1-mavzu: Falsafaning baxs mavzulari, jamiyatdagi o’rni va asosiy vazifalari. Reja



Download 421,16 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/10
Sana08.12.2021
Hajmi421,16 Kb.
#190075
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
1 ma'ruza

BENEDIKT SPINOZA (1631-1677M.) Gollandiyalik buyuk olim va XVII asr falsafasining tanikli 

vakilidir.  U  badavlat  yaxudiy  oilasida  dunyoga  keldi,  yoshligidan  «Tavrot»  bilan  shugullandi. 

Spinoza  Dekart  (u  20  yil  Gollandiyada  yashagan)  falsafasi  bilan  yakindan  tanishganidan  sung 

iudaizm dini bilan butunlay alokasini uzdi. Buning okibati ularok yaxudiylar uz dinlari va jamoasidan 

chetlatdilar.



Spinoza Gollandiya tarakkiyparvar burjuaziyasining idiologi sifatida tanilib, siyosiy qarashlari burjua 

demokratik respublikasining nazariy asosi bulib xizmat kildi.

Spinoza  Dekart  ta’limotidagi  materialistik  goyalarni  yanada  rivojlantirdi.  Uning  falsafiy  sistetmasi 

markazi «Moddiy substansiya» tushunchasi yotadi. Uning fikricha moddiy substansiya xech narsaga, 

xatto xudoga xam boglik emas. Spinoza uz falsafasidagi Dekart qarashidagi dualizmni kat’iy rad etdi 

va  dunyoning  asosida  fakat  bir  substansiya  yotishini  e’tirof  kildi.  Uning  fikricha  tabiatda  ikki 

substansiyaning  bulishi  mumkin  emas.  Bir  substansiya  ikkinchisini  vujudga  keltira  olmaydi.  Turli 

predmet va xodisalar olami tabiat yoki modis ifodalaridan iboratdir.

Spinozaning ta’lim berishicha, substansiya cheksiz va doimiy bulib, uning yaratilishi xam, yukotilishi 

xam  mumkin  emas.  Substansiya  uzidan  tashkarida  mavjud  bulgan  qandaydir  tashki  kuch  bilan 

boglangan emas va u uz oldiga xech qanday maksad xam kuya olmaydi, bu jixatdan u tabiatda fark 

qilmaydi,  balki  tabiatning  uzginasidir.  Spinoza  uzining  materialistik  qarashlarini  panteizm  bilan 

nikobladi.

Yagona  substansiyaning  ichki  konunlaridan  kelib  chikuvchi  sababi  va  oakibat  munosabailari 

dunyoviy tartibotning birdan-bir prinsipidir. Substansiyaning sifati va mazmuni uning doimiy atribut 

(narsalarning  ajralmas  xususiyat)larini  ifodalaydi.  Uzluksiz  materiya  va  tafakkur  substansiyaning 

muxim  atributlari  xisoblanadi.  Spinoza  bu  ikki  atributni  bir-biri  bilan  kushdi.  Bir  butun 

substansiyaning ayrim konkret maxsulini modus (narsalarning ayrim xolatiga xos bulgan xususiyat) 

deb  atadi.  Masalan,  konkret  buyumlardan  tortib,  to  odamgacha  bulgan  xamma  narsalar  moduslar 

dunyosiga kirdi.

Spinoza fikricha, substansiya bilan moduslar bir-biriga uta olmaydigan tuziklar bilan cheklangandir. 

Substansiya bir butunlik, bulinmaslik xos bulsa modusga turli-tumanlik, utkinchilik xosdir. Narsani 

tushuntirish,  demak,  modusdan  substansiyaga  borishdir.Substansiya  tabiiy  zaruriyat  asosida 

mavjudligi tufayli erkin emasdir. Substansiyaning mavjudligi zamon va makon bilan chegaralangan 

bulsa,  modus  zamonda  yashagani  xolda  makonda  boshka  buyumlar  bilan  chegarallangandir. 

Substansiya dunyoning birligini ifodalasa, modus dunyoning xilma-xilligini ifodalaydi.

Shunday  kilib,  Spinoza  dunyoning  substansional  bir  ligi  tugrisidagi  ta’limotni      yaratdi.      Uning   

qarashlarida   olamni   diallektik   tushunish elementlari mavjud edi. Chunonchi, zaruriyat va erkinlik, 

cheksizlik  va  cheklanganlik  birligi  tugrisidagi  fikrlar  shular  jumlasidandir.  «Erkinlik  anglangan 

zaruriyatdir» degan ibora xam Spinoza daxosiga taaluklidir.

Spinoza  olamni  bilish  mumkinligiga  aslo  shubxalanmadi.uning  fikricha,  bilish  jarayoni  uch 

bosqichdan  iborat  bulib,  u  moddiy  dunyo  ta’sirida  vujudga  kelgan  sezgi  va  xissalrimizga 

asoslanuvchi  tasavvurlarimizdir.  Xakikiy  bilishning  asosi  akldir.  Spinoza  uzining  rasionalistik 

nazariyasida  geometrik  metodga  tayandi  va  amaliyetdan  uzoklashgan,  akl  orkaligina  umumiy 

xakikatga erishish mumkin, degan xulosaga keldi.

Spinozaning falsafiy ta’limoti falsafa va xurfikrlik tarixida muxim bir davrni tashkil etadi. U «Dekart 

falsafasining prinsiplari». «Etika» va boshka falsafiy asarlarni meros koldirdi.


Download 421,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish