1-modul: “Davlat tilida ish yuritish” faniga kirish. Hujjatchilik tarixi. Sharq hujjatchiligi

tashqi 
hujjatlardir. Korxonalarda hilma-hil va turli-tuman 
xujjatlardan foydalaniladi. Ularni quyidagicha turkumlash mumkin. (13.3-jadval). 
jadval
Hujjatlar turlari 
t/r
Guruh
lash 
belgila
ri
Hujjat turlari
Umumiy
Maxsus
1
2
3
4
1 
Ob‟ektiga qarab 
*Xizmatga oid xuj jatlar. 
Lavozimli shaxs imzolaydi.
Ob‟ekt korxona
 
- *SHaxsiy huj-jatlar: 
• ariza, xat, 
tarjimai hol. 
• 
Ob‟ekt-xodim. 
U o‟z nomidan 
yozadi va 
imzolaydi.
 
1. 
Ob‟ektiga qarab
*Xizmatga oid xuj jatlar. 
Lavozimli shaxs imzolaydi.
Ob‟ekt korxona 
- *SHaxsiy huj-jatlar: 
• ariza, xat, 
tarjimai hol. 
• Ob‟ekt-xodim. 
U o‟z nomidan 
yozadi va 
imzolaydi. 

---

2. 
Foydalanis
h joyiga 
qarab 
*Ichki hujjatlar: 
• 
buyruqlar 
• 
aktlar 
• 
qo‟llanmalar 
• 
nizomlar 
• 
hisob hujjatlari 
va h.k. 
Bular korxonaning ichki
faoliyati uchun qo‟llaniladi. 
*Tashqi hujjat-lar: 
• 
xatlar 
• iltimosnomalar 
• 
javoblar 
• reklamatsiyalar 
Boshqa korxonalar 
va yuqori organlar 
bilan yozishmalar. 
3. 
Rekvizitla
r soniga 
qarab 
*Oddiy xujjatlar 
• ma‟lumotnoma 
• ilova xatlari 
Bitta ko‟rsatkich yoki 
savoldan iborat 
bo‟ladi 
*Murakkab hujjatlar: 
• buyruqlar 
• rejalar 
• hisobotlar 
Juda ko‟p rekvi- 
zitlar yoki savol- 
lardan iborat 
bo‟ladi 
4. 
YUridik
mavqeiga qarab 
*Standart bo‟lmagan hujjatlar: 
• xatlar 
• qarorlar 
• aktlar 
• buyruqlar 
Bular yakka tartibda 
tayyorlanadi va erkin xarakterda 
bo‟ladi. 
*Standart hujjatlar: 
• schetlar 
• to‟lov 
talabnomalari 
• nakladnoylar 
Bular yuqori 
tashkilotlar 
tomonidan 
tasdiqlangan rasmiy 
hujjatlardir
5. 
Ijro etish 
muddatiga qarab 
*SHoshilinch hujjatlar: 
• telegrammalar 
• telefonogrammalar 
• faks va hokozolar 
Ma‟lum muddat ichida 
ijro etishni talab 
qiladi. 
*SHoshilinch 
bo‟lmagan 
hujjatlar 
Bu hujjatlar-ning ijro
etish muddati belgilanmaydi. 
6. 
Aslligiga qarab 
*Asl nusxadan ko‟chirma
hujjat-lar. Asl hujjat-larning 
ko‟payti-rilgan hamda lavo-zmli
shaxslar (koti-ba, ish 
yurituvchi) tomonidan imzo-
langan nushalari. 
*Asl nushadagi (original) 
hujjat. Dastlabki, tegishli
tarzda rasmiylash-tirilgan va 
imzo-langan hujjat. 
Arxivda saqlanadi-gan hujjat
tariqa-sida dalolatlarda 
saqlanadi. 

---

7. 
Boshqaruv 
funktsiyasiga 
qarab 
*Umum ma‟muriy hujjatlar: 
1.Xizmat-axborot hujj-atlari:
• xatlar 
• telegrammalar 
• ma‟lumotlar 
• aktlar 
2.Farmoish hujjatlari:
• buyruqlar 
• qo‟llanmalar 
• qarorlar 
• tsirkulyarlar 
3.SHaxsiy tarkibga oid 
hujjatlar:
• xodimlar ucheti 
• guvohnomalar 
• tavsiyanomalar 
• xizmat safari 
qog‟ozlari 
*Maxsus hujjatlar. Bu
hujjatlarda funktsional xiz-
matlar faoliyati aks ettiriladi. 
Jumladan: 
• fan-texnika 
• texnologiya 
• iqtisodiyot 
• hisob-kitob 
• moliyaga oid 
• yuridik 
• reja 
• statistikaga 
oid hujjatlar 
Umumiy ma‟muriy 
xujjatlarda tash-kiliy
jarayonlar aks ettiriladi. 
8. 
Konfiditsialli-
giga qarab 
*Oshkor hujjatlar, ya‟ni 
hamma o‟qiy-digan va bosib
chiqa-rishga ruxsat etil-
gan hujjatlar. • Oshkor
qilish 
ta‟qiqlangan 
hujjatlar 
*YOpiq hujjatlar, (maxfiy, 
mutloqo maxfiy) Bularni 
ruxsatnomasi bo‟lgan 
kishilargina o‟qiy oladi. 
Bosishga rux-sat etilmaydi. 
9. 
Bajarilishiga 
qarab 
*Qo‟lda yozilgan 
hujjatlar, ya‟ni qo‟lda siyoh
yoki qalamda yozilgan 
hujjatlar. 
*Bosma qilingan, ya‟ni 
mashinka yoki kompyuterda 
teril-gan hujjatlar. 
Hujjatlar mazmuniga ko‟ra ikki turda bo‟ladi: 
1.sodda hujjatlar 
(muayyan bir masalani o‟z ichiga oladi); 
2.murakkab hujjatlar 
(ikki yoki undan ortiq masalani o‟z ichiga oladi). 
Mazmuni bayonining shakli jihatidan xususiy (individual), namunali va qolipli 
(trafaretli) hujjatllar farqlanadi. Matnning o‟ziga xosligi, betakrorligi, hamisha ham bir 
andozada bo‟lmasligi 
xususiy hujjatlarning 
asosiy belgilaridir (masalan, xizmat 
yozishmalari va shu kabilar). Bunday hujjatlarda ham muayyan doimiy tarkib mavjud 
bo‟lsa-da, bevosita mazmun bayoni bir qadar erkin bo‟ladi. Namunali hujjatlar tashkilot 
faoliyatini boshqarishning muayyan bir xil vaziyatlari bilan bog‟liq, bir-biriga o‟xshash 
va ko‟p takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuzilgan matnlarni o‟z ichiga oladi. 
Qolipli 
hujjatlar
, odatda, oldindan tayyorlangan bosma ish qog‟ozlariga yoziladi, bunday 
hujjatlarda ikki turli axborot aks etadi, ya‟ni o‟zgarmas (oldindan tayyor bosma matnda 
ifodalangan) va o‟zgaruvchi (hujjatni tuzish paytida mashinkada yoki qo‟lda yoziladigan) 
axborotlar; shuning uchun bu tur hujjatlarga nisbatan ko‟pincha “yozmoq” emas, balki 
“to‟ldirmoq” so‟zi ishlatiladi. SHu o‟rinda aytish kerakki, hujjatlarning qolipli turlarini 
kengaytirish ish yuritishni takomillashtirishdagi istiqbolli yo‟llardan biridir. CHunki 
bunday qilish hujjat matnlarini bir xillikka olib kelish va hujjat tayyorlash uchun 
ketadigan vaqt hamda inson mehnatini anchagina tejash imkoniyatini beradi. Qolipli 
hujjatlar sirasiga, masalan, ish haqi yoki yashash joyi haqidagi ma‟lumotnomalar, ayrim 
dalolatnomalar, xizmat safarlari guvohnomalar va boshqa ko‟plab hujjatlarni kiritish 
mumkin. 

---

Hujjatlar tegishlilik jihatiga ko‟ra, xizmat yoki rasmiy hujjatlar va shaxsiy 
hujjatlarga ajratiladi.