1-MA’RUZA.
FIZIKA FANI HAQIDA. MODDIY NUQTANING TO’G’RI CHIZIQLI HARAKATI
Reja:
1.
Kirish.
2.
Fizikaning rivojlanish tarixidan
ma’lumotlar.
3.
Fizika fanining boshqa fanlar bilan
bog’liqligi.
4.
Fizik kattaliklar va ularning o’lcham
birligi.
5.
Mexanikaviy harakat.
6.
Materiya, moddiy nuqta, vaqt, fazo
tushunchasi, sanoq sistemasi.
7.
Moddiy nuqta kinematikasi: tezlik,
tezlanish va yo’l.
8.
Moddiy nuqtaning to’g’ri chiziqli ha’rakati.
Kirish so’zi
Ma’lumki, Fizikani o’qitishdan ikki hil maqsad ko’zlanadi:
1)
tabiatning fundamental qonunlarini ilmiy asosda tushuntirish, o’quvchilarning ilmiy dunyoqarash va
falsafiy mulohaza yuritish
qobiliyatlarini rivojlantirish, tehnikada va turmushda foydalanilayotgan
uskuna va vositalarning ishlash printsipi asosida yotuvchi fizik jarayonlar haqida tasavvurlarni
shakllantirish;
2)
ta’lim olishni davom ettirish, bilimlarini chuqurlashtirish va ilmiy izlanishlarini davom ettirish uchun
mustahkam zamin yaratish.
Fizika tabiat hodisalarining eng sodda va shu bilan birga eng umumiy qonunlarini,
materiyaning
hossalari, tuzilishi va uning harakat qonunlarini o’rganadigan fandir.
Fizika so’zi yunoncha «phusis»-tabiat so’zidan olingan bo’lib, uning qonunlari barcha tabiatshunoslik
bilimlarining asosida yotadi. shuning uchun ham uni uzoq vaqt tabiat falsafasi ham deb ataganlar. Tajribaviy
materiallarning ko’payishi, ularning ilmiy umumlashtirilishi va tekshirish usullarining takomillashtirilishi
natijasida, tabiat falsafasidan- astronomiya, himiya, biologiya, geologiya va boshqa tabiiy fanlar,
jumladan
fizika ham ajralib chiqqan. sHuning uchun ham fizikaning boshqa tabiiy fanlar bilan chegarasi shartli bo’lib
vaqt o’tishi bilan, o’zgarib boradi. Inson bilimining chuqurlashuvi bu fanlar orasida yanada chambarchas
bog’lanish mavjudligini ko’rsatdi. Buning natijasi sifatida esa –astrofizika, fizikaviy himiya, biofizika,
geofizika kabi fanlar vujudga keladi.
Fizikaning qonunlari ma’lumotlarga asoslangan bo’lib, asosan tajribalarda o’rnatilgan va matematik
tilda ifodalangan miqdoriy tenglamalardan iboratdir.
shu sababli, u aniq fanlar qatoriga kiradi.
O’rganiladigan material harakatlari, shakllari va ob’ektlarning ko’p qirraliligiga asosan fizika bir qator
qismlarga bo’linadi:
1.
Atom va molekulyar fizika;
2.
Gaz va suyuqliklar fizikasi;
3.
Qattiq jismlar fizikasi;
4.
Plazma fizikasi;
5.
Elementar zarrachalar fizikasi;
6.
Yadro fizikasi.
Materiyaning harakat turlariga qarab fizika quyidagi bo’limlarga bo’linadi:
Moddiy nuqta
va qattiq jismlar mexanikasi;
Termodinamika va statistika;
Elektrodinamika;
Optika;
Gravitatsiya;
Kvant mexanikasi;
Maydonning kvant nazariyasi;
Tebranish va to’lqinlar;
Amaliy optika.
Fizikaning rivojlanishi ishlab chiqarishning tehnikaviy darajasiga tasir ko’rsatadi.
Fizikada kashfiyotlar amalga oshirilgandan so’ng, ularni ishlab chiqarishga tadbiq etish bilan
shug’ullanuvchi mutahassislar maydonga chiqishadi va fizika bilan chambarchas bog’langan
yangi fanlar
vujudga keladi.
XIX asrning ohiri va XX asrning boshida elektromagnit hodisalarga bog’liq ko’plab jarayonlar, kashf
etildi. L.Galvani (1737-1798) va A.Volta (1745-1827) lar tomonidan tok manbalari-galvanik elementlarining,
M.Faradey (1791-1867) tomonidan elektromagnit induktsiya hodisasining, A Popov(1857-1906) tomonidan
radioning kashf qilinishi, nemis fizigi G.Gerts (1857-1894) tomonidan elektromagnit to’lqinlar
mavjudligining isbotlanishi
elektrotehnika, radiotehnikaning rivojlanishiga olib keldi.
Shuningdek atom va yadro fizikasi sohasidagi kashfiyotlar atom energiyasidan foydalanish
imkoniyatlarini yaratdi. Hozirgi paytda ko’plab atom elektr stantsiyalari, atom energiyasida ishlovchi
muzyorar va suv osti kemalari ishlab turibdi.
Yarim o’tkazgichlarning kashf qilinishi radio va elektron hisoblash tehnikasida inqilobiy o’zgarishlarni
amalga oshirdi. Zamonaviy televizorlar, magnitafonlar, kompyuterlar va boshqa
vositalarning yaratilishiga
asos bo’lib hizmat qildi. Kosmosning o’zlashtirilishi va undan amalda foydalanish esa dunyoning istalgan
chekkasidan uzatilayotgan radio va televizion eshittirishlarni qabul qilish, simsiz so’zlashuv vositalarini
yaratish imkonini vujudga keltirdi.
Yarim o’tkazgichli foto elementlarning yaratilishi suniy yo’ldoshlarni energiya bilan taminlashga,
qo’yosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirib ekologik toza energiya olishga imkon yaratdi.
