1-мавзу. Халқаро хусусий ҳуқуқ тушунчаси ва тизими

Халқаро хусусий ҳуқуқнинг халқаро оммавий ҳуқуқдан фарқи. Иккиси ҳам халқаро муносабатларни бир мамлакат чегарасидан четга чиқувчи муносабатларни тартибга солади. Халқаро хусусий ҳуқуқдаги халқаро атамаси чет эл элементи иштирок этаётганидан далолат беради.
Муносабатлар. Халқаро оммавий ҳуқуқ – сиёсий, халқаро иқтисодий ҳуқуқ, хавфсизлик, суверенитет.
Халқаро хусусий ҳуқуқ – хусусий ҳуқуқий муносабатлар, яъни мулкий ва шахсий номулкий, оилавий, меҳнат ва фуқаролик муносабатлар.
Субъект. Халқаро оммавий ҳуқуқ – давлатлар ва давлатлараро халқаро ташкилотлар.
Халқаро хусусий ҳуқуқ – жисмоний, юридик шахслар ҳамда давлат ташкилотлари (масалан, заём, концессия, мерос ва б.) ҳам иштирок этиши мумкин.
Манба. Халқаро оммавий ҳуқуқ манбаи – халқаро шартномалар.
Халқаро хусусий ҳуқуқ манбаи – ички қонунчилик ва халқаро шартномалар нормалари, суд ва арбитраж амалиёти. Айрим давлатларда халқаро шартномалар бевосита қўлланилади. Аммо, аксариятида, масалан, Ўзбекистонда санкциялаштиришни талаб этади.
Халқаро хусусий ҳуқуқ ва халқаро оммавий ҳуқуқнинг ўзаро алоқаси.

• 
  Халқаро шартномалар халқаро оммавий ҳуқуқ субъектлари томонидан тузилади, аммо давлатлар уларни қонунчилигига имплементация қиладилар. Хозирги кунда бирхиллаштирилган қоидаларнинг сони ортиб бормоқда.
  
• 
  Халқаро хусусий ҳуқуқда халқаро оммавий ҳуқуқнинг бир қатор умумий асослари қўлланади: давлат суверенитети; давлатларнинг ички ишига аралашмаслик; дискриминацияга йўл қўймаслик.
  

Халқаро хусусий ҳуқуқ соҳаси нормалари давлатларнинг ўзи томонидан шакллантириладиган ички қонунчилик ва ўзи шартномавий нормалар билан бир қоторда халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган тамойилларига ҳам риоя этиш талаб этилади.
Коллизион ҳуқуқ халқаро хусусий ҳуқуқнинг энг мураккаб ва асосий қисмини эгаллайди. Энг мукаммал (совершенний) метод – моддий ҳуқуқий метод ҳисобланади. Масалан, ХСП – UCP 600 ва ҳ.к.

1^ Джозеф Стори (1779-1845) – АҚШ Олий судида ишлаган америкалик юрист ва адвокат.

2^ Хамраев С.С. Халқаро хусусий ҳуқуқнинг ҳуқуқ тизимидаги ўрни //Халқаро хусусий ҳуқуқнинг долзарб муаммолари: Илмий-амалий конференция тўплами. – Тошкент, 2010. – 33 б.