1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIYVAO`RTAMAXSUSTA`LIMVAZIRLIGI
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Fargʻona Filiali

«ELЕKTROTЕXNIKA VA SXEMALAR»

KAF Е D RA SI

«ELЕKTROTЕXNIKA VA SXEMALAR»

fanidan

Referat

ELEKTR ZANJIRLARIVAULARNIELEMENTLARI.

Reja:

1. Elektrzanjirlari

2. 
   Elektreneriya manbaivaiste`molchilarningshartlibelgilari.
   

3. Elektrzanjirlariniishrejmlari.

1. 
   Elektr zanjirlari deb, elektr toki hosil qiluvchi va uni olinishini ta`minlash uchun berk yo`lhosilqiladigan qurilmalaryig`indisigaaytiladi.
   

Elektr zanjiri, asosan elektr energiyasining manbai YE elektr energiyasi iste`molchisi-R,birlashtiruvchi simlar hamda zanjirni ulab-uzish uchun moslama (ulagich) - U kabi elemetlardantashkiltopgan (1-rasm).

1-rasm.Elektrzanjiri.

Manbada boshqa tur energiya(issiqlik, mexanik, kimyoviy va shunga o`xshashlar) elektrenergiyasiga aylanadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishiquyidagicha:

• 
  EYUK;
  
• 
  Galvanikelementlaryokiakkumulyatorbatareyalari;
  
• 
  Ketma-ketulangangalvanikelementlar;
  
• 
  Termometrlar;
  
• 
  Fotoelement;
  
• 
  O`zgarmastokmashinigeneratori;
  
• 
  O`zgaruvchantokelektrmashinageneratori.
  

Elektr energiya ist`yemolchilarda boshqa tur energiyalarga aylanadi. Elektr energiyaiste`molchilarisxemalardaquyidagichabelgilanadi:

• 
  Zaryadlanuvchiakkumulyator;
  
• 
  O`zgarmastokdvigateli;
  
• 
  Elektrpeni;
  
• 
  Chuglanmalampa.
  

Elektrotexnik qurilmalarni ulab uzish uchun kommutatsion (qurilmalar) apparatlar ishlatiladi(uzgichlar,ulagichlar,tumblerlar,vash.o`.).Elektrzanjirlarinikommutatsionapparatlariquyidagichabelgilanadi:

• 
  Birqutbli(uzgich);
  
• 
  Pereklyuchatel;
  
• 
  3fazaliulagich(rubilnik).
  

2-rasm.Soddao`zgarmastok zanjiri

Zanjirdan o`tayotgan elektr tokining qiymati yoki kuchi o`tkazgichning ko`ndalang kesimidanvaqt (t) birligi ichida o`tayotganelektr zaryadlarining miqdori-qBilananiqlanadi,ya`ni tokkuchizaryadlarningxarakat tezligigaproporsionalkattalikdir:
<sub>i</sub>dq
dt
Agarzanjirdano`tayotgantokningyo`nalishivaqiymativaqtdavomidao`zgarmasbo`lsa,bundaytoko`zgarmas tok deyiladi va quyidagichabelgilanadi:

i^q,(A)t
_1A1Kl
1c

Elektrotexnikqurilmalardao`tadiganenergetikjarayonlarjudamurakkabbo`libelektromagnit maydonlarini hosil bo`lishi hamda ularni ifodalovchi miqdorlarni o`zgarishi Bilanbog`liq. Ularni ifodalash uchun elektromagnit maydonlarni ifodalovchi vektor, elektr va magnitmiqdorlari talab qilinadi, ya`ni elektr E, magnit maydoni N kuchlanganliklari, magnit induksiyasiV, elektr toki zichligi jva boshqalar. Lekin ko`p hollarda elektrotexnik qurilmalarni asosiyhususiyatlari fizika kursidan ma`lum integral tushunchalar orqali ham ifodalanishi mumkin: tok,EYUK,kuchlanish.

ELEKTRZANJIRLARINIISHREJIMLARI.

1. 
   Nominal rejim: Elektr qurilmasining nominal parametrlari, odatda, uning pasportigako`rsatilgan bo`ladi. Elektr qurilmalarining nominal parametrlari ichida eng xarakterlisi nominalkuchlanishvanominal tokhisoblanadi.
   

Nominalquvvatnominaltokvanominalkuchlanishorqalitopiladi.

2. 
   SaltishlashrejimidegandatashqizanjirmanbadanajratilganvauningRqarshiligi
   

amaldacheksizgatengbo`lib
(R)zanjirdantoko`tmagandagi
(I0)holattushuniladi.Bu

holdamanbaqismlaridagikuchlanish"U"uningEYUKgateng bo`ladi(EY).

3-rasm.Saltishlashrejeminiharakterlovchisxema.

3. 
   Qisqa tutashuv rejimi deb zanjir elemetlarining qarshiliksiz o`zaro ulanib qolishigaaytiladi (4-rasm). Elektr qurilmalari uchun qisqa tutashuv rejimi salbiy holat hisoblanadi. Chunkizanjirningqisqatutashuvbo`lganpaytidaqarshiligibo`lishinatijasidaqisqatutashuvtokinominal qiymatidan bir necha marta ortib ketadi. Elektr qurilmalarini bu tokdan himoyalashuchunzanjirnishikastlanganjoyinitarmoqdanavtomatikravishdauzibqo`yadiganhimoyaqurilmalaridanfoydalaniladi.
   

4-rasm.Qisqatutashuvrejeminiharakterlovchi sxema.