0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

L	a )		^JTYoyni o'chirish mexanizmi
					kontaktor
a )	^		Tutashtiruvchi kontakt		T_31
					JT
			b )		Kechikib (xayalab) tutashuvchi
					kontakt
	0r				&
			d ) 00 Kechikib ajratuvchi kontakt
b )	Ajratuvchi kontakt
			10.2- rasm .		10.3- rasm .

kontaktlari bo‘lib, bu kontaktlarning ikki barqaror: tutash-tirilgan va ajratilgan holatlari bo‘ladi. Tashqi xabar datchiklar vositasida olinadi. Datchik — bu biror fizik kattalik, masalan, issiqlik, vaqt, bosim va hokazolarni elektr xabar (signal)ga aylantiruvchi sezgir mexanizm. Issiqlik relesi, vaqt relesi, kuchlanish yoki tok relelari bo‘ladi.

Vaqt relelari vazifasiga ko‘ra kechikib tutashadi va ke-chikib ajraladigan relelarga bo‘linadi. Kechikish vaqti —bu vaqt relesining xabar (buyruq) berilgandan keyin kon-taktlarni tutashtira yoki ajrata boshlashigacha o‘tadigan vaqt oralig‘i. Elektr zanjirlarida vaqt relesining shartli belgilanishi 10.3- rasmda ko'rsatilgan.
1 1 6

www.ziyouz.com kutubxonasi

Himoya apparatlari. Elektr tarmoqlarida iste’molchilarni qisqa tutashuv, o‘ta yuklanish va boshqa shikastlanishlaiga sabab bo‘luvchi xavflardan saqlash uchun xizmat qiladigan apparatlar himoya apparatlari deyiladi. Eng sodda himoya mexanizmi — bu eruvchan sim saqlagichdir. Zanjirdagi tok miqdori ko‘payib ketganda saqlagichning simi erib ketadi va iste’molchi elektr tarmoqdan ajraladi. Yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarida releli murakkab himoya sistemasi qoMlaniladi. Bu sistema datchiklar, kontaktlar, rele va hokazolar majmuasidan tashkil topgan.
10.2. Past kuchlanishli boshqarish apparatlari
Dastaki boshqarish apparatlari. Bu xil apparatlar 500 V gacha kuchlanishli o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas tok zanjirla-rida qo‘llaniladi. Ularda yoyni o‘chirish mexanizmi yo‘q, shuning uchun ular kichik tokli zanjirlarda qo‘llaniladi. Bu turkumdagi apparatlarga rubilnik, paketli uzgich, kontroller kabi apparatlar kiradi. Rubilnik ikki va uch qutbli qilib ishlab chiqariladi. Ikki qutbli rubilniklar bir fazali elektr tarmoq-larida, uch qutbli esa — uch fazali elektr tarmoqlarida, kichik va o'rtacha quwatli asinxron dvigatellarni boshqarish (to'xtatish yoki yurgizishjda ishlatiladi. Rubilniklarning geometrik oMchamlari katta. Paketli uzgichlarning geometrik oMchamlari kichik bo‘-lib, ularning qo‘zg‘almas kontaktlari izolatsiyalangan paketlar ichiga 0‘rnatiladi. Dvigatelni soatiga 120 km gacha yurgizib to'xtatish va aylanish yo‘nalishini o'zgartirish kerak boMganda kontrollerlardan foydalaniladi. Kontrollerlaming ulab-uzish kontaktlari yuqori temperaturaga chidamli materialdan ishlanadi. Kontrollerlarning kontaktlari baraban yoki kulachok ko'rinishida ishlab chiqariladi.