10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

Bilib oling. Gaplar o'z bo'laklarining to'la ifodalangani yoki ifodalanmay (tushib) qolganiga ko'ra ikkiga bo'linadi: to'liq gaplar, to'liqsiz gaplar.
Biror bo'lagining ifodalanmaganligi sezilmaydigan, fikr ifodalash uchun zarur bo'lgan hamma bo'laklari saqlangan gaplar to'liq gaplar deyiladi.
Suhbat nutqida, matn ichida qo'llanilib, biror bo'lagi tushirilib qoldirilgan va u nutq sharoitidan anglashilib turadigan gaplar to'liqsiz gaplar deyiladi. To'liqsiz gap uchun zaruriy umumiy qoida, qonuniyatlar xos emas. Qaysi bo'lakning qoldirilishi kerakligi va qaysi bo'lakni tushirish mumkinligini faqat nutq sharoiti belgilaydi.
Bilib oling. To'liqsiz gaplarda quyidagi gap bo'laklari tushirilishi mumkin:
1. Kesim va unga oid so'zlar: - Seni qurol ushlashga qaysi nomard majbur qildi! - Vijdonim, xalqimning amri. (M.Qoriyev) 2. Ega: - Siz she'r ham yozyapsizmi, Oydin?- Yozyapman. (M.Qoriyev) 3. Ega va kesim: - Ishni men kimdan qabul qilib olayotibman?.. – Qo’mita a'zosidan... (A.Q.) 4. Ikkinchi darajali bo'laklar: - Kim muzeyga bormoqchi? - Hammamiz boramiz.


O'qing. To'liq va to'liqsiz gaplarni topib, to'liqsiz gaplarda qaysi bo'laklar tushirilganini ayting.
1. - Arizangizni majlisda ko'rib chiqamiz! - Qachon?- Xohlasangiz, ertaga. - Tezroq ko'ringlar, Ne'mat aka, iltimos qilaman. (M.Qoriyev) 2. - Borganingizda Saidova bilan uchrashdingizmi? - Uchrashdim. - Qayerda? - Bir juvonnikida. (H.No'mon) 3. - Sherali qani? - Ichkarida. (A.Dilmurodov) 4. - Ilgari qayerda ishlagan edilar? - Dastavval Surxondaryoda, keyin Qarshi cho'lida. (O.Yo.)

To’liqsiz gaplar ellipsiya hodisasi tufayli ham yuzaga keladi. Bu holat sodda gaplarda (Bayramingiz muborak!) va maqol tipidagi qo’shma gaplarda (Yaxshi oshini yeydi, yomon – boshini.) uchraydi.