11-Mavzu: Iqtisodiy tadqiqot sohasida ilmiy ijodiyotning tashkiliy uslubiy tomonlari Reja

Dissertastiyaning ilmiy yangiligi – bu muallifga umuman tadqiqotni o’tkazish va
olingan natijalarni tavsiflashda «birinchi bo’lib» tushunchalardan foydalanