Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

© Т
oshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti, 201
4
yil.
 
 

---

So’z boshi 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti e’lon qilingan Farmonining asosiy maqsadi va 
vazifalari: 
1.Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini tubdan yaxshilash va qishloq xo
,
jaligini 
rivojlantirishning quyidagilarni nazarda tutuvchi eng muxim ustivor vazifalari etib belgilansin: 
-melioratsiya ishlarining buyurtmachilari va ijrochilari o
,
rtasida vazifalarni kat’iy taqsimlash 
xamda ularning javobgarligini oshirish asosida sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini 
yaxshilash dasturlarini shakllantirish va amalga oshirishga yondashuvlarni tubdan o
,
zgartirish; 
-sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash bo
,
yicha ishlarni moliyalashtirishning 
ishonchli mexanizmini ta’minlash; 
-melioratsiya shoxobchalarini samarali ishlashini,drenaj va oqova suvlarning kollektor-drenaj 
tarmog
,
i orqali normativga muvofiq chiqarilishini ta’minlaydigan ushbu shoxobchalarni saq 
lash mexanizmini sifat jixatidan takomillashtirish; 
-lizing operatsiyalarini keng joriy etish yo
,
li bilan suv xo
,
jaligi tashkilotlari va suvdan 
foydalanuvchilar uyushmalarining moddiy-texnika bazasini mustaxkamlash, melioratsiya 
texnikasi saroyini yangilash; 
2. Uzbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo
,
jaligi vazirligi, Moliya vazirligi, Uzbekiston 
fermer xo
,
jaliklari uyushmasining Uzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi xuzurida Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash jamg
,
armasini tashkil etish tug
,
risidagi 
taklifi qabul qilinsin. Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash jamg
,
armasi 
Kengashi va tuzilmasi, shuningdek uni ijro etuvchi organi-Jamg
,
armasini boshqarish 
Departamenti tarkibi tasdiqlansin. Quyidagilar mazkur Jamg
,
armaning asosiy vazifalari deb 
xisoblansin: 
byudjet va byudjetdan tashqari manbalar bidan melioratsiya ishlarini o
,
tkazish uchun mo
,
ljallangan mablag
,
larni to
,
la xajmda Jamg
,
arma xisob varag
,
ida jamlash; 
Uzbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo
,
jaligi vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, Qorakalpog
,
iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar xokimliklari xamda ixtisoslashtirilgan 
tashkilotlar bilan birgalikda sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilashning uzoq 
va o
,
rta muddatli Davlat dasturlarini ishlab chiqish.
Тasdiqlangan dasturlarga muvofiq: 

---

-melioratsiya ishlarini, magistral (viloyatlararo), tumanlararo va xo
,
jaliklararo kollektor-drenaj 
tarmoqlarini mukammal ta’mirlash va tiklash maqsadida joriy ta’mirlanishlarini tashkil kilish 
hamda tizimli asosda aniq, maqsadli moliyalashtirish; 
-yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash xisobiga ularning unumdorligini oshirish borasidagi 
ishlarni moliyalashtirish yo
,
li bilan qishloq xo
,
jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga davlat 
madadini ko
,
rsatish; 
-meliorsiya texnikasini, jumladan, lizing shartlari asosida sotib olish uchun qaytarib berish 
asosida mablag
,
lar ajratish yuli bilan suv xo
,
jaligi tashkilotlarining moddiy-texnika bazasini 
mustaxkamlashga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish; 
Jamg
,
armaning ajratib berilgan moliyaviy mablag
,
laridan maqsadli, aniq va samarali 
foydalanilishi ustidan doimiy asosda qattiq nazoratni amalga oshirib borish. 
3. Quyidagilar Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash jamg
,
armasini 
shakllantirishni asosiy manbalari etib belgilansin:
Qishloq xo
,
jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari tomonidan to
,
lanadigan yagona yer solig
,
I
bo
,
yicha Davlat byudjetiga tushadigan mabla g
,
lar; 
Maqsadli byudjet mablag
,
lari; 
Хalqaro moliya institutlari va xorijiy banklarning imtiyozli kreditlari; 
Maxalliy va xorijiy grantlar; 
Uzbekiston Respublikasining qonun xujjatlarida taqiqlanmagan boshqa mablag
,
manbalari va 
daromadlar. 
4. Belgilansinki, Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash jamgarmasi 
mablag
,
laridan faqat quyidagi maqsadlarga: 
magistral (viloyatlararo), tumanlararo va xujaliklararo ochiq kollektorlar, vertikal drenaj 
quduqlari, meliorativ nasos stansiyalari va kuzatish tarmoqlarini qurish, rekonstruksiya qilish, 
ta’mirlash va tozalash, shuningdek sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash 
Davlat dasturlari doirasida yopiq gorizontal drenaj shoxobchalaridagi ta’mirlash-tiklash 
ishlarini o
,
tkazishga;
Ixtisoslashtirilgan loyixa tashkilotlari tomonidan sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini 
yaxshilash Davlat dasturiga kiritiladigan loyixalarni amalga oshirish bilan bog
,
liq bo
,
lgan 
loyixa-qidiruv xujjatlarini ishlab chiqishga; 

---

Ixtisoslashtirilgan qurilish va ekspluatatsiya tashkilotlari, suvdan foydalanuvchilar 
uyushmalarining melioratsiya texnikasi saroyini yangilashga mablag
,
ni qaytarib berish asosida, 
shu jumladan uzoq muddatli imtiyozli lizing shartlarida moliyalashtirish tadbirlariga; 
Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash Davlat dasturlarida nazarda tutilgan 
boshqa ishlarga yunaltirilgan xolda foydalaniladi. 
6. Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi 2008 yilning 1 yanvarigacha 
Ixtisoslashtirilgan qurilish va ekspluatatsiya tashkilotlari, suvdan foydalanuvchilar 
uyushmalarini melioratsiya texnikasi bilan ta’minlash bo
,
yicha ixtisoslashtirilgan lizing 
kompaniyasini tashkil etish buyicha aniq chora-tadbirlar ko
,
rsin. 
7. Quyidagilar: 
Sug
,
oriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash jamgarmasi –barcha turdagi soliqlar, 
yig
,
imlar, bojlar va maqsadli davlat jamg
,
armalariga majburiy ajratmalar to
,
lashdan, yagona 
ijtimoiy to
,
lov va bojxona rasmiylashtiruvi yig
,
imlari bundan mustasno; 
2008-2012 yillar mobaynida jamg
,
arma mablag
,
lari xisobidan yerlarning meliorativ xolatini 
yaxshilash bo
,
yicha pudrat va boshqa xizmat ko
,
rsatish tashkilotlari tomonidan amalga 
oshiriladigan ishlar va xizmatlar – qo
,
shilgan qiymat solig
,
i to
,
lashdan. 
Тashkil etiladigan ixtisoslashtirilgan lizing kompaniyasi besh yil muddatga – bushaydigan 
mablag
,
larni melioratsiya texnikasi yetkazib berilishini molyalashtirish manbalarini to
,
ldirishga 
maqsadli yunaltirilgan xolda umumdavlat va maxalliy soliqlar tulashdan, shuningdek sotib 
olinadigan meliorsiya texnikasi uchun bojxona tulovlari (bojxona rasmiylashtiruvi 
yig
,
imlaridan tashqari) tulashdan ozod etilsin. 
Irrigatsiya tizimidagi suv miqdorini to’g
,
ri hisobga olinishiga uning soz-nosozligi, 
cho’kindilardan xoli bo’lishi, foydali ish koeffitsiyentining miqdori va boshqalarga bog
,
liq. 
Bundan tashqari xo’jalikda suvdan foydalanish darajasi va uni qanchalik amalga 
oshirilgani, hamda navbat bilan suv tarqatish va uni qo’llash shartlarining bajarilishi xam 
muxim o’rinni egallaydi. Ushbu qo’llanma-esdalikda yuqorida qayd etilgan masalalar 
yoritilgan. Umumiy qabul qilingan talablarga javob beradigan irrigatsiya tizimida bemalol 
yaxshi jixozlangan, suv miqdorini hisobga oluvchi tizimni tashkil etish mumkin. Shunga 
e’tibor berish kerakki, bu tizim beriladigan suvni o’lchash bilan birga, sug
,
oriladigan xududdan 
oqib chiqadigan suvni ham hisobga olishi kerak. Bu ma’lumotlar asosida xudud suv balansi 

---

nazorat qilib turiladi. Agar shu ishlar bajarilmasa, suv tanqisligi yanada oshadi, yerning 
meliorativ xolati yomonlashadi va olinadigan xosil kamayib ketadi.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabati bilan xar bir fermer o’zi foydalanadigan suvni 
to’g
,
ri hisobga olishdan manfaatdordir. Chunki fermer xar bir kub metr suv uchun bo’ladigan 
to’lovni o’z hisobidan chiqarishi kerak. Suvni hisobga olish va u bilan bog
,
liq bo’lgan suv 
resurslarini taqsimlanishi ekologik vaziyatga bevosita bog
,
liqdir, chunki noto’g
,
ri suvni 
hisobga olinishi regionimizning katta xududlarini sho’r bosishi, botqoqlanishi yoki cho’lga 
aylanishiga olib keladi. 
Mazkur Farmonni amalga oshirishda yaratilgan qo’llanmaning axamiyati katta. 
Shunga o’xshash qo’llanma SANIIRI va USAID, IWMI va boshqalar tomonidan avval 
xam chop etilgan edi. Ular irrigatsion va meliorativ tizimlarni ekspluatatsiya qilishni 
takomillashtirishda sezilarli xissa qo’shishdi. Ammo, umumlashtiruvchi va kompleks 
xarakterga ega bo’lgan qo’llanma keyingi 20 yil ichida chop etilmagan. Shu sababli ushbu 
xujjatni chop etilishi irrigatsiya tizimlaridagi va SFUlarda ekspluatatsion ishlarni 
unumdorligini oshirishda muxim amaliy axamiyatga ega. 
O’quv qo’llanma irrigatsiya tizimlaridagi ekspluatatsion ishlar sifatini yaxshilash va 
ekologik xavfsizlikni oshirishni ta’minlash imkonini beradi. 
Ushbu o’quv qo’llanma xavza boshqarmalari, (SFU) ga va fermer xo’jaliklari 
xodimlariga qo’llanma tayyorlash uchun mo’ljallangan.