1. Kapital va uning tarkibi haqida tushuncha O'zbekistondagi korxonalar kapitali tuzilishining joriy holati

3.Kompaniya kapitalini oshirish yo'llari va xorij tajribasi.
Korxonaning samaradorligini oshirish yo'llari korxonada ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni, shu jumladan, muhandislik va texnologiyaning so'nggi yutuqlari asosida ishlab chiqarish vositalarini inqilobiy qayta jihozlashni o'z ichiga oladi. Texnologiyalardagi bunday tub o'zgarishlar, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarning safarbar etilishi mehnat unumdorligini oshirishga yordam beradi.
Korxona samaradorligini oshirish yo'llari tejash rejimidan foydalanishni ham o'z ichiga oladi. Yoqilg'i, xom ashyo, materiallar va energiyaga tobora ortib borayotgan talabni qondirish uchun resurslarni tejaydigan omillar hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Bundan tashqari, korxonaning samaradorligini oshirish usullari tashkilotning asosiy resurslari va mablag'larini yaxshiroq taqsimlash va ulardan foydalanish bo'yicha tadbirlarni o'z ichiga oladi. Korxonaning ishlab chiqarish potentsialidan maksimal darajada foydalanish, ishlab chiqarish ritmini, ishlab chiqarish uskunalarining maksimal yukini kuzatish juda muhimdir. Ushbu chora-tadbirlarning natijasi keraksiz investitsiyalar va investitsiyalarsiz tayyor mahsulotlarning jadal o'sishi bo'ladi.
Tashkilot faoliyatining o'sishi uchun muhim o'rinni tashkiliy va iqtisodiy omillar egallaydi. Shuningdek, ijtimoiy infratuzilma va boshqaruvni rivojlantirish zarur. Boshqaruv usullari va shakllarini, rejalashtirish, rag'batlantirish, targ'ib qilish usullarini takomillashtirish kerak. Sotish uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar resurslarni sarfini kamaytirish va tashkilotning butun iqtisodiyotini intensivlashtirishda alohida o'rin tutadi.
Mahsulot sifati darajasi jiddiy monitoringni talab qiladigan asosiy omil bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo'llari - ko'rsatilgan sohalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlar majmui. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy usullari: mehnat zichligini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlarning moddiy iste'moli va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, mahsulotlarning kapital sarfini kamaytirish va korxonalarning investitsion faolligini oshirish.
Har qanday tijorat korxonasi uchun korxonaning samaradorligini oshirish faqat bitta narsani anglatishi mumkin - foyda oshishi. Ammo bu erda samaradorlikni oshirishning ko'plab usullari mavjud. Ko'pincha ular xarajatlarni kamaytirishning turli usullaridan foydalanadilar: materiallarni eng past narxlarda sotib olishdan tortib, xodimlarning ish haqini kamaytirish va kamaytirishgacha. Ammo har qanday korxona xarajatlarni qisqartirish uchun emas, balki daromad olish uchun yaratiladi. Va bundan tashqari, ishchilarni qisqartirgan holda, biz bugungi kunda qolishimiz mumkin, ammo korxonaning kelajagiga xavf tug'diramiz. Shuning uchun, xarajatlarni boshqarish kerakligini anglab, zamonaviy bozor sharoitida korxona samaradorligini oshirishning bunday usuli juda sekin va xavfli deb o'ylayman.
Ikkinchi o'rinda modernizatsiya qilishning turli xil variantlari mavjud: zamonaviy dasturlarni joriy etishdan boshlab ishlab chiqarish uskunalarini yangisiga va samaralisiga almashtirishgacha. Har xil korporativ boshqaruv tizimlarini joriy etish, ya'ni. korxonaning biznes-jarayonlarining bir qismini avtomatlashtirish yoki xodimlar bilan aloqa darajasini oshirishga imkon beradigan dasturiy ta'minot. Bular qatoriga elektron hujjat aylanishiga oid dasturlar, CRM va ERP-tizimlari va boshqalar kiradi, shu jumladan korporativ veb-portallar.
Avtomatlashtirishdan foydalanish uzoq vaqtdan beri o'zini korxona samaradorligini oshirishning eng yaxshi usuli sifatida shakllantirgan. Rivojlanayotgan korxona uchun uskunalarni almashtirish muammosiz amalga oshirilishi kerak, ammo bu eng qimmat usuldir, chunki modernizatsiya odatda katta sarmoyalarni talab qiladi va yangi uskunalarning to'lov muddati odatda bir necha yilni tashkil etadi. Shuning uchun, modernizatsiya orqali samarani oshirish mumkin, ammo agar siz cheklovni to'g'ri aniqlay olsangiz, ya'ni. Korxonangizdagi butilka. Boshqa mashhur usul bu so'nggi yillarda ishlab chiqilgan va yaxshi tashkil etilgan boshqaruv tizimlaridan foydalanish. O'zlarining noyob tizimini sinab ko'rish va xatolarni ishlab chiqish emas, balki boshqa korxonalar tomonidan yaratilgan tizimlarni qo'llash. Eng mashhurlari: Sifatni boshqarish tizimi (SMS). Yog'och ishlab chiqarish, tizimni cheklash nazariyasi (TOS), TPS va 6 sigma. Men nafaqat ushbu vazifaning murakkabligini, balki ushbu boshqaruv tizimlaridan foydalanishga asoslangan o'zgarishlarning samaradorligini ham ta'kidlashni istardim. Yuqori menejmentning ular tomonidan yaratilgan boshqaruv tizimini tanqidiy baholash qobiliyati va hatto uni o'zgartirishga qaror qilish, rahbarning yuqori professionalligi belgisidir. Ko'pincha boshqaruv tizimi korxonaning yangi egasi kelishi yoki top menejerlar jamoasining o'zgarishi bilan o'zgaradi.
Korxona egalari eski menejerlar jamoasining kompaniya daromadlarini ko'paytirishini kutmay, jamoani o'zgartirishga majbur bo'lishadi. Kompaniya birin-ketin o'zgarishlarni amalga oshirganda, teskari holatlar mavjud, ammo bu korxona samaradorligini oshirishga yordam bermaydi, bu, qoida tariqasida, top-menejmentning o'zgarishiga olib keladi. Boshqa yo'l bor, u hatto eng ommabop, ammo men uni umuman tanlamadim, chunki u biron bir tarzda yoki boshqa yo'l bilan yuqorida aytilganlardan birini ishlatadi. Ushbu ibora eng yaxshi tarzda "biror narsa qilish kerak" iborasi bilan tasvirlangan. Odatda, direktor o'zining birinchi o'rinbosarlarini chaqirib, korxona samaradorligini oshirish mavzusida "aql bo'roni" tashkil qiladi. Ko'pincha, bu korxonaning tashkiliy tuzilmasini o'zgartirishga olib keladi.
Bo'limlar va xizmatlarni birlashtirish va ajratish, ularning yangi rahbariga qayta tayinlash va shunga o'xshash boshqa tadbirlar. Ushbu o'zgartirishlarning asosiy maqsadi qarorlarni qabul qilish jarayonlarini tezlashtirish va biznes-jarayonlar uchun javobgarlikni taqsimlashdir. Hammasi yuqorida aytib o'tilganidek, xodimlarni qisqartirish yoki uskunalar va dasturiy ta'minotni yangilash bo'yicha takliflar bilan yakunlanadi. Ammo agar ushbu usullar allaqachon ishlatilgan bo'lsa yoki darhol samarasiz bo'lib tuyulsa, unda boshqaruv tizimlaridan birini qo'llash hayotiy chiziqqa aylanadi.
Korxonaning samaradorligini oshirishda muhim omil - bu ilmiy-texnik taraqqiyot. Zamonaviy sharoitda inqilobiy, sifatli o'zgarishlar, tubdan yangi texnologiyalarga, keyingi avlodlar texnologiyasiga o'tish, fan va texnikaning so'nggi yutuqlariga asoslangan iqtisodiyotning barcha sohalarini tubdan qayta jihozlash zarur. Muhandislik va texnologiyadagi tub o'zgarishlar, nafaqat texnik, balki tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni jalb qilish mehnat unumdorligini sezilarli darajada oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Eng yangi texnika va texnologiyalarni joriy etishni ta'minlash, ishlab chiqarishda mehnatni ilmiy tashkil etishning ilg'or shakllaridan keng foydalanish, uning ratsionini yaxshilash, ishlab chiqarish madaniyatining o'sishiga erishish, tartib va \u200b\u200bintizomni mustahkamlash zarur. Korxonalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va oshirishning muhim omillaridan biri tejash rejimi hisoblanadi.
Resurslarni tejash yoqilg'i, energiya, xom ashyo va materiallarga bo'lgan o'sib borayotgan talabni qondirishning hal qiluvchi manbai bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish asosiy vositalardan samarali foydalanishga bog'liq. Yaratilgan ishlab chiqarish potentsialidan yanada intensiv foydalanish, ishlab chiqarish ritmiga erishish, uskunaning yukini maksimal darajada oshirish, uning smenali ishini sezilarli darajada oshirish va shu asosda ishlab chiqarish maydonining har bir kvadrat metridan har bir asbob-uskunadan ishlab chiqarishni ko'paytirish kerak. Ishlab chiqarish quvvatlaridan intensiv foydalanishni tashkil etishning natijasi qo'shimcha kapital qo'yilmalarsiz mahsulotlarning o'sish sur'atlarining tezlashishi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda tashkiliy va iqtisodiy omillar muhim o'rin tutadi. Ularning roli, ayniqsa iqtisodiy munosabatlarning murakkablashishi bilan ijtimoiy ishlab chiqarish ko'lamining o'sishi bilan ortib bormoqda. Ishlab chiqarish samaradorligi darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan sanoat ijtimoiy infratuzilmasi keyingi rivojlanish va takomillashtirishni talab qiladi. Bu boshqarish, rejalashtirish, butun iqtisodiy mexanizmni iqtisodiy rag'batlantirishning shakllari va usullarini takomillashtirish.
Xuddi shu omillar guruhida iqtisodiy hisobga olish va moddiy rag'batlantirish, moddiy javobgarlik va boshqa o'zini o'zi qo'llab-quvvatlaydigan iqtisodiy rag'batlantirishning xilma-xilligi keng qo'llaniladi. Korxona iqtisodiyotini jadallashtirish, resurslarning o'ziga xos iste'molini kamaytirishda mahsulotlar sifatini yaxshilash alohida o'rin tutadi. Bu vazifa doimiy e'tibor va nazorat mavzusi bo'lishi kerak, har bir mehnat jamoasi faoliyatini baholashning asosiy omili

XULOSA
Biz yaxshi bilamizki korxona, tashkilot va firmalarni moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlash manbai bo'lib quyidagilar hisoblanadi:
• O’z mablag'lar manbai;
• Qarz mablag’lari.
Sobiq ittifoq davrida esa bu mablag'lar manbaiga byudjetdan ajratmalar ham kirgan. Lekin bozor iqtisodiyotiga o'tganimizdan keyin bu mablag'lar manbai bekor qilingan. Chunki bu manbaning yo'q qilinishi Respublikamizdagi boqimandalik tizimini tugatishni ta’minladi. Endilikda esa yuqorida sanab o'tgilganlar orxonalarni mablag'lar bilan ta'minlash manbai bo'lib kelmoqda. Korxona, tashkilot yoki firma ochilish davrida o'z mablag'larini belgilab olishi lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona o'z moliyaviy ehtiyojlarini o'zi mustaqil qondirishi mumkin. Resurslarni ta'minlash manbai bo’lib, uning foydasi, qimmatbaho qog'ozlarini sotishdan kelgan tushum, aksionerlarning pay va boshqa to'lovlari, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa to'lovlari hamda qonundan tashqari bo'lmagan holda kirim qilingan mablag'lar kiradi. Bunday asosda kiritilgan mablag'lar korxona tashkilotlar uchun xususiy capital deb qaraladi. Xususiy kapital hisobi bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga ega bo'lib, u korxonaning o'z qudrat darajasini qay darajada ekanligini bildiradi.
Xususiy kapital qiymatini ko'paytirishning eng asosiy omili bo'lib korxonaning hisobot yilida olgan sof foydasi hisoblanadi. Faoliyat ko'rsatuvchi tashkilotlar shu omil hisobiga o'z jamg'armalarini oshirishlari eng optimal variant deb qaraladi. Sababi, bu omilning o'zgarishi faqatgina korxonaning o'ziga bog'liq bo'lib, uning har tomonlama to'liq imkoniyatlarini ishga solib faoliyatini boshlashini taqozo etadi. Bundan tashqari boshqa ko'rsatkichlaming o'zgarishi ham ushbu omil bilan bevosita bog'liq bo’ladi. Mazkur vazifalarni hal etishda korxona va tashkilotlar «Mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari hamda moliyaviy natijalarni aniqlash tartibi to'g'risidagi Nizom»ni chuqur bilishlari lozim.
Yuqоridаgi хulоsаlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа quyidаgilаrni tаklif qilаmаn:
- Korxona va tashkilotlarda ustav, qo’shilgan va rezerv kapitali hisobini xalqaro ndozalar asosida olib borish;
- Korxonalarda moliyaviy hisobot xalqaro standartlarining kapital konsepsiyasini qo’llash;
- Korxona va tashkilotlar o’zlarining sof foydasi o’sishini ta’minlash.
Korxona va tashkilotlarda “Hususiy kapital” to’g’risidagi Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishda dasturiy ta’minotlardan foydalanish.