1-Modul. Psixologiya predmeti 1-mavzu. Psixologiya fanining predmeti va rivojlanish tarixi. Reja

Ch.Darvin tomonidan 1859 yilda yozilgan "Tabiiy tanlanish yo`li bilan turlarning kelib chiqishi 

to`g`risida  yoki  yashash  uchun  kurashda  qulaylikka  ega  bo`lgan  turlarning  saqlanishi"  kitobida 

bayon  etilgan  evolyusion  g`oyalari  juda  katta  ta`sir  ko`rsatadi.  Bu  g`oyalar  jonli  mavjudotlar 

muhitning  o`zgaruvchan  sharoitlariga  moslashish  jarayonida  psixikaning  rolini  aniqlash,  psixik 

faoliyatning  oliy  shakllari  quyi  ancha  sodda  shakllaridan  kelib  chiqqanligini  anglash  imkonini 

beradi.  Ch.Darvin  butun  jonzotning  evolyusion  g`oyasini  hayvonlarda  sezgining  paydo 

bo`lishiga  nisbatan  qo`llashga  muvaffaq  bo`ladi.  U  biologik  rivojlanish  jarayonida  tananing 

tuzilishidagi  va  uning  ayrim  a`zolaridagi  o`zgarishlarga  olib  keladigan  o`sha  asosiy  omillarni 

ko`rsatib  beradiki,  bu  filogenezdagi  psixik  taraqqiyotning  kuchlari  bo`lib  hisoblanadi. 

Psixologiyada Ch.Darvinning hayvonlar psixikasining  evolyusiyasi  haqidagi  g`oyalari  ko`pgina 

---

olimlarning  va  eng  avvalo  A.N.Seversov  bilan  V.A.Vangerning  ilmiy  ishlarida  rivojlantirildi. 

Bu hayvonlar psixik faoliyatining turli xil shakllarini, ularning kelib chiqishidan boshlab tadqiq 

etish  imkonini  beradi.  A.N.Seversovning  tasdiqlashicha,  hayvonlarda  organizmlar  tuzilishi 

o`zgarmagan  holda  faqat  ularning  xatti-harakatini  o`zgartirish  yo`li  bilan  muhitga 

moslashtirishning  evolyusiyasi  bir-biriga  qo`shilmaydigan  ikki  yo`ldan  borgan  va  hayvonot 

olamining  ikkita  tipida  o`zining  yuksak  taraqqiyot  darajasiga  erishgan.  Bug`imoyoqlilar  turida 

xatti-harakatning  irsiy  o`zgarishlari  jadal  tarzda  evolyusiyalasha  boshladi,  ularning  yuksak 

taraqqiy  etgan  vakillari  bo`lgan  hashoratlarda  esa  hayot  tarzining  barcha  ikir-chikirlariga 

moslashgan g`oyat murakkab va mukammal instinktiv faoliyatning bu murakkab va mukammal 

apparati  ayni  chog`da  o`ta  qoloq  hamdir,  hayvonlar  muhitning  tez  o`zgarishlariga  moslasha 

olmaydilar.  Xordalilar  turida  evolyusiya  boshqa  yo`ldan  boradi,  instinktiv  faoliyat  juda  katta 

yuksaklikka erishmasa, ham lekin xatti-harakatni individual tarzda o`zgartirish orqali moslashuv 

jadalroq rivojlana boshladi va organizmning o`zgaruvchanligini juda ham oshirib yuboradi. Irsiy 

moslashuvchanlik ustida xatti-harakatning individual tarzda o`zgaruvchanligidan iborat ustqurma 

paydo bo`ladi. 

Shunday  qilib,  evolyusion  ta`limot  xulq-atvorning  irsiyat  bilan  programmalashtirilgan 

instinktiv  shakllarining  ham  hayot  kechirish  davomida  shartli  reflekslar  murakkab  tizimining 

paydo  bo`lishi  natijasida  orttiriladigan  shakllarining  ham  kelib  chiqishini  tushuntirib  berish 

imkonini tug`diradi.