1. Умумий маълумотлар Шамолнинг геологик иши Умумий маълумотлар

расм. Саҳродаги барханлар.

расм. Денгиз соҳилидаги дюналар.

Денгиз ва дарё бўйларида пайдо бўладиган қум тепалари дюналар дейилади. Бархан ва дюналарнинг қумлари қатламсиз, яхлит бўлади. Дюналарнинг баландлиги 20 - 25 м гача баъзан 50 м гача боради (122-расм).

расм. Бархан қумлари юзасидаги эол ряблари.www.babaev.net

Бархан тепаликлари юзасида эол ряблари ривожланган бўлади. Улар ўзига хос микрорельеф ҳосил қилади ва бархан-ларнинг шамол эсувчи томонидаги юзасида ривожланган бўлади. Бархан ряблари сув оқимлариникига ўхшаш асимметрик тузилишга эга ва бархан юзасида тўлқинсимон параллел жойлашган бўлади. Ряб ўркачлари орасидаги масофа 3-4 см, амплитудаси (баландлиги) эса ундан камроқ бўлади (расм).
Барханлар ва дюналар кўчиб юрадиган қум тепаларидир. Баъзан барханлар бир кунда 5-10 м гача кўчиб, бошқа жойда тепаликлар ҳосил қилиши мумкин. Дюналар ҳам бир йилда 100 - 200 м гача кўча олади. Ҳозирги кунда ҳаракатдаги барханлар Қизилқумнинг айрим қисмларида (Бухоро вилоятининг Ромитан тумани) кузатилади. Бархан қумларнинг аксарият қисми ҳозирги кунда кам ҳаракатли.
Қум ҳаракатидан экинзорлар, баъзан қишлоқлар қум остида қолиб кетиши мумкин. Экинзорларни, темир йўлларни қум босиб кетмаслиги учун уларнинг атрофи иҳота қилиниб, дарахтзорлар барпо қилинади.
Тақирли (гилли) саҳролар қум саҳроларини ўраб туради ёки уларнинг ичида жойлашган бўлади. Жуда кўп ҳолларда тақирлар қуриган кўлларнинг ёки дарёларнинг туби ҳисобланади. Тақирларни ташкил этган гилли чўкиндилар юзаси уларнинг қуришидан кучли дарзланади. Бундай дарзлар тақир юзасида полигонал участкаларни ажратади. Полигонал бўлакларнинг четлари бирмунча баландга кўтарилган бўлади (расм).
Тақирли саҳролар грунт сувлари ҳисобига ҳам, атмосфера ёғин-сочинлари ҳисобига ҳам ҳосил бўлиши мумкин.