1. Innovciyalıq menejmenttiń tiykarǵı túsinikleri

1-Tema: Innovciyalıq menejmenttiń tiykarǵı túsinikleri, maqsetleri hám wazıypaları

Joba:
1. Innovciyalıq menejmenttiń tiykarǵı túsinikleri

2. Innovciyalıq menejmenttiń mánisi hám wazıypaları
3. Innovciyalıq menejmenttiń maqset

1. Innovciyalıq menejmenttiń tiykarǵı túsinikleri

Jámiyet hám mámleket ómiriniń barlıq tarawları dúbeleydey rawajlanıp atırǵanı reformalardı mámleketimizdiń jaxon tsivilizatsiyasi jetekshileri qatarına kirisiw yolida tez hám sapalı ilgerileniwin támiyinleytuǵın zamanagóy innovciyalıq goyalar, islenbeler hám texnologiyalarǵa tiykarlanǵan halda ámelge asırıwdı talap etedi.

Búgingi kúnde kóplegen rawajlanǵan hám jaxon ekonomikasında jetekshi orın tutatuǵın mámleketler tájiriybesi sonı sózsiz tastıyıqlap berip atırki, básekileslikke erisiw hám dúnya bazarlarına shıǵıw, birinshi náwbette ekonomikanı izbe-iz jańaliq etiw, strukturalıq tárepten ózgertiw hám diversifikatsiya qılıwdı tereńlestiriw, joqarı texnologiyalarǵa tiykarlanǵan jańa kárxana hám islep shıǵarıw tarmaqlarınıń jedel rawajlanıwın támiyinlew, iskerlik júrgizeip atırǵan quwatlardı modernizaciyalaw hám texnikalıq jańalaw processlerin tezlestiriw esabınan ámelge asırılıwı múmkin.
Ilim hám texnika jetiskenliklerin keń qollagan halda ekonomika tarmaqlarına, social hám basqa tarawlarǵa zamanagóy innovciyalıq texnologiyalardı operativ engiziw Ózbekistan Respublikası jedel rawajlanıwınıń zárúrli shárti esaplanadı.
Innovatsiyalar hám innovciyalıq basqarıwǵa salıstırǵanda asırılǵan itibar házirgi jámiettiiń ómiriniń ózi tárepinen talap etiledi, óytkeni innovciyalıq processlerdi jańa ónimler hám jańa texnikada ámelge asıwı onıń sotsial - ekonomikalıq rawajlanıwınıń hasası boladı.
Innovciyalıq process innovciyalıq ózgerislerdi tayarlaw hám ámelge asırıwdan ibarat baladı hám birden-bir bir pútkildi quraytuǵın ozaro bog-langan máwsimlerden shólkemlesken. Bul processtiń nátiyjesinde ámelge asırılǵan ozgarish innovatsiya payda baladı. Innovciyalıq processni ámelge asırıw ushın diffuziya jańa sharayatlar hám qollash orınlarda bir ret ozlashtirib hám paydalanıp bolingan innovatsiyalardı waqıtta tarqatıw kútá úlken áhmiyetke iye. Innovciyalıq process davraviy xarakterge iye, bunı ekonomikanı shólkemlestiriw hám basqarıwdıń ıqsham sistemaların islep shıǵıwda esapqa alıw zárúr.
Jáhán ekonomikalıq ádebiyatlarında “innovatsiya” intalı ilimiy - texnikalıq rawajlanıw (ITT) ni haqıyqıy, jańa ónimler hám texnologiyalarda ámelge asatuǵinǵa aylanıwı retinde aytiladi. Biziń mámleketimizde jańalıq kirgiziwler máseleleri kóp jıllar dawamında ilimiy - texnikalıq rawajlanıwdıń ekonomikalıq izertlewleri sheńberinde islep shıǵılǵan.
Hár túrlı ilimpazlar, ásirese shet elliler (N. Monchev, I. Perlaki, v. D. Xartman, E. Mensfild, R. Foster, B. Tviss, Y. Shumpeter, E. Rodjers hám basqalar ) bul túsinikti ózleriniń izertlewleri ob'ekti hám predmetine kóre hár túrlı aytadilar, biraq innovatsiyalardıń bul hár túrlı tariypleriniń analizi sonday juwmaqqa alıp keledi, ózgerisler innovatsiyalardıń ayriqsha mazmunın quraydı ózgerisler wazıypası bolsa innovciyalıq iskerliginiń tiykarǵı waziypası boladı.
Avstriyalı alım Y. Shumpeter tárepinen besew tipik ózgerisler ajıratılǵan :
1) jańa texnika, jańa texnologiyalıq processler hám islep shıǵarıwdı jańa bazar támiynatınan paydalanıw (aldı - sotdi);
2) jańa ayrıqshalıqlarǵa iye maǵlıwmatlardı nátiyjeni ámelde qollanıw etiw;
3) jańa sheki onimnen paydalanıw ;
4) islep shıǵarıw jáne onıń materiallıq - texnikalıq támiynatın shólkemlestiriw degi ózgerisler;
5) jańa satıw bazarların payda bolıwı.
Bul qaǵıydalar Y. Shumpeter tárepinen 1911 jıldayoq qáliplestirilgen. Keyin, 30 - jıllarda ol innovatsiya túsinigin, onı tutınıw tovarlarınıń jańa túrleri jańa islep shıǵarıw hám texnikalıq qurallar, bazarlar tashkil formaların sanaatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiw hám olarda paydalanıw maqsetindegi ózgeris retinde aytgan halda kirgizgen. Geyde innovatsiyaǵa processli sistema retinde qaraladı, sonıń menen jańalıq kirgiziwdi waqıtta rawajlanıwı hám ayqın sáwlelendirilgen basqıshliligi tán alınadı.

Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında innovatsiyalardı bayanlaw metodologiyasi xalıq aralıq standartlarǵa tiykarlanadı. Pán hám innovatsiyalar haqqındaǵı informaciyalardı toplaw, islep shıǵıw hám analiz qılıw boyınsha islerdi muwapıqlastırıw ushın Ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkemi (OESR) sheńberinde pán hám texnika kórsetkishleri boyınsha milliy ekspertler toparı tashkil etilgen, Fraskati qollanbası (“Izertlewler hám tájiriybe islemelerin tekseriwler ushın usınıs qılınıp atırǵan standartlı ámeliyat ) islep shıǵılǵan. hújjet bunday atdı usınıslardıń birinshi versiyası 1963 jılda italyan qalası Fraskatida qabıl etilgenligi munasábeti menen alǵan.

Fraskati qollanbası daǵı qaǵıydalarǵa udayı tákirarlanatuǵın túrde anıqlıqlar kiritiledi, bul milliy hám xalıq aralıq dárejelerdai ilimiy - texnikalıq siyasat strategiyası, ilimiy izertlewler hám islemelerdi shólkemlestiriw degi ózgerisler menen tiykarlanadı. Fraskati qollanbası (1993 y) dıń aqırǵı tahrirlaridan birinen ilimiy izertlewler hám islemeler (ITTKI), olardıń quramı hám shegaraları, hám de izertlewler hám islemeler menen bánt bolǵan xızmetkerler sanın ólshew stilistikasine tiyisli tiykarǵı túsinikler bar. Texnologiyalıq innovatsiyalar haqqındaǵı maǵlıwmatlardı toplaw stilistikasi 1992 jılda Oslo qalası (Norvegiya ) de qabıl etilgen usınıslarǵa tiykarlanadı. Ol “Oslo qollanbası” atınıń alǵan.
Xalıq aralıq standarlarga muwapıq innovatsiya bazarǵa nátiyjeni ámelde qollanıw etilgen jańa yamasa rawajlanıwlastırılgan ónim yamasa ámeliy iskerlikte paydalanılıp atırǵan jańa yamasa rawajlanıwlastırılgan texnologiyalıq process yoxud sotsial xızmetlerge jańasha jantasıw kórinisinde ámelge shıqqan innovciyalıq iskerliginiń juwmaqlawshı nátiyjesi retinde belgilenedi.
Innovciyalıq basqarıw oǵadada quramalı bolıp tabıladı. Innovciyalıq processlerdiń rawajlanıwı nizamlıqların analiz qılıw ushın innvoatsion menejerler bolǵan qánigeler zárúr, olar jańalıq kirgiziwlerdiń hár túrlı shólkemlestirilgen - ekonomikalıq tárepleri menen shuǵıllanadılar. Olardıń innovatsiyalardı basqarıw daǵı tiykarǵı waziypası - innovciyalıq processni ilgeri jıljıtıw, estimol bolǵan tosqınlıqlardı boljaw hám olardı jónge salıw qılıw jolların belgilew bolıp tabıladı.
Ekonomikanı modernizaciyalaw ushın jańalanǵan ónimlerden lawazımlı bolǵan ǵárezsiz firmalardıń básekii, básekilesiwshi jańalıqlar bazardıń bar ekenligi mas bolıp tabıladı.
Ullı kompaniyalar tabıslarınıń kóp sanlı tariyxı bunnan bildirgi beredi. Usınıń sebepinen jańalıq kirgiziwlerdiń bazarlı tańlawı ámeldegi, ol jaǵdayda innovciyalıq menejerler qatnasadılar.
Innovciyalıq menejerler dóretiwshilik jámáátlerdi tashkil ete turıp, jańalıqlardı izlep tabıw hám tarqatıw, ilimiy izertlewler hám islemelerge buyırtpalar portfelin qáliplestiriw menen shuǵıllanǵan qolda, hár túrlı shólkemlestirilgen strukturalar (pánler akademiyası, OO'Yu, ilimiy jámiyetler, izertlew shólkemleri, konstruktorlıq byurolari, injiniring kompaniyaları hám basqalar ) de háreket etiwleri múmkin. Olar ilimiy jámáátlerdi basqaradilar, ilimiy izertlewlerdi muwapıqlashtiradilar. Bulardıń barlıǵı innovciyalıq basqarıwshılar ilmiy tájriybesi aldına joqarı talaplardı qóyadı : olar ilimiy texnikalıq hám ekonomikalıq - psixologiyalıq potencialǵa, da dástúriy menejer hám da izertlewshi alım sapasına ıyelewleri, jańalıq kirgiziwlerdiń natiyjeliligin bahalaw hám innovatsiyalardı basqarıwǵa ılayıq maman ekonomist bolıwları kerek.