|
Иқтидорлиликнинг хориж тадқиқотлари
Иқтидор концепциясини ривожлантириш муаммоси замонавий психологияда жадал муҳокама қилинмоқда. Кўплаб мутахассислар томонидан контсептуал эчимларнинг турли хил вариантлари таклиф қилинган (Асмолов АГ, Бабаева Ю.Д., Бруно Ж., Богоявленская Д.Б., Гилфорд Ж., Дружинин В.Н., Дяченко ОМ, Илясов ИИ., Лейтс НС, Матюшкин АМ, Монкс Ф, Панов ВИ, Попова ЛВ, Рензулли Ж., Танненбаум А., Шадриков В.Д., Шумакова Н. .Б., Фелдхусен Ж., Хеллер К., Холодная МА, Юркевич В.С., Яковлева эЛ ва бошқ.) . Мавжуд барча тушунчалар ушбу мураккаб ақлий ҳодисанинг муайян жиҳатларига қаратилган.
Ж. Рензулли назарияси
Ж. Рензулли назариясига кўра, қобилият уч асосий характеристикадан иборат: интеллектуал қобилият (ўртача даражадан юқори), ижодкорлик ва қатъиятлилик (вазифага йўналтирилган мотивация). Бундан ташқари, унинг назарий модели билимларни (ерудитсия) ва қулай муҳитни ҳисобга олади.
Ж. Рензулли томонидан ишлаб чиқилган концепция иқтидорли болаларнинг контингенти ақл, ижод ёки тажриба синовлари орқали аниқланганидан анча кенгроқ бўлиши мумкинлигини англатади.ютуқлар. Муаллиф, ҳеч бўлмаганда битта параметрда юқори кўрсаткичларни кўрсатган болаларни қобилиятли деб таснифлашни таклиф қилади.
Шуниси эътиборга лойиқки, сарлавҳада "қобилият" атамаси "потентсиал" атамаси билан алмаштирилган.
Мотивация. Мотив (француз - мотивацион сабаб) - бу ҳаракатга туртки берадиган психик ҳодиса.
Педагогик муаммоларни ҳал қилишда нафақат боланинг нима қилиши, балки уни нима учун қилаётгани, уни нимага ундаши, нима ҳаракатга келтириши муҳимдир.
Хулқ-атвор ва фаолиятнинг барча мумкин бўлган ва ҳақиқий хилма-хиллиги билан уларнинг барчасини бир нечта нисбатан кичик гуруҳларга гуруҳлаш мумкин.
1. Таълим фаолиятининг ўзига хос ва унинг бевосита маҳсулотлари билан боғлиқ мотивлар
Том:
• "Таркиб бўйича мотивация" - доктринанинг мазмуни билан боғлиқ мотивлар (янги далилларни ўрганиш, билим олиш, ҳаракатлар усуллари, ҳодисалар моҳиятига кириш истаги талабаларни ўрганишга ундайди);
• "жараён мотивацияси" - ўқув жараёнининг ўзи билан боғлиқ бўлган мотивлар (ўқув жараёнида ўқитувчи ва бошқа болалар билан мулоқот қилиш жараёнини амалга оширади, ўқув жараёни ўйин техникаси, техник воситалар ва бошқалар билан тўйинган).
2. Таълимотнинг билвосита маҳсулоти билан боғлиқ сабаблар:
• "Кенг ижтимоий сабаблар"
а) ижтимоий аҳамиятли - бурч, масъулият, шараф (жамият, синф, ўқитувчи, ота-оналар ва бошқалар олдида) сабаблари;
б) тор фикрли (нуфузли мотивация) - ўзини ўзи тасдиқлаш, ўз тақдирини ўзи белгилаш, ўзини такомиллаштириш сабаблари.
• "Муаммонинг олдини олиш учун мотивлар" - мажбурлаш, "жазоланишдан қўрқиш" га асосланган таълимот ва бошқалар.
Боланинг ўқитиш билан боғлиқ деярли барча ҳаракатларида барча мотив гуруҳлари мавжуд. Ҳар бир болада бурч ва масъулият ҳисси, ўзини ўзи ишонтириш ва ўзини такомиллаштиришга интилиш билан ажралиб туради, маълум даражада таълим фаолиятининг мазмуни ва жараёни қизиқарли, муваффақиятсизликдан қўрқиш характерлидир.
Аммо биз бирон-бир сабабнинг мавжудлиги ёки йўқлиги ҳақида эмас, балки уларнинг иерархияси ҳақида гаплашмаслигимиз керак. Яъни, шахснинг мотиватсион-еҳтиёж соҳасида қайси мотивлар устунлик қилади ва улар устун мавқега эга.
Доктринанинг мазмуни билан боғлиқ мотивлар (янги билимларни, фактларни, ҳодисаларни, нақшларни ўзлаштиришга йўналтирилганлик, билим олишни ўрганиш ва бошқалар) устунлик қилиши энг мақбулдир, бу мотифлар гуруҳининг устунлиги иқтидорли болани характерлайди. Бу қобилиятнинг этакчи хусусиятларидан биридир (Ж. Ренсулли, П. Торренс ва бошқалар).
Иқтидорни ривожлантириш нуқтаи назаридан, яқинда кўплаб тадқиқотчилар нуқтаи назарни қабул қилдилар, унга кўра, инсон потентсиалининг асосий характеристикаси илгари ўйланганидек, буюк интеллект ёки юқори ижодкорлик деб ҳисобланмаслиги керак. лекин фаолият туртки.
Масалан, баъзи олимларнинг таъкидлашича, дастлаб кам қобилиятли, аммо мақсадга мувофиқ равишда шахсий, муҳим вазифани ҳал қиладиган одамлар охир-оқибат кўпроқ иқтидорли, аммо унчалик қизиқмаган одамларга қараганда самаралироқ. Яъни, у ўз потентсиалини максимал даражада англайди ва шунинг учун баландликка тез-тез ривожланган одамга эмас, балки қатъиятли ва танланган мақсадига борган одамга эришади.
Ижодкорлик. Кўпгина маҳаллий олимлар ҳали ҳам ижодкорликнинг мавжудлигини ҳақиқатни универсал қобилиятнинг бир тури сифатида тан олишни рад этишади. Улар ижодкорлик ҳар доим маълум бир фаолият тури билан чамбарчас боғлиқ деб ҳисоблашади. Яъни, уларнинг фикрига кўра, умуман ижод ҳақида гапириш мумкин эмас: бадиий ижод, илмий ижод, техник ижодкорлик ва бошқалар мавжуд. Аммо дунёдаги кўпгина олимлар ижоднинг табиати битта эканлигига ишонишади ва шу сабабли қобилияти
Do'stlaringiz bilan baham: |
