1. Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi X1X asr oxirida XX asr birinchi yarmida tuproq kimyosining rivojlanishi

bir tomondan gumus hosil bo’lishi uchun biomassaning to’planishida va ikkinchi tomondan qurigan qoldiqlarning parchalanishi (tranformasiyasi) va tuproqda gumusning mustahkam ushlanib qolinishida o’simliklarning o’sish sharoiti asosiy omil (faktor) ekanligi. Dokuchayev ta’kidlashicha, gumusning to’planishi uchun o’simlik turlarining farqi emas balki ularning massasi yillik o’sish miqdori va havodagi hamda tuproqdagi chirish sharoiti muhim hisoblanadi. O’tmishdoshlarning ishlariga tayangan holda, Dokuchayev noqulay sharoitda chirish botqoq gazi va erkin azotning hosil bo’lishiga olib keladi, havo kirib turadigan sharoitda esa o’simlik uchun qulay azot va ko’mir kislotalari va ammiak hosil bo’ladi.

• bir tomondan gumus hosil bo’lishi uchun biomassaning to’planishida va ikkinchi tomondan qurigan qoldiqlarning parchalanishi (tranformasiyasi) va tuproqda gumusning mustahkam ushlanib qolinishida o’simliklarning o’sish sharoiti asosiy omil (faktor) ekanligi. Dokuchayev ta’kidlashicha, gumusning to’planishi uchun o’simlik turlarining farqi emas balki ularning massasi yillik o’sish miqdori va havodagi hamda tuproqdagi chirish sharoiti muhim hisoblanadi. O’tmishdoshlarning ishlariga tayangan holda, Dokuchayev noqulay sharoitda chirish botqoq gazi va erkin azotning hosil bo’lishiga olib keladi, havo kirib turadigan sharoitda esa o’simlik uchun qulay azot va ko’mir kislotalari va ammiak hosil bo’ladi.

XIX asr davomida tuproq haqidagi kimyoviy bilimlarning kengayishi va eksperimental tekshirishlarning katta ekanligiga qaramasdan bu davrda tuproq kimyosi mustaqil fan sifatida shakllanmagan edi. Tuproqning kimyoviy tekshirishlari genetik tasniflash yoki agronomik muaamolarni yechish uchun bajarilar edi, aynan tuproq kimyosi vazifalari, qoida bo’yicha, vazifa sifatida qo’yilmas edi.

• XIX asr davomida tuproq haqidagi kimyoviy bilimlarning kengayishi va eksperimental tekshirishlarning katta ekanligiga qaramasdan bu davrda tuproq kimyosi mustaqil fan sifatida shakllanmagan edi. Tuproqning kimyoviy tekshirishlari genetik tasniflash yoki agronomik muaamolarni yechish uchun bajarilar edi, aynan tuproq kimyosi vazifalari, qoida bo’yicha, vazifa sifatida qo’yilmas edi.
• Faqat XIX asrning oxiri XX asrning boshida tuproqshunoslik fanining maxsus bo’limi uchun mustaqil fanga xarakterli bo’lgan qiyofaga ega bo’ldi. Bu eng avvalo tuproq komponentlarini kimyoviy xossalarini va tuzilishini, tuproqda kimyoviy jarayonlar sodir bo’ladigan qonuniyatlarni topishga tadqiqotlar mavzularida namoyon bo’ldi.