1-amaliy mashG‘ulot mavzu: Shahar ko‘Cha yo‘llarining parametrlarini aniqlash Ishdan maqsad

Yechish. Piyodalar yurish yo‘lagining kengligi (B) hisoblash yo‘li bilan quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlaymiz:
B = Z + L + d;
Bu yerda Z = 0,75 ⋅ (m + k);
m=N/p
Topshiriq bo‘yicha L = 1,0.
Loyihalanayutgan xududning bino inshootlarsiz xududdan o‘tganligini hisobga olgan xolda: d = 0.
U xolda, m=N/p ni yuqori butun tomonga yaxlitlash natijasi hisobiga:





Ushbu amaliy ish bo‘yicha talabalarga variantlar beriladi har bir talaba o‘ziga tegishli variant bo‘yicha hisoblash ishini bajaradi.

Talabalar quyidagi jadvaldagi ko‘rsatkichlardan jurnaldagi nomeridan foydalanib o‘zlariga tegishli ko‘rsatkichlarini tanlab oladi.

№	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
Np, odam./soat	2200	2300	2400	2500	2050	2025	1900	1800	1850	1925	1975	2140	2160	2800	2750	2825	2632	2742	2236	2325

Eslatma. Talabalar yuqorida keltirilgan jadvaldan o‘zlariga tegishli ko‘rsatkichni olib hisob kitob ishini bajaradilar.
4-AMALIY MAShG‘ULOT
Mavzu: Shahar yo‘llaridagi ko‘rinishlik masofasini aniqlash


Ishdan maqsad. Shahar yo‘llaridagi ko‘rinishlik masofasini aniqlash usullarini aniqlash.


Nazariy qism.
To‘g‘ri gorizontal uchastkada haydovchi o‘z oldidagi yo‘lni uzoq masofada ko‘radi. Rejadagi yo‘lning egri qismlarida va bo‘ylama profilning singan joylarida yo‘lning ko‘rinadigan qismi ancha kamayadi. Bunday joylarda loyihalash vaqtida hisobiy ko‘rinishlik maxsus ta’minlangan bo‘lishi kerak, bu shunday masofaki, haydovchi shu masofadan o‘z oldidagi yo‘lni ko‘rishi, biror tusiqni ko‘rib, uning xavfsizligini anglab yetishi va uni aylanib o‘tishga yoki tormoz berib to‘xtatishga ulgirishi kerak.
Yo‘llarni loyihalash nazariyasidan ko‘rinishlikning ko‘pgina sxemalari taklif qilingan bo‘lib, ular avtomobillarning harakatlanish sharoitlarini shuningdek, yo‘lda avtomobillarning va to‘siqlarning joylashuvini hisobga oladi. Bu sxemalarni ikki asosiy guruhga bo‘lish mumkin: avtomobilni to‘siq oddida yoki ro‘paradan kelayotgan avtomobil oldida to‘xtatishni ko‘zda tutadigan sxemalar; avtomobilning qo‘shni harakatlanish polosasiga kirib, to‘siqni aylanib o‘tishidan yoki yo‘lakay avtomobilni quvib o‘tishda kelib chiqadigan sxemalar.

4.1 - rasm. Tormozlanish yo‘lini aniqlash uchun sxema:
- hisoblangan tormozlanish yo‘li; l ₁ - haydovchining sezish vahtida o‘tiladigan yo‘l; l₂ - tormozlanish yo‘li; l ₃ - xavfsizlik masofasi.

Birinchi holda haydovchi avtomobilni to‘xtata oladigan masofani (metr hisobida) aniqlash formulasidan foydalaniladi:

