1-амалий машғулот. Спортчиларнинг диспансер назоратини ташкил етиш Режа

6-амалий машғулот: Спортда иш қобилятини тиклаш воситаларини қўлланилиши
Режа:
1.Чарчаш ва унинг турлари ҳақида
2.Қайта тиклаш воситаларининг таснифи
3.Оқсил моддалар
4.Фармакологик тиклаш воситалари
5.Физикавий тиклаш воситалари


Таянч сўзлар ва иборалар: чарчаш, қайта тиклаш воситаларин, сурункали чарчаш, жисмоний чиниқиш, тиббий реабилитация системаси, жисмоний иш қобилиятини тиклаш, аэроб реакциялар, ассимиляция, тикланиш жараёнларини, гликогенни миқдори, оқсил моддалар, фармакологик тиклаш воситалари, витаминлар, ноотроплар, метионин, физикавий тиклаш воситалари
Ишнинг мақсади: Спортда иш қобилятини тиклаш воситаларини қўлланилиши
Ишнинг бориши: Қайта тиклаш жараёнларини тезда тиклаш мақсадида катта юкланишлар ва мусобақалар давомида овқатланиш калориясини ўйлаб чиқарилган нормативларга нисбатан 5-10%, суюкликни эса 0,5-1 литрдан ошириш лозим. Тикланиш даврида озуқа билан оқсил моддаларини истъемол қилинишига катта аҳамият берилади. Озуқани оксил таркибини 50-60 % гўшт, балиқ, жигар, сўзма, сут ташкил қиладилар.
Оқсил моддалар таркибига кирувчи аминокислоталар., глютамин (сутки буғдойни оқсиллари) липопротеинлар (сут, жигар, мол гўштли оқсил моддаларни ва холин )мол жигарида, тилда, тухум сариғида, нўхатда қайта тикланиши таъминланади.
Ёғ ва углеводлар – тиклаш жараёнларида катта роль ўйнайдилар. Ёғ махсулотлари 20-25% дан ошмаслиги лозим ва углеводларни миқдорини ошириш лозим. Жигар ва мушакларда гликоген запасларини оширишда юкланишлардан 24-28 соат ўтгандан кейин спортчиларни озуқа таркибини углеводлар билан бойитилиши лозим. Булар бир суткали калориясини 60% ташкил этиши керак. Қайта тиклаш даврида углеводлар таркиби: 64% крахмал ва 36% оддий қандлардан иборат бўлиши керак. Тикланишни таъминлашда онсон енгил сурилувчи углеводлар (Масалан асал), ҳўл мевалар ва сабзавотлар катта юкланишлар даврида бир суткали рационини 15-20% ташкил қилишлари лозим.
Тикланиш жараёнларини – кальций, фосфор, натрий, магний, темирга бой менерал моддалар тезлаштиради. Бу модда-лар мушаклар, бош мия, миокардда алмашинув жараёнларини бошқариши, ферментларни ва витаминларни организмда ўзлаш-тирилиши, кислородни ташувчи хусусиятларини, суяк тўқима-ларини мустаҳкамланишида катта роль ўйнайди.
Иссиқ шароитда машқ давомида кўп терлаш натижасида тикланиш даврида озуқа рационида ош тузини миқдорини сутка давомида 5-7 г кўпайтириш мумкин, мушакларни тиришишида спортчиларга махсус тузли таблеткаларни бериш керак.
Тикланиш даврининг бошланишида организмда ишқорлик моддалар минерал сувлар, ҳўл мевалар ва сабзавотлар билан таъминлаш керак. Ичакларни фаолиятини яхшилашда қатиқ, кефир ва апельсинларни овқатланиш режимига киритиш лозим.
Кун давомида 3-4 марта овқатланиш тавсия этилади (машғулотлар ва мусобақалардан 1,5-2 соат ўтгандан кейин). Тиклаш муаммоларида витаминлар алоҳида ўрин эгаллайди. Катта юкланишларда витаминлар етишмовчилиги юзага келиши мумкин. Замонавий спортда комплексли витаминли препаратлар қўлла-нилади. Шулар қаторида комплексли препаратлар (углеводлар менирал тузлар микроэлементлар ва витаминлар йиғиндиси ёки оқсил моддаларни йиғиндиси) кенг қўлланилади.