1. Abraham Маslоw концепцияси. Мотивацияга оид назариялар. Кутишлар ва Адолатлилик назариялари

3. Кутишлар ва Адолатлилик назариялари


3.1. Кутишлар назарияси


Кутишлар назариясининг асосий мазмуни Victor Vroom ишларига бориб тақалади. Унинг назарияси бўйича тадбиркордаги эҳтиёжнинг юқорилиги, маълум бир мақсадга эришиш мотивациясининг ягона зарурий шарти бўла олмайди. Бу ўринда тадбиркор мақсадини амалга оширишда, ўзи томонидан танланган йўлнинг кутилаётган натижага эришишига ва эҳтиёжининг қондирилишга мумкинлигига ишониши лозим.
Кутишларни, маълум бир воқеа содир бўлиши эҳтимолига тадбиркор шахси томонидан бериладиган баҳо сифатида кўриш мумкин. Меҳнатга мотивациянинг таҳлилида кутишлар назарияси учта ўзаро боғлиқликни тавсифлайди: меҳнат харажатлари – натижа, натижа – рағбатлантириш ва валентлик (рағбатлантириш билан қониқишлик).
Муаллифнинг фикрича, меҳнатга бўлган харажат ва қўлга киритилган натижа (Х-Н) ўртасидаги кутиш – бу сарф қилинган ғайрат билан олинган натижа орасидаги муносабатдир. Масалан, тадбиркор, ҳар кунгига нисбатан 10 та одамга кўп телефон қилиш натижасида, сотувлар ҳажми 15 фоизга ошишини кутади.
Яна муаллиф ёзадики, натижа билан рағбатлантириш (Н-Р) муносабатлари орасидаги кутишлар – бу тадбиркор қўлга киритган натижасига жавобан жамият томонидан бериладиган рағбатлантиришни кутишдир. Масалан, тадбиркор 15 фоизга сотув ҳажмини ошириш натижасида 10 фоиз қўшимча даромад қўшилишини ёки тадбиркорлар палатасига аъзо қилинишини кутади.
Кутишлар назариясида мотивацияни аниқловчи учинчи омил – бу валентлик ёки рағбатлантиришнинг қимматлилиги. Валентлик – бу маълум бир рағбатлантиришлар олиш натижасида, инсонда нисбий қониқиш ёки қониқмаслик даражасидир. Турли одамларда рағбатлантиришларга эҳтиёж турли хил бўлганлиги учун бирор-бир одамга тўғри келгани, иккинчи бир одамга тўғри келмаслиги мумкин. Масалан, менежер ўз ишини жудаям аъло бажариши натижасида, унинг ойлик маоши бир мунча оширилади, ваҳоланки, менежер ойлигини ошишини эмас, балки лавозим бўйича кўтарилишини ёки раҳбарият уни янада ҳурмат қилишини исташи мумкин. Бундай ҳолларда эса бу кутилган натижаларга олиб келмаслиги мумкин.
Бу омиллар муносабати 16.3.1-расмда келтирилган чизма кўринишида акс эттирилиши мумкин.

^{3.1-расм. Vroom бўйича мотивация модели}

Демак, тадбиркор учун юқоридаги мотивацияни белгиловчи учта омилдан биронтаси паст бўлса, унда мотивация ҳам паст бўлади ва меҳнат натижалари ҳам қониқарли бўлмайди.