1-mavzu Mavzu: Ma’lumot toifalari va ular bilan ishlash

---

KI(ATS) 2-bosqich talabasi ______________________________________ning 
“С++ das.tili ” fanidan
1-mavzu 
 
Mavzu: Ma’lumot toifalari va ular bilan ishlash 
Ishdan maqsad:
Talabalarga ma’lumot toifalarini o’rgatish. Berilgan masalalarga qarab 
ma’lumot toifalariga mos o’zgaruvchilar bilan ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish.
 
Qo‘yilgan masala:
Berilgan topshiriq variantidagi masalalarini 
ma’lumot toifalariga 
moslab 
ifodalash ko‘nikmasiga ega bo‘lish. 
 
Ish tartibi:
1.
Laboratoriya ishiga tegishli nazariy ma’lumotlarni o‘rganish 
2.
Berilgan topshiriqdagi masalani ma’lumotlarni toifalarida ifodalab, dasturini tuzish. 
3.
Natijani tekshirish 
4.
Xisobotni tayyorlash va topshirish 
Nazariy ma’lumotlar. 
Butun toifa
. Sonlarmi xotirada tasvirlashda eng chapdagi bit ishora uchun belgilanadi. 
Toifalarni 
signed 
(ishorali), 
unsigned 
(ishorasiz) kalit so’zlari bilan modifikatsiyalash mumkin. 
Bunda ishorali toifa uchun ajratilgan joyning eng chap biti ishora uchun, qolgan bitlar 
qiymatlarni saqlash uchun ishlatiladi, ya’ni 
0 – plus, 1 - minus. Ishorasiz toifalarda esa barcha bitlar qiymatlarni saqlash uchun ishlatiladi. 
Ularning har biri uchun mos ravishda qiymat qabul qilish oralig’i mavjud:
a)
ishorasiz sonlar uchun (0...2n-1);
b)
ishoralilar uchun (-2n-1… 2n-1-1).
Butun sonlar ustida turli matematik (+, -, /, *) va solishtirish amallarini bajarish mumkin, 
ya’ni ==, !=, <, <=, >, >= operatorlar bilan binar amallarni bajarish mumkin. Ammo bu 
operatsiyalarning natijalari 
int 
toifasiga kirmaydi, ular 
bool 
toifasiga kiradi.
Haqiqiy toifa 
Haqiqiy toifaga kasr qismlari bor chekli sonlar to’plami kiradi. Haqiqiy sonlar ustida turli 
matematik amallarni bajarish mumkin. Bu amallarning natijalari ham haqiqiy toifaga kiradi. Bu 
yerda ham binar amallarga nisbatan masalaning 11 yechimlari mantiqiy toifaga tegishli bo’ladi.
Haqiqiy (kasr) qiymatli toifaga tegishli o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun 
float, double, 
long double 
xizmatchi so’zlaridan foydalanish mumkin. 
Mantiqiy toifa 
Mazkur toifa mantiqiy mulohazalarning to’g’riligini aniqlash uchun, turli xil dasturlash 
tillarida turlicha ifodalaniladigan ifodalarni 2 ta ko’rinishda aniqlaydi. Mantiqiy ma’lumotlar 
ustida quyidagi mantiqiy operatsiyalarni bajarish mumkin: konyunktsiya (va), dizyunktsiya 
(yoki) va inkor (yo’q), hamda qiyinroq bo’lgan ekvivalentlik, implikatsiya, chiqarib tashlash va 
boshqa operatsiyalar. Yuqorida keltirilgan ixtiyoriy operatsiyaning natijasi – mantiqiy qiymatga 
ega bo’ladi.
Mantiqiy qiymatni xotirada saqlash uchun bitta bit yetarli. 
Belgili toifa 
Belgili toifaga belgilarning chekli to’plami yoki liter, ularga lotin alifbosidagi harflar va 
unda yo’q kirill harflar, o’nlik raqamlar, matematik va maxsus belgilar kiradi. Belgili 
ma’lumotlar hisoblash texnikasi bilan inson o’rtasidagi aloqani o’rnatishda katta ahamiyatga ega. 

---

Belgili toifadagi o’zgaruvchilar ustida turli matematik amallarni bajarish mumkin. Bunda 
amallar belgilarning ASCII kodlari ustida bajariladi. Shu sababli, belgili toifalarni taqqoslash 
ham mumkin va taqqoslashlarning natijalari bool toifasiga kiradi. C++ tilida belgili toifalarning 
qiymatlari qo’shtirnoq ichida beriladi va u bitta belgidan iborat bo’lishi mumkin.