Haydovchi o‘z oddida tusiqni sezib kolgan payt bilan avtomobilning to‘liq tormozlanaboshlagan payti o‘rtasida biror oraliq vaqt o‘tadi. Tormozlanish yo‘lining uzunligini batafsil tadqiq etishda haydovchining tormozlash zarurligini sezishiga va oyog‘ini yonilg‘i uzatish pedalidan tormozlash pedaliga o‘tkazishiga ketgan vaqt t₁, (sezish vaqti) tormoz pedalining salt yurish vaqti t₂ , tormoz yuritmalaridagi tormozlash kuchi asta-sekin ortib, o‘zining to‘liq qiymatiga erishadigan vaqt t₃ hisobga olinadi.
Tormoz qurilmalarining ishga tushishdagi kechikish vaqt gidravlik yuritma uchun 0,1 s ni va pnevmatik yuritma uchun 0,2 - 0,4 s ni tashkil etadi. Tormoz kuchining ortish vaqti gidravlik yuritma uchun 0,2 s va pnevmatik yuritma uchun 0,6-1 s.
Haydovchilarning sezish vaqti t₁, juda ko‘p o‘tkazilgan muxsus tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, doimiy emas. U haydovchining yoshiga, ish stajiga, kayfiyatiga, harakat tezligiga, yo‘l sharoitlariga bogiiq. Haydovchi qanchalik e’tibor bilan yursa, uning sezish vaqti shuncha kam bo‘ladi. Shahar sharoitlarida bu vaqt 0,6-0,8 s ni, avtomobil magistrallari bo‘yicha, piyodalar bo‘lmagan hollarda, shahar chetida harakatlanishda 1,5-2 s ga teng bo‘lishi mumkin. Bu vaqt o‘rta hisobda 0,8 s qabul qilinadi. Lekin bu to‘gri emas, chunki u 50% haydovchilarning ish sharoitlariga mos kelmaydi. Tormozlanish yo‘lini hisoblashda avtomobil yo‘llarining plandagi va profildagi elementlarini aniqlash uchun jami vaqt t₁₊ t₂,+ t₃ shartli ravishda 1 s ga teng deb qabul qilinadi va u haydovchining sezish vaqti deb ataladi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra bu vaqt haydovchining avtomobilni juda katta e’tibor bilan boshqarishiga mos keladi.
Haydovchining sezish vaqtida o‘tiladigan yo‘l:
l ₁=V*t₁ (1)
Avtomobilning to‘lik tormozlanish davrida bosib o‘tadiga yo‘lini tekis sekinlanuvchan harakat formulasi bo‘yicha hisoblab topish mumkin:
V = , (2)
V - tormozlanish boshlanishidagi tezlik, m/s; - tormozlanish yo‘li, m; - tormozlanishda manfiy tezlanishning mutlaq qiymati, m /s²;

Avtomobilning tormoz mexanizmlariga qo‘yiladigan amaldagi talablar bo‘yicha avtomobilning konstruktiv xususiyatlariga ko‘ra ta’minlanadigan sekinlanishning mutlaq qiymati yuk avtomobillari va avtopoezdlar uchun 5,5 m/s² ni, yengil avtomobillar uchun 7 m/s² ni tashkil etishi kerak.

Tormozlanish yo‘lining hisoblangan qiymati quyidagiga teng:


(3)

Ke -tormozlash samaradorligi koeffitsienti. Yengil avtomobillarda o‘tkazilgan tajribalarga ko‘ra yuk avtomobillari uchun Ke=1,2 va avtobuslar uchun Ke =1,3-1,4 deb qabul qilish kerak. Sirpanchiq qoplamalarda tormozlashda hamma g‘ildiraklardagi tormozlash kuchi eng katta extimoliy qiymatiga amalda bir onda erishadi. Shuning uchun ilashish koeffitsientlari φ≤0,4 bulganda Ke=1 deb hisoblash mumkin. Avtomobil yo‘llarining geometrik elementlarini hisoblashda Ke=1,2 o‘rtacha qiymat qabul qilinadi, f-g‘ildirashga qarshilik koeffitsienti.

Hisoblangan tezliklarga yaqin tezliklarda tekis, qattiq sirtli yo‘llarda tezlik V (60< 9 <150 km/soat) bo‘lganda g‘ildirashga qarshilik koeffitsientini quyidagicha ifodalash mumkin:
(4)
bu yerda - 60 km/soat gacha bo‘lgan tezlikda g‘ildirashga qarshilik koeffitsienti.
Avtomobil harakatiga havoning aerodinamik qarshiligini quyidagilar hosil qiladi: ro‘para qarshilik, bunga harakatlanayotgan avtomobilning oldidagi va orqasidagi havo bosimlarining farqi sabab bo‘ladi; havoning avtomobil yon sirtiga ishqalanishi va avtomobilning chiqib turadigan qismlari- qanoti, oynalari, nomer belgilari va boshqalar hosil qiladigan qarshilik; avtomobil orqasida, g‘ildiraklar yaqinida va kuzov ostida havo oqimlarining uyurmalanishiga sarflanadigan quvvat; radiator va kapot osti bo‘shlig‘idan o‘tadigan havoning qarshiligi.
G‘ildirashga qarshilik qoplamaning tekisligiga, tezlikka va shinalarning elastikligiga bog‘liq. Biroq 50 km/soat dan past tezlikda harakatlanishda g‘ildirashga qarshilik shunchalik sekin ortadiki, bunda g‘ildirashga qarshilik koeffitsientini amalda o‘zgarmas va quiidagi qiymatlarga ega, deb hisoblash mumkin:

Yo‘llarning elementlarini hisoblashda harakatning yuqori darajada xavfsiz bo‘lishini ta’minlash uchun hisobiy tormozlash yo‘li sifatida haydovchining sezish davrida o‘tilgan yo‘l l ₁, avtomobilning to‘lik tormozlanish davrida bosib o‘tgan yo‘li l₂ va to‘xtagan avtomobil bilan to‘siq orasidagi xavfsizlik oralig‘i l ₃ (bu yo‘l odatda avtomobil uzunligiga teng) qabul etiladi (1-rasm). Bu holda V (km/soat) tezlikda S_XIS (m)ni hisoblash formulasi quyidagicha yoziladi:
S_rasch = l ₁ + l₂ + l ₃ , (5)