1. Falsafaning predmeti va asosiy masalasi. Dunyoqarashning mohiyati va tuzilishi. Dunyoqarashning tarixiy shakllari

Birinchidan, falsafiy tadqiqot oqilona bilishning fanda olingan natijalarni tekshirish (verifikatsiya qilish) yoki rad etish (falsifikatsiya qilish) imkoniyati yо‘qligi tufayli lozim darajada samara bermagan yoki umuman ojiz bо‘lib chiqqan sohasida amalga oshiriladi. Insoniyat oqilona bilishning bundan boshqa usullariga ega emas.
Ikkinchidan, falsafiy refleksiya muammoni kо‘rish ufqini kengaytiradi, uni tadqiq etishga nisbatan yangicha, о‘ziga xos yondashuvlarni taklif qiladi, shu jumladan fanga bunday yondashuvlarni ilgari surishga kо‘maklashadi. Zero, aniq ta’riflar va ishonchli dalillarga tayanadigan fan о‘z fikrlari va xulosalarida bunday erkinliklarga yо‘l qо‘ya olmaydi. Vaholanki, falsafiy tafakkur mulohaza yuritish va baholashlarga nisbatan erkin yondashuvsiz о‘zining betakrorligini yо‘qotadi.
Hamonki plyuralizm falsafada meyor hisoblanar, har bir alohida miyada esa monizmga, ya’ni qarashlarning tartibga solingan, yaxlit va nisbatan ziddiyatlardan xoli tizimiga kelish lozim ekan, falsafani qanday о‘zlashtirish, undan qanday saboq berish mumkin?
Butun dunyoda aksariyat faylasuflarni birinchi navbatda ayni shu masala qiziqtiradi. Xususan Suqrot, Seneka va о‘tmishning boshqa mutafakkirlari tajribasiga tayangan holda: falsafa faktlarni eslab qolishni о‘rgatmasligi, balki mulohaza yuritish va savollarga javob berish qobiliyatini rivojlantirishi lozim. Falsafadan saboqlar inson har bir masala yuzasidan mutafakkirlar fikriga murojaat etmasdan, о‘zi mustaqil о‘ylashni va о‘z aqliga quloq solishni о‘rganishini nazarda tutmog‘i darkor. Ayni shu sababli falsafaning vazifasi insonga muloqot qilishni о‘rgatish, u о‘z shaxsiyatining ahamiyatini kо‘rsatishga emas, balki haqiqatning tagiga yetishga harakat qilishiga erishishdan iborat. Bu, о‘z navbatida, barcha odamlar о‘ziga atrofdagilar quloq solishiga loyiq ekanligini nazarda tutadi.
Bu juda topib aytilgan sо‘zlar falsafani fan sifatida о‘rganish, uni bilimlar, tayyor qoidalar va ta’riflarning muayyan yig‘indisi sifatida о‘zlashtirish mumkin emas, degan fikrni yana bir karra tasdiqlaydi. Insonga ta’lim berishda paydeyya yо‘lini tanlash – unga «nimani kо‘rish lozimligi»ni emas, balki «qayerga va qanday qarash kerakligi»ni о‘rgatish lozim. О‘z-о‘zidan ravshanki, mazkur vazifani ijodiy yondashuvsiz, о‘quvchi va о‘qituvchining qiziquvchanligi va intiluvchanligisiz hal qilib bо‘lmaydi, falsafa esa о‘zining sof kо‘rinishida yо‘qoladi, «havoga sovuriladi», pirovardda kimdir bayon etadigan, kimdir “о‘tishi”, о‘rganishi va qolaversa, imtihon topshirishi lozim bо‘lgan “fan”gina qoladi. Boshqacha aytganda, falsafadan ta’lim berish va uni о‘zlashtirish zamirida ham, albatta ijod yotishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, Falsafa nazariy asoslangan dunyoqarash, umumiy kategoriyalar, insonning olamga fanning tabiat va jamiyat haqidagi yutuqlariga tayanilgan nazariy munosabati .
Dunyoqarash esa, bu insonning dunyoga, undagi voqealarga munosabatlari, undagi о‘rni va hayot mazmuni haqidagi eng umumiy qarashlari tizimi.
Insoniyat tarixida dastlab mifologik dunyoqarash shakllangan bо‘lib, unda inson atrof muhit bilan birlashadi hamda na tabiat va na о‘z urug‘idan ajralmagan holda namoyon bо‘ladi. Diniy dunyoqarashga olamni bu dunyo, u dunyo va g‘ayri tabiiy dunyoga bо‘lish xos. Dinning asosi g‘ayritabiiy kuchlarga ishonch bilan yо‘g‘rilgan.
Falsafa mifologik va diniy dunyoqarashdan о‘zining atrof muhitga tanqidiy munosabati asosidagi dunyoqarashli funksiyasini bajaradi, gnoseologik va ontologik kategoriyalarga murojaat qilib mantiqiy xulosalar chiqaradi.
Falsafaning ahamiyati, uning insonni о‘z-о‘zini, olamni anglashga, ijodiy barkamollikka yо‘naltira olishidadir.
Tayanch tushunchalari: Falsafa, dunyoqarash, gnoseologiya, mif, tafakkur, diniy aqidalar, diniy eqstremizm, fanatizim, evolyusiya, genizis, monizm, dualizm, plyuralizm, ta’riqat, ma’rifat, olam, odam, mavjudlik, ijtimoiy munosabat.