1 laboratoriya ishi fizik kattaliklarni o`lchash. O`lchash xatoliklarini hisoblash Ishning maqsadi

1 - LABORATORIYA ISHI


Fizik kattaliklarni o`lchash. O`lchash xatoliklarini hisoblash


Ishning maqsadi: Fizik kattaliklarni shtangensirkul va mikrometr yordamida o`lchash ko`nikmalarini shakllantirish, o`lchash xatoliklarini hisoblash usullari bilan talabalarni tanishtirish
Kerakli jihozlar: 1. Shtangensirkul 2.Mikrometr.
Qo`llaniladigan ta'lim texnologiyalari: Pog`ona, bingo.
Adabiyotlar: A1; A2;q 6;


Nazariy qism
O`lchash - deb o`lchanayotgan kattalikni shu kattalik bilan bir jinsli bo’lgan va uning birligi qilib qabul qilingan etalon qiymati bilan taqqoslashga aytiladi.
Biror kattalikning o`lchangan qiymati, uning haqiqiy qiymatidan farq qiladi. Biroq kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish uchun barcha ayrim o`lchashlarda topilgan natijalarning o`rtacha arifmetik qiymati hisoblanadi va bu o`rta qiymat o`lchanayotgan natijalarga nisbatan eng yaqin bo`ladi.
Oddiy o`lchov asboblariga shtangentsirkul, mikrometr, sekundomer, analitik tarozilar kiradi.
1. Shtangentsirkul. Jismning chiziqli o`lchamlarini 0,1 mm dan 0,02 mm gacha aniqlikda o`lchash uchun ishlatiladigan asbob - shtangentsirkul deyiladi (1-rasm).
Shtangentsirkul yordamida qattiq jismning uzunligi, ichki hamda tashqi diametlari va chuqurliklarini o`lchash mumkin.
2.Mikrometr. Ingichka simlarning diametrini, yupqa plastinkalarning qalinligini, aniq mexanizmlar turli xil qismlarining chiziqli o`lchamlarini mm ning yuzdan bir ulushi aniqligida o`lchash kerak bo`lib qoladi va bunda oddiy va elektron mikrometrlardan foydalaniladi(2-rasm). Fizikadan laboratoriya mashg’ulotlari vaqtida turli xil fizik kattaliklarni o’lchash zarur bo’ladi.
M:Laboratoriya xonasining uzunligi 10 m deyilsa, uning uzunligi 1 m dan 10 marta kattaligi tushuniladi.Talaba fizikadan laboratoriya mashg’ulotlarida bevosita va bilvosita o’lchashlarni bajaradi.
Bevosita o’lchash deganda – o’lchamlarni jihozlar yordamida aniqlash tushuniladi.
M: uzunlik - chizg’ichda, og’irlik – tarozida, tok kuchi ampermetrda, va hokazo...
Bilvosita o’lchash – bevosita o’lchashdan olingan natijalarni mazkur kattaliklarni bog’lovchi biror tegishli(fizik kattaliklarni o’zaro bog’laydigan) formulaga qo’yib hisoblash tushuniladi.
Istalgan kattalikning haqiqiy qiymati va o’lchashdan olingan taqribiy qiymati orasidagi farq (ayirma) o’lchash xatoligi deb yuritiladi.
O’lchashda yo’l qo’yiladigan xatoliklar quyidagi turlarga bo’linadi.

1. 
   Qo’pol xatoliklar yoki yanglishishlar – tajriba olib boruvchining e’tiborsizligi tufayli (qurilmaning ko’rsatishini noto’g’ri ko’rish) yuzaga keladigan xatolar.
   
2.