1. Klassik (mumtoz) iqtisodiy maktab paydo bo'lishining tarixiy

XULOSALAR 
XVII-XVIII asrlarda qulay ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda dastlab Angliyada 
klassik iqtisodiy maktab kurtaklari paydo bo'la boshladi. Bu yangi iqtisodiy 
g'oyalar V.Petti nomi bilan bog'liq (burjua inqilobi, manufaktura va savdoning 
rivojlanganligi, agrar islohot, dehqonlarning chegaralanishi, mustamlakachilik 
siyosati, qulay tarixiy, tabiiy va geografik hamda iqlimiy sharoitlar).
Klassik iqtisodiy maktabning shakllanishi avvalgi g'oya merkantilizmdan 
prinsipial farq qiladi, agar merkantilizmda boylikning asosi muomala sohasi 
(javohir, oltin, kumush, pul, savdo saldosi)da vujudga keladi deb qaralgan bo'lsa, 
endi boylik ishlab chiqarish sohasida vujudga keladi deb isbotlab berildi. V.Petti 
yangi kapitalistik jamiyatni, erkin tadbirkorlikni, kapitalistlarni himoya qildi, 
xususiy mulkni «muqaddas» va «dahlsiz» deb bildi.

---

U iqtisodiy tadqiqotda tabiiy fanlarni, ya'ni abstrakt usullarni qo'llab har bir 
masalaning ichki bog'liqligiga asosiy e'tiborni qaratdi, matematik va statistik 
usullardan keng foydalandi. V.Petti «tabiiy baho» (qiymat), «siyosiy baho» 
tushunchalarini kiritdi, tovar qiymatining unga sarflangan mehnat miqdori bilan 
o'lchanishi g'oyasiga, ya'ni qiymatning mehnat nazariyasiga asos soldi. «Mehnat 
boylikning otasi, er esa uning onasidir» degan fikrni bildirdi. Qiymatni aynan 
almashuv qiymati (pul) shaklida tushundi. Ish haqi ishchilarga tirikchilik uchun 
zarur bo'lgan jismoniy minimum, ya'ni «yashash, mehnat qilish va ko'payish» 
uchun kerak darajada to'lansa bas, degan g'oyani ilgari surdi.
Kapitalistlarning foydasini imkoni boricha oshirishni, ishchilarning soliq 
to'lashlarini zarur deb bildi. Pulning roli va uning mamlakatdagi miqdori 
masalalarini asosan to'g'ri hal etdi, ya'ni pul miqdori ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdoriga to'g'ri, pulning aylanish oborotiga esa teskari proporsionalligini 
aniqladi. Pulning me'yorda bo'lishini qo'llab-quvvatladi. Er va renta masalalarini 
ancha puxta ishlab chiqdi. Ish haqi va rentaning bir-biriga qarama-qarshiligini 
isbotladi (er bahosini to'g'ri hal etmadi).
Petti «Siyosiy arifmetika» va boshqa asarlarida statistika, aniqrog'i 
demografik statistika faniga asos soldi. «Aholi - boylik asosi» masalasini to'g'ri 
qo'ydi. Milliy daromad masalasini qo'ydi va uni qisman hal etdi. Fransiyadagi 
klassik iqtisodiy maktabning dastlabki vakili P.Buagilber ham muhim g'oyalarni 
ilgari surdi. Bu mamlakat ahvoli Angliyanikidan ancha katta farq qilardi. Shu 
sababli iqtisodiy qarashlarda o'ziga xoslik seziladi. Agar Petti ko'proq sanoat va 

---

savdoni qo'llagan bo'lsa, Buagilber asosan qishloq xo'jaligi sohasini tadqiq etdi va 
o'zining muhim qisqacha xulosalarlarini chiqardi.
Qiymatni aynan iste'mol qiymati shaklida tushundi. «Proporsional baholar» 
tarafdori edi, erkin tadbirkorlik, raqobat va erkin baholarni qo'lladi. Ortiqcha ishlab 
chiqarish inqirozini to'g'ri tushuntirib berdi, pulga salbiy munosabatda bo'ldi, oltin 
va kumushlarni yovuzlik sababi deb bildi. Noto'g'ri ravishda faqat qishloq 
xo'jaligini qo'llab-quvvatladi, sanoat va savdoga kam e'tibor qildi.
Buagilberning iqtisodiy islohotlari bo'yicha takliflari o'z davri uchun 
nihoyatda ahamiyatlidir.
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Iqtisodiybilimlartarixi. T., TDIU, 2000. 
2.Iqtisodiybilimlartarixi. T., Fan, 2001. 
3. Blaug M. Ekonomicheskiemisli v retrospektive. M., delo, LTD,
4.
https://uz.wikipedia.org
 
5.https://uz.denemetr.com