1. Muskullarning qisqarishi Muskullarning tuzilishi va

Tayanch xarakat apparatining gigienasi
. Bolalarning o‘quv va mexnat faoliyatini
tashkil etishda o‘quv va mexnat sharoitlarining gigienaga to‘g‘ri kelmasligi, sinf
jixozlarining maqsadga muvofiq bo‘lmasligi, portfelini doim bir qo‘lda olib yurishi,
uydagi turmushni uyushtirishda ish o‘rnining gigienik jihatdan to‘g‘ri kelmasligi,
o‘rin – ko‘rpaning xaddan tashqari yumshoq va notekis bo‘lishi umurtqa
pog‘onasining rivojlanish xususiyatlariga yetarlicha baho bermaslik tayanch – xarakat
apparatining noto‘g‘ri o‘sib – rivojlanishiga olib keladi. Tayanch – xarakat
apparatining gigienik qonunlarga rioya qilmasliq umurtqa pog‘onasining
rivojlanishiga, ya’ni qad – qomatning buzilishiga olib keladi. Bularga egilgan, kifotik,
lordotik, skoliotik qad – qomat deyiladi.
Egilgan qad-qomat bolalar tik turganda boshi bir oz oldinga egilgan, yelkalari oldinga
osilgan, ko‘krak qafasi botiqroq, qorni oldinga chiqqan bo‘ladi.

---

Kifotik qad-qomatli bolalarda kuraklar qanotga o‘xshash ko‘tarilib turadi. Bukir holat
yuzaga keladi.
Lordotik qad-qomatli kishilarda gavdasining orqa qismi tekis, ko‘krak qafasi yassi,
qorni oldinga chiqqan bo‘ladi, umurtqa pog‘onasining bel qismi normadan ko‘proq
oldinga buqilishi kuzatiladi.
Skolioz deb ataluvchi qad-qomatli bolalarda tik turganda
yelkalarining biri past
, biri
baland, ko‘kraklari ham past, baland bo‘lib, ko‘krak qafasining bir tomoni
bo‘rtganroq, ikkinchi tomoni botiqroq holatda bo‘ladi. Qad-qomatning buzilishi faqat
tashqi ko‘rinishni emas, balki ichki organlar (o‘pka, yurak, jigar, buyrak, oshqozon va
ichak kabilar) ning rivojlanishi va funksiyasiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bolalarda umurtqa pog‘onasining normal shakllanishi uchun quyidagi gigienik
qoidalarga amal qilish kerak; bolani yoshlikdan tekis va bir oz qattiqroq to‘shakda
uxlashga o‘rgatish, yostiq pastroq bo‘lishi kerak; bolani 6 oylik bo‘lguncha
o‘tkazmaslik, 10 oylik bo‘lguncha oyog‘ida uzoq vaqt tik turg‘azmaslik kerak; kichik
yoshdagi bolalar, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uzoq vaqt bir joyda o‘tirmasligi, tik
turmasligi, uzoq masofaga yurmasligi, og‘ir yuk ko‘tarmasligi, doim bir qo‘lda ish
bajarmasligi kerak; O‘quvchilar bo‘ylariga mos parta, stol-stullarda o‘tirishi kerak,
parta, stol-stulda o‘tirganda gavdasi tik, yelkalari bir tekisda, beli stul yoki parta
suyanchig‘iga suyanib turishi, oyoqlari tizza bug‘imida to‘g‘ri burchak hosil qilib,
bukilgan, ko‘krak bilan parta qirrasi orasida 3-5 sm. ga yaqin masofa bo‘lishi kerak.
Odam tovon kaftining pastki qismi tayanch-harakat sistemasining ressori vazifasini
bajaradi. Bolalar uzoq vaqt tik turganda, Og‘ir yuk ko‘targanda, tor poyafzal kiyganda
oyoq panjasi gumbazi yassilanadi, natijada yassioyoqlik kelib chikadi. Yassioyoqlik
natijasida oyog‘ining tovon- panja va boldir muskullarida og‘riq bo‘ladi. Yassioyoqlik
tug‘ma va xayotda orttirilgan bo‘ladi. Yassioyoqlikning tug‘ilgandan keyin yuzaga
kelishi sabablari kuyidagilardan iborat: bolani juda yoshligidan (8-10 oyligidan)
boshlab yurg‘izish, uzoq vaqt tik turg‘izish, yosh bolaga poshnasi yumshoq poyabzal
kiygizish, o‘quvchilarning kun bo‘yi poshnasiz sport poyabzalida yurishi, poshnasi
baland, uchi tor poyabzallarni kiyish, og‘ir yuk kutarish. Ana shularni hisobga olib,
yassioyoqlikni oldini olishga e’tibor berish kerak.
Sinf jixozlariga qo‘yiladigan gigienik talablar.
Ta’lim-tarbiyaning, mehnat
ta’limining samarali bo‘lishida
sinf xonalari
, labaratoriyaning jihozlanishi muhim
ahamiyatga ega. Maktab mebellari bolalarning bo‘yi, yoshi, tana proporsiyasi,
fiziologik xususiyatlariga mos bo‘lishi kerak. Sinf xonasining asosiy jihozi partadir.
Parta bir yoki ikki o‘rinli bo‘lib, har birining suyanchig‘i, o‘tirg‘ichi va yozuv stoli
kabi qismlari bo‘ladi. Suyanchiq bola umurtqa pog‘onasining bel egriligiga mos
kelishi kerak. Suyanchiq oralig‘i gorizontal bo‘yicha kursi suyanchig‘igacha bo‘lgan
masofa o‘quvchi gavdasining diametridan 3-5 sm. masofa qolishi kerak. Masofa
musbat, manfiy va nol bo‘lishi mumkin. Suyanchiq oralig‘i oshib ketsa, o‘quvchi
bukilib o‘tiradi,
kamayib ketsa
, siqilib qoladi. Partaning oldingi cheti o‘tirg‘ichdan
3-5 sm. o‘tishi maqsadga muvofiqdir. Partaning yozuv stoli 15 -20° qiyaroq qilib
tayyorlanadi. Bu ko‘rishni yengillashtiradi. O‘quvchilarni partaga o‘tkazishda bo‘yini