|
1-topshiriq
Savol:Funktsiya nima? Boshqarish deganda nimani tusunasiz?
“Funktsiya” - bu lotincha so’z bo’lib biror kimsa yoki narsaning ish, faoliyat doirasi, vazifasi degan ma’nolarni bildiradi.
Boshqarish (iktisodiyotda) — xoʻjalik obʼyektining iqtisodiy tizimi holatini tartibga solish va yoʻnaltirish jarayoni; subʼyektlar, idoralar tomonidan kishilar va iqtisodiy obʼyektlarga ongli maqsadga muvofiq taʼsir koʻrsatishni bildiradi, ularning faoliyatini yoʻnaltirish va koʻzlangan natijalarga erishish maqsadlarida amalga oshiriladi. Boshqarish usullari boshqariladigan obʼyektning oʻziga xos xususiyatlariga bogʻliq, lekin hamisha boshqaruv qarori tatbiq etiladigan davrni ajratib olishni nazarda tutadi. Boshqarish xoʻjalik faoliyati davrlari uchun ishlab chiqiladigan rejalarga muvofiq holda olib boriladi. Boshqarishning iqtisodiy, maʼmuriy va ijtimoiyruxiy usullari mavjud. Boshqarishning iqtisodiy usulidakutilganmaqsadlarga erishish uchun iqtisodiy vositalardan foydalaniladi. Bu vositalar (rejalashtirish, texnikiqtisodiy taxlil, foyda, rentabellik, narx, kredit, moddiy ragʻbatlantirish, soliq va boshqa dastaklar)dan toʻgʻri foydalanish muhim oʻrin tutadi, ishlab chiqarish jamoasini tashkil etadigan kishilarning shaxsiy va guruhiy manfaatlarini yuzaga chiqarish orqali ularning samarali ishlashi taʼminlanadi (mas, ishchilarga qoʻshimcha ish haqi toʻlash, mukofotlar berish, bir yoʻla katta pul bilan takdirlash va boshqa ragʻbatlantirish choralari). Boshqarishning maʼmuriy usuli buyruq va farmoyishlar asosida olib boriladi. Maʼmuriyat oʻz xoʻjaligi doirasida boʻlimlar, guruhlarni, shuningdek xodimlarni tabaqalashtirib, ularning vazifalari, masʼuliyati va huquqini belgilaydi. Unda rejalashtirish, resurslarni, foydani, tayyor mahsulotni taqsimlash, mablagʻlardan foydalanish markazlashtirilgan tartibda olib boriladi. Ijtimoiyruhiy usuldagi boshqarish ijtimoiymaʼnaviy vaziyatga taʼsir etish orqali kishilarning feʼlatvori, ruhiyatini hisobga olib, ularning ijtimoiy talabini qondirish yordamida olib boriladi.
Boshqarish jarayonini uning funktsiyalari bo'yicha o'rganish boshqaruv faoliyati mazmunini ochib berishning kalitidir. O'zining eng umumiy shaklida "boshqaruv funktsiyasi" kategoriyasi boshqaruv ob'ekti, boshqariladigan tizimga boshqaruv ta'sirining mazmunini (yo'nalishini) ifodalaydi.
Quyidagi asosiy qoidalar boshqaruv nazariyasida umumiy e'tirofga sazovor bo'ldi:
· Menejmentda individual funktsiyalarning taqsimlanishi ishlab chiqarishning rivojlanishi va uni boshqarishni murakkablashishi sababli ob'ektiv jarayondir;
· Menejment funktsiyalarini shakllantirish va rivojlantirishning tabiiy ilmiy asoslari bu umuman ijtimoiy mehnat taqsimoti va xususan boshqaruv faoliyati sohasida;
· Ijtimoiy rivojlanishning barcha bosqichlarida menejment funktsiyalarini o'zgartirishning harakatlantiruvchi kuchi boshqaruv ishlari va boshqariladigan tizim samaradorligini oshirish zarurati bo'lib kelgan va shunday bo'lib qolmoqda.
Ilmiy boshqaruv maktabi birinchi marta boshqaruv funktsiyalarini ishning haqiqiy bajarilishidan ajratishni qo'llab-quvvatladi. A.Fayol beshta mustaqil boshqaruv funktsiyasini ajratib ko'rsatdi: "boshqarish, bu bashorat qilish va rejalashtirish, tartibga solish, tasarruf etish, muvofiqlashtirish va nazorat qilishni anglatadi".
Shuni ta'kidlash kerakki, boshqarish funktsiyalari ob'ektiv ravishda boshqariladigan (boshqarish ob'ekti) va boshqarish (boshqarish sub'ekti) quyi tizimlari, boshqaruv fanining amaldagi qonunlari, ishlatilgan boshqaruv tamoyillari va boshqaruv tizimida o'rnatilgan munosabatlar tomonidan belgilanadi.
Boshqarish funktsiyasi - alohida vazifalar to'plami bilan tavsiflangan va maxsus texnika va usullar bilan amalga oshiriladigan boshqaruv faoliyatining yo'nalishi yoki turi. bu boshqaruv faoliyatini taqsimlash jarayonida ajralib turadigan, uning mazmunini amalda ifodalaydigan va belgilangan maqsadga erishishga qaratilgan boshqaruv faoliyatining o'ziga xos turlari.
Boshqarish funktsiyalarining asosiy xususiyatlari:
· Bitta boshqaruv funktsiyasi doirasida bajarilgan ish tarkibining bir xilligi;
· Ushbu ishlarning maqsadga yo'naltirilganligi;
· Bajarilishi kerak bo'lgan alohida vazifalar to'plami.
Boshqaruv funktsiyasi aniq ifodalangan tarkibga (funktsiyalar doirasidagi harakatlar majmuasiga), amalga oshirish jarayoniga (funktsiyalar doirasida amalga oshiriladigan harakatlarning mantiqiy ketma-ketligiga) va uning tashkiliy ajratilishi tugallangan tuzilishga ega bo'lishi kerak.
Boshqarish funktsiyalarini ta'kidlashning ahamiyati:
· Ijrochi tomonidan boshqaruv funktsiyalarining taqsimlanishi tashkilotning tuzilishini va xodimlarini aniqlaydi, vertikal mehnat taqsimotini birlashtiradi;
· Boshqariladigan tizimga har qanday ta'sirni faqat boshqaruv funktsiyalari orqali amalga oshirish mumkin;
· Menejment funktsiyalari boshqaruv jarayonini takomillashtirishga, boshqaruv tajribasini boyitishga va uzatishga yordam beradi;
· Menejment funktsiyalarini o'rganish boshqaruv faoliyati mohiyatini tushunishga imkon beradi.
Boshqarish funktsiyalarini tahlil qilish funktsiyalarning dinamikasi, sur'atlari va yo'nalishlari, sababiy aloqalari va o'zaro aloqalari, ularni tashkil qilishni takomillashtirish zaxiralari to'g'risida bilimlarni tizimlashtirishga imkon beradi. Tahlil natijalari mavjud boshqaruv tizimini takomillashtirish uchun asosdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
