goyalarini ximoya kildi va davom ettirdi. Gobbs yirik faylasuf, mantikshunos, matematik, estetik,
davlat va xukuk nazariyotchisi edi. Uning falsafiy nazariyasi ingliz burjuaziyasi va yangi dvoryanlar
aristokratik kismi manfaatlarini aks ettirdi. Gobbs moddiy olamni birdan bir reallik deb xisoblab,
falsafaning predmeti olamni tushunish va urganishdir, deb xisoblanadi. Uning fikricha olam materiya
va jismlar yigindisidan iborat bulib, olamda jismoniy, moddiy sababdan boshka sabab yukdir.
Tabiatdan boshka xech qanday sababni tan olmay materialistik va xurfikrlik goyasini ilgari surdi.
Gobbs ong va tafakurni fikrlovchi materiyadan ajratish mumkin emas, deb ta’kidladi. Obyektiv
Gobbs materiya va uning zarachalari xajm, shakl va mexanik harakat singari xususiyatlarga ega bulib,
ular uzunlik, kenglik va buyga egadir, deb yezdi. Anglashiladiki, Gobbs materiyani fakat matematik
ma’noda tushunib, uning sifatiy tomonlarini inkor etdi. Shuningdek, buyumlardagi xid, ta’m, rang
Gobbs materiya harakatini mexanik tarzda tushundi, uni tashki turtkining natijasi deb xisobladi.
Gobbs mexanika harakatini jamiyat xayotiga tadbik etib, jamiyatni mexanizm ma’nosida tasavvur
kildi. Uning fikricha inson idroki prujina asboblar harakatini butun tanaga tarkatuvchi gildirakdan
iboratdir. U shunday kilib, falsafa Galidey mexanikasini olib kirdi. Gobbs Dekartning goyalarning
tugma ekanligi tugrisidagi nazariyasini rad etib, goyalarimizning mazmuni obyektiv reallikning
uzidir, dedi. Bilish jarayonidagi rasional va empirik momentlarga birgalikda kiradi. Ammo u rasional
momentni tushuncha va muloxazalarning matematik qilishini va olinishi, deb karadi. Shuningdek, u
bilish jarayonida tilning axamiyatini ta’kidlab, til predmetlararo boglanishni ifodalaydigan
kishilarning muxim aloka vositasi, deb yezdi. Uning ta’limoticha, insonni urab turgan tabiat, narsalar
inson sezgi a’zolariga ta’sir kilib, boshlangich goyalarni yaratadi.
Gobbs falsafasi tugallangan mexanastik va metafizik xarakterga egadir. Olamda ruy berayotgan
tarakkiyotni fakat mikdoriy uzgarishlar bilan boglab tushuntirdi. Tomas Gobbs uz falsafiy
qarashlarini «Jism tugrisida», «Inson tugrisida» kabi asarlarida bayon etgan bulsa, jamiyat, davlat va
xukuk tugrisidagi qarashlarini «Fukaro tugrisida» asarida bayon etdi.
XVII asr fransuz falsafasi uziga xos yullar bilan rivojlandi. Uning ta’nikli vakillaridan biri RENE
DEKART (1596-1650YY.) bulib, "Metod tugrisida muloxazalar" asarida risionalizm asosida fanning
barcha soxalarida kullanilishi mumkin bulgan universal bilish metodini yaratishga harakat kildi.
Dekart fikricha, falsafaning dastlabki vazifasi eski akidalardan voz kechib, mutlako yangi
metodologik asos yaratishdir. U yangi davrning uziga xos original falsafiy sistemasini yaratdi.
Fanning kup soxalarida muxim kashfiyotlar kildi. Dekartning Kuyosh sistemasining paydo bulishi
tugrisidagi farazlari, cheksiz olamning olovga, xavoga va yerga uxshash uch elementdan kelib
chikkanligi tugrisidagi fikrlari, mexanistik asosda bulsa xam evolyusiya goyasini ishlab chiqilishi va
uni tabiyotshunoslikka tadbik etishi - ana shularning xammasi fan tarakkiyotiga kushilgan buyuk
xissa edi.
Dekart fikricha, koinot ulkan mexanizmdir. Olam materiyadan iborat, materiya esa mangu va
cheksizdir. Materiya kornuskulyar zarrachalardan tashkil topgandir. Bu zarrachalar uzluksiz
harakatdadir. Harakat esa predmetlarning urin almashuvidan iboratdir. Materiya, Dekart
ta’limoticha, mexanikaning universal konunlari bilan belgilanuvchi uzluksiz mikdori va sifatiy
harakatda buladi. Bu konunlarga organik dunyo xam buysunadi: xayvonlar murakkab mashinadir.
Odam xayvonlardan farkli ravishda akl va nuikga ega. Mutafakkirning fikricha, ilmiy bilishning
tabiati shundayki, u xamma narsaga shubxa bilan qarashni talab etadi. Shubxalanuvchi tafakkurini
aslo inkor etishi mumkin emas Dekart fakat tafakkurnigina birdan bir mavjud voke’lik deb xisobladi.
Shu asosda uning: "Men fikrlayapman, demak, men mavjudman!" degan mashxur iborasi dunyoga
kelgan.
Dekartning bilish nazariyasi deduktiv metot asosida kurilgandir. Bu metodga kura tafakkur
umumiydan ayrimlikka tomon harakat kiladi va u mantikiy yullar bilan xakikatni bilishga imkon
beradi.
Dekartning ilmiy bilish metodi analitik yoki rasionalistik metod deb ataladi.
Dekart ong bilan materiya, tana bilan ruxning mustakil yashashini isbotlashga harakat kildi. Olam
xudo tomondan yaratilganligini ta’kidlab olamning moddiy birligini tamomila inkor etdi. Olam ikki
mustakil ibtido: rux va moddiy substansiyadan iborat deb yezdi. Dekart falsafasining tarixiy
axamiyati katta: u inson akli va bilishning kudrati kuch ekanligini isbotlashga harakat kildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
