1-Amaliy mashg’ulot Loyixani texnik-iqtisodiy asoslash tamoyillarini o’rganish. Texnologik liniyalarni saqlanadigan va tayyorlanadigan mahsulot turiga qarab tanlash usullarini o’rganish Ishning maqsadi

Topshiriq: turli xil mahsulotlar uchun xom ashyoni olib kelish grafiklarini tuzish; uning asosida liniyalarning ishlash grafiklari tuzuladi.

Xom ashyoni olib kelish grafigi

Xom ashyo	Oylar					Jami, kun

Liniya yoki sexning ishlash grafigi

Smenalar	Oylar						Jami, smena
I
II
III

KONSERVALARNI ISHLAB CHIQARISH UCHUN XOM ASHYO SARFINI ANIQLASH

Ishning maqsadi: tayyor mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan xom ashyo miqdorini aniqlash; tomat pasta, kompot, sharbat va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun xom ashyo va qushimcha materiallar miqdorini aniqlash.

Ishni bajarish uslubi. Konservalangan mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan xom ashyo miqdori quyidagicha aniqlanadi. Birinchi navbatda xom ashyoni zavodga olib kelish grafigi, keyin - liniya, sex yoki zavodning ishlash grafigi tuzuladi. Ushbu grafiklar asosida - liniya, sex yoki zavodning dasturi (har oyda ishlab chiqariladigan mahsulotning turi va miqdori), umumiy yillik dasturi tuzuladi va 1 mshb (yoki 1t) tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo va qushimcha materialning sarflash normasi aniqlanadi.

Xom ashyo hisobi bajarilganda bir soatda, bir smenada va mavsumda sarflanadigan xom ashyo va qushimcha materiallar miqdori, xar bir texnologik operatsiyaga bir soat ichida kelib tushadigan xom ashyo yoki yarim-fabrikat miqdori aniqlanadi. Ushbu ko‘rsatgich bo‘yicha kerak bo‘lgan mashina va apparatlar soni aniqlanadi.

Xom ashyo va materiallarni sarflash normasi

Bir ming shartli banka (m.sh.b.) yoki 1t ishlab chiqarilgan mahsulotga sarflangan xom ashyo va materiallar normasi texnologik instruksiyalarda keltiriladi. Sarflash normalari retseptura va chiqindilar (yuqotishlar) normalari asosida hisoblanadi.

Operatsiyalardagi chiqindilar va yuqotishlar foiz hisobida xom ashyo dastlabki miqdoriga nisbatan berilsa ularning yig‘indisi hisoblanadi. Bu xolda 1 mshb yoki 1 t (kg)tayyor mahsulotga sarflangan xom ashyo miqdori quyidagicha aniqlanadi:

S -1 mshb yoki 1t ga retseptura bo‘yicha sarflangan xom ashyo, kg;

x- chiqindilar va yuqotishlar miqdori, %.

Qiyom yoki sous uchun sarflangan shakar va tuz miqdori quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

S- 1 mshb (t) uchun qiyom yoki sous miqdori, kg;

m- qiyom (sous)dagi shakar ( tuz) miqdori, %;

x- qiyom (sous) yuqotishlari, %.

Yuqotishlar va chiqindilar xar bir operatsiyaga kelib tushadigan xom ashyoga nisbatan berilganda xom ashyo sarflash normasi qo‘ydagicha aniqlanadi:

x_1,x₂ ... x_n - xar bir operatsiyadagi yuqotishlar va chiqindilar,%;

n- operatsiyalar (texnologik jarayonlar) soni.

Konsentrlangan pomidor mahsulotlari (tomat-pasta va tomat-pyure) uchun 1mshb sarflangan xom ashyo normasi quruq moddalar miqdorini hisobga olib aniqlanadi. Bunday mahsulotlar uchun 1mshb netto massasi 400 kg deb qabul qilingan. Xom ashyo sarflash normasi qo‘yidagicha aniqlanadi:

- ishlab chiqarishda quruq moddalar miqdorining yuqotishlari, %;

- qirg‘ichda xosil bo‘ladigan chiqindilar,%;

m₁- xom ashyodagi quruq moddalar miqdori,%;

m₂- tayyor mahsulotdagi quruq moddalar miqdori (12%).

1t tomat-pasta (12% li pyure xisobida) uchun sarflangan xom ashyo normasi qo‘yidagicha aniqlanadi:

Jem, povidlo, murabbo kabi mahsulotlar 1mshb(t)ga sarflangan xom ashyo normasi qo‘yidagicha aniqlanadi.

mahsulot chiqishi (kg):

A₁,A₂,...A_p- retsepturaga ko‘ra komponentlar (mevalar, pyure, shakar, qiyom) miqdori, kg;

m₁, m₂,... m_p- tegishli komponentlarning quruqligi,%;

m_t.m- tayyor mahsulotning quruqligi, %.

2. 1mshb(400 kg) mahsulot tayyorlash uchun kerak bo‘lgan komponentlar massasi (kg):

va xok.

3. 1t mahsulot tayyorlash uchun kerak bo‘lgan komponentlar massasi (kg):

va xok.

4. 
   1mshb (t) ga sarflangan komponentlar normasi, (t):
   

va xokazo.



- tegishli komponentlarning yuqotishlari,%.

1-misol. 1mshb tomat pasta ishlab chiqarish uchun sarflangan xom ashyo miqdorini aniqlang. Pomidorning QM – 5%, x1 (qirg‘ichda xosil bo‘lgan chiqindilar) -4%, x2 (ishlab chiqarishdagi chiqindilar) -3%.

Sarflangan xom ashyo miqdori qo‘yidagicha aniqlanadi:

400 100² 12

T_p.q-------------------- --------- q 1030 kg.

(100-4)(100-3) 5

2-misol. 1 mshb o‘rik kompoti ishlab chiqarish uchun xom ashyo sarflash normasini aniqlang. Bitta bankaga 740 g o‘rik, 280 g 50% li qiyem quyiladi. Chiqindilar xom ashyo uchun 14%, shakar uchun 1,5 % ni tashqil etadi.

Sarflangan xom ashyo miqdori qo‘yidagicha aniqlanadi:

7401001000

T_o’ = ------------------------ q 860,5 kg / 2,83 q 304 kg.

(100-14)

280501000

T_sh = ------------------------- q 50,3 kg

(100-1,5) 2,83

3-misol. Shirin qalampirdan 1 mshb pyure tayyorlash uchun xom ashyo sarflash normasini aniqlang. 1ming shartli bankaning netto massasi 350 g. Chiqindilar miqdori texnologik operatsiyalar bo‘yicha berilgan:

Texnologik jarayonlar	Massa, kg	Chiqindilar va yuqotishlar
		kg	%
Saqlash			1,5
Yuvish va saralash			5,1
Tozalash			28,6
Blanshirlash			6
Qadoqlash			3,2
Jami

4-misol. 1 mshb sabzi konservasini aniqlash uchun tuz, shakar va limon kislotani sarflash normasini aniqlang. Retseptura bo‘yicha sabzi 60 %, zalivkasi 40 %ni tashqil etadi. Zalivkaga 5 % shakar, 0,5 % tuz, 0,25 % limon kislotasi qushiladi. 1 mshb netto massasi 340 g. Umumiy chiqindilar va yuqotishlar: sabzi uchun – 20 %, zalivka – 2 %.

5 –misol. 1mshb olxo‘ri povidlosini ishlab chiqarish uchun xom ashyo sarfini aniqlang. Retseptura bo‘yicha 100 kg shakarga 150 kg olxo‘ri pyuresi qushiladi. Mevalarning QM 15%, pyureda – 13 %, tayyor mahsulotda – 67,5 %, shakarda -99,85 %. Chiqindilar va yuqotishlar: pyure uchun – 11 %, povidlo qaynatilganda – 1,5 %, shakar uchun – 0,85 %.

3-Amaliy mashg’ulot