida, rasm chizish turlari va ularni olib borish. 

Rivojlanishda nuqsoni bo‟lgan bolalar tasviriy faoliyat darslarida quyidagi 

rasm chizish turlaridan foydalaniladi. 

 

---

 

26 

- 

Predmetli rasm chizish va lepka 

- 

Syujetli rasm chizish va lepka 

- 

Fikrlash orqali rasm chizish va lepka 

- 

Dekorativ rasm chizish 

- 

ApplikatsiY. 

 

Predmetli  rasm  –  bolalarni  sensor  rivojlanishga  predmetning  shaklini 

tuzilishini, xajmini va rangini anglashga yordam beradi. Predmetli rasm chizish 

va  lepka  bajarilayotganda  bolalarni  asosan  tushunishiga  o‟rgatiladi.  Rasm 

chizish  deganda  nima  qilishlarini,  lepka  (yopishtirish)  deganda  nima  bilan 

shuqullanishlarini  tushuntiriladi.  Rasm  chizish  jarayonida  predmetni  chizishga, 

naturadan chizdiriladi, so‟ngra esa shu chizilgan predmetni tasavvur qilish orqali 

chizishga o‟rgatiladi.  

 

 

Syujetli rasm chizish va lepka tasavvur va fazoviy obrazli tafakkurini shu 

bilan birga ijodiy faollikni va mustaqillikni o‟stiradi. 

Syujetli rasm chizish 2 turi mavjud :  

A).  Tevarak  atrofdagi  hayotdan  olingan  mavzular  asosida  rasm  chizish. 

(Navro‟z, yangi yil) 

---

 

27 

 

B) Adabiy asarlarga illyustratsiya chizish. (ertak, hikoya, masal) 

 

Syujetli rasm chizishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 

Tabiat xodisalari va predmetlar go‟zalliklarini ajrata olishi. 

Rasm chizish uchun mavzuga xos syujetlarni topa va tanlay bilish. 

Rasmdagi  narsalarning  tuzilishi,  katta  bo‟laklarning  kichikka  bo‟lgan 

isboti. 

Narsalarning fazoviy qolatini to‟g‟ri tasvirlash alohida, narsalarning rangi 

va ularning bir-biri bilan munosabatini topa bilish. 

---

 

28 

O‟qituvchi  rasmning  faqatgina  mavzusini  aytibgina  qolmay  uning 

mazmunini ham tushuntirib berishi kerak. 

Syujetli  rasm  chizishda  va  lepkada  biror  bir  voqelikka  mos  tegishli 

syujetlar  tasvirlab  beriladi.  Bunday  faoliyatda  o‟quvchilar  asosiy  fikrga  ega 

bo‟lishlik  shakllantiriladi,  shuningdek  o‟quvchilarning  obrazlarning  grafik 

tuzilishi va tasavvurlari boyitiladi. 

Tasviriy  faoliyat  darslarida  o‟quvchilar  ko‟rgan  narsani  eslab  qolib  uni 

rasmda 

aks 

ettirish, 

fikr 

yuritish 

qobiliyati 

rivojlanadi. 

Predmetni 

kuzatayotganda  uning  detallarini  analiz  qiladi,  rasm  chizayotganda  esa  sintez 

qiladi,  fikr  yuritib  taqqoslaydi,  predmetning  xususiyatlarini  abstraktsiyalaydi, 

undan  keyin  umumlashtiradi  va  niqoyat  fikr  yuritish  jarayoni  konkretlashtirish 

bilan tugaydi. 

Dekorativ  rasm  chizish.  San'atning  keng  tarqalgan  turlaridan  biri 

dekorotiv ommaviy san'atidir. Bu san'at qayotda ishlatiladigan buyumlar, idish-

tovoqlar,  kiyim-kechaklar,  mebal  gilam,  oyinchoqlar  va  boshqa  shu  kabi 

bezatishni o‟z ichiga oladi. 

Dekor-  grekcha  so‟z  bo‟lib,  naqsh  degan  ma'noni  anglatadi.  Dekorotiv 

rasm chizish-naqshli rasm estetik didini boshlanqich kurtaklarini go‟zallikni xis 

etishga  o‟rgatadi,  go‟zallik  haqida  ilk  tushunchalarni  xosil  qiladi.  Ob'yektiv  va 

oddiy  sifatlarini,  ketma-ketlik,  simmetriya,  uyg‟unlik,  ranglar  mosligi,  hismlar 

kattaligini  mos  tushishini  shakllantiradi.  Dekorotiv  rasm  chizish  faoliyati 

bolalarga,  qalharo  devorga  solingan  naqsh,  gul  bezaklar  bilan  tanishtiriladi, 

shuningdek bolalarni boyoq, boyoq qalam, ranglarning moslashuvini, ranglardan 

to‟g‟ri foydalanishga o‟rgatiladi. 

 

Mustaqil naqsh chizishning 3 turi mavjud . 

 

1.Naqsh  namunasidagi  elementlarni  yoki  kompozitsiyasini  almashtirish 

orqali yangi naqsh chizish. 

---

 

29 

2.Berilgan  naqsh  kompozitsiyasini  sxemasi  yoki  elementlari  asosida 

naqsh chizish. 

3.Xech qanday ko‟rgazmalarsiz qayolan naqsh chizish. 

 

Naqsh  chizishni  o‟rganishda  oddiydan  murakkabga  borish  printsipiga 

amal  qilish  kerak.  Avval  yo‟lsimon,  kvadrat,  to‟rtburchak,  uchburchak 

keyinchalik  ko‟pburchak  shaklidagi  naqshlarni  ma'lum  tartibda  o‟rganish 

maqsadga muvofiq. 

Naqshning joylashish tartibi  

To‟g‟ri chiziq ichida naqsh chizish. 

Bitta chiziqda elementlarning ketma-ket qaytarilishi 

To‟rtburchak ichida naqsh chizish 

Uchburchak ichida naqsh chizish 

Aylana ichida naqsh chizish. 

 

Applikatsiya  –  tasviriy  san'atning  bir  turi.  Applikatsiya  faoliyatida 

bajarilayotgan 

predmetning 

shakli, 

katta-kichikligi, 

o‟rnashgan  joyini 

ranglarning mosligini, ritmini idrok etishga o‟rgatiladi. 

Applikatsiyaga  o‟rgatish  materiali  bilan  tanishish  turli  shakllarini  qirqa 

olish  malakalarini  egallash,  ularni  ma'lum  tartibda  joylashtirish  obraz  va 

syujetga mos ravishda yopishtirishni taxmin qiladi. 

Applikatsiyaga  o‟rgatish  bolalarni  qabul  qilish  jarayonini  o‟stirishga 

asoslanadi.  Shakl,  xajm,  rang,  predmetni  o‟zaro  munosabatlari  haqidagi 

taasurotlarini  boyitish  bolalarni  dars  davomida  fikrlash  tasavvurini  ishlashiga 

yordam beradi. 

Tasviriy  faoliyat  darsi  davomidatevarak  atrofdagi  muhitni  bilish, 

fasllardagi o‟simliklarni o‟zgarishini kuzatishadi va bilib olishadi. 

Rivojlanishda  nuqsoni  bo‟lgan  bolalarning  1-sinf  o‟quvchilarining 

ko‟pchiligi ish joyini tartibli saqlay olmaydilar, rasmlarni pala-partish chizadilar, 

ko‟pgina  detallarni  tushurib  qoldiradilar.  Bunday  bolalar  predmetning 

---

 

30 

xususiyatlari  va  bir-biriga  nisbatlarini  anglay  olmaganliklari  uchun  chizgan 

rasmlari  sxematik  rasmlarni  eslatadi.  Birinchi  sinf  o‟quvchilari  barcha 

syujetlarni  birlashtirishi  qiyin  bo‟lgani  uchun  rasmlarni  soda  shakllarda 

chizadilar,  shuningdek  rangli  boyoqlar  bilan  ishlanganda  o‟quvchilar  ko‟proq 

yorqin  ranglardan  qizil,  olov  rang,  sariq,  yashil  ranglardan  ko‟proq 

foydalanishadi.  Ayrim  bolalardan  ranglarning  nomlarini  so‟ralganda  noto‟g‟ri 

javob berishadi. Ayrim bolallar ranglarni farqlay ham olmaydilar. 

Tasviriy  faoliyat  darslari  bolalarning  psixik  rivojlanishida  katta 

ahamiyatga  ega.  Kar  va  zaif  eshituvchi  bolalarning  rasm  chizishida,  ayniqsa 

ko‟ruv-eshituv idroki shakllanadi va rivojlanadi. 

Tasviriy  faoliyatda  ob'yektni  ko‟rib  chihish  jarayonida  bolalar 

chizayotgan  detalni  analiz  qilishadi,  chizib  bo‟lgandan so‟ng  esa  tayyor  detalni 

sintez  qilishadi.  Bolalar  o‟zi  chizgan  rasmni  ko‟rgazma  qilib  qoyilgan  ob'yekt 

bilan  taqqoslaydilar.  O‟quvchilar  taqqoslash  jarayonida  tayyor  bo‟lgan 

ob'yektning  umumiy  xajmiga  va  rangiga  ahamiyat  berishadi.  Xato  chizilgan 

joylarini o‟qituvchi tomonidan tushuntirilgan holda bola to‟g‟rilaydi. 

Tasviriy faoliyat darslarida bolalarning tafakkuri, diqqati, xotirasi, idroki, 

umuman  ongi  rivojlanadi.  O‟quvchilar  predmetlarning  moqiyatini,  tabiatning 

fasllarda o‟zgarishini rasm chizish orqali bilimi rivojlanib boradi. har bir darsda 

o‟quvchilarning  og‟zaki  nutqi  rivojlantirib  boriladi.  har  bir  darsda  mavzudan 

kelib  chiqqan  holda  yangi  nutq  materiali  beriladi.  Eshitishda  nuqsoni  bo‟lgan 

bolalar tasviriy  faoliyatida berilayotgan Yangi  lug‟at  og‟zaki  daktil ko‟rinishda 

va albatta kartochkalarda yozilgan bo‟lishi kerak.  

Aqli  zaif  bolalar  tasviriy  faoliyatida  esa,  chizishdan  oldin,  og‟zaki 

tushuntirish, suqbat qilish orqali tushuntirib, so‟ng chizish ishlari olib boriladi.