” kafedrasi “Bog’lovchi moddalar kimyoviy texnologiyasi

Kvarsli qum-tuproq tarkibida 90-95 % asosan SiO₂ va 2-3 % Al₂O_3, kislotali oksidlar, Fe₂O₃, CaO kabilardan iborat. Kvars asosan oq sementga qo'shiladi. Undan maqsad silikat modulni oshirish, oq sementning oqligini oshirish hisoblanadi. Kaolin hamda kvars qum tarkibida rangli bo'yovchi oksidlar, ayniqsa Fe₂O₃ ning umumiy miqdori 1 % dan oshmasligi kerak. Chunki u kuyindi sifatida klinker tarkibiga kirganida oqlikka ta’sir etadi.

Ohaktosh bilan kaolin, odatda, sement zavodi yaqinidagi konlardan qazib olinishi haqida tepada aytib o’tdik. Ohaktosh portlatish yordamida qazib olinadi va vagonetkalar, platformalar yoki yukni о‘zi ag‘daradigan mashinalarda tashiladi. Gilni qazib olish uchun bir chо‘michli (kamdan-kam hollarda kо‘p chо‘michli) ekskavatorlar ishlatiladi. Gil ham ohaktosh singari tashiladi. Ayrim vaqtlarda bu maqsadlar uchun gidrotransportdan foydalaniladi.Yuqorida kо‘rsatib о‘tilgan transportdan tashqari, mahalliy sharoitlarga qarab, lentali transportyorlar (kon 1 km gacha, ba’zan esa 5-8 km gacha uzoqda bо‘lsa) yoki zavod bilan kon orasi pastbaland yoki binolar qurilgan bо‘lsa, osma sim-arqon yо‘llardan foydalansa ham bо‘ladi.Qazib odinadigan xom ashyo narxi turli korxonalarda bir-biridan farq qiladi. Transport xarajatlari esa xom ashyo umumiy sarfining 60% ini tashkil etadi.Yog‘ingarchilik va sovuq kunlari yoki uskuna va transport vositalari buzilgan vaqtlarda ish tо‘xtab qolmasligi uchun zavod hovlisida ohaktosh va gil zaxiralari bо‘lishi kerak. Buning uchun qо‘shimcha yuklash va tashish ishlarini bajarish lozim, bu esa iqlimi keskin о‘zgaradigan sharoitlarda zavodning normal ish tartibini ta’minlaydi. Ohaktosh kondan о‘lchami 500-800 mm va undan katta xarsang bо‘laklar tarzda olib kelinadi. Bitta apparatda ohaktoshni talab qilingan darajada maydalab tuyib bо‘lmaydi. Shuning uchun u ikki-uch marta maydalanadi. Avvaliga ohaktoshning yirik bо‘laklari 100-200 mm о‘lchamda, jag‘li maydalagichlarda bir marta maydalanib olinadi. Xom ashyo ikkinchi safar odatda, bolg‘achali va konus maydalagichlarda 60-80 mm о‘lchamgacha, ho’l usulda oxirgi marta suyuq loy bilan shar tegirmonlarda maydalanadi. Bu xom ashyo suvsiz maydalangandagiga nisbatan suvda yaxshi maydalanadi. Suvda maydalanganda materiallarning qattiqligi kamayadi. Ohaktosh tegirmonga avtomatik boshqariladigan va uzluksiz ishlaydigan tarozi yoki hajm dozalagichlar (ulushlagichlar) bilan uzatiladi. Bu maqsadlarda juda aniq ulushlayligan hajm ulushlagichlar о‘rnatiladi, chunki ohaktosh gil bilan birga tuyiladi. Shu sababli bu ikki tashkil etuvchining nisbati aniq bо‘lishi kerak.

Gil tegirmonga quruq usulda quruq xom ashyo holida uzatiladi. Ohaktosh bilan gil birga maydalanishi tufayli tarkibiga kiradigan materiallar juda yaxshi aralashadi. Xuddi shu maqsadda tо‘g‘rilovchi qо‘shilmalar ham tegirmonga uzatiladi (aralashma tarkibiga kirgan ikki asosiy materialning kimyoviy tarkibi talab qilingan tarkibli klinker olishni ta’minlay olmasligi ma’lum bо‘lsa).Gil chayqatgich temir-beton basseyndan iborat bо‘lib, uning tubi va devorlariga chо‘yan plitalar qoplangan bo'ladi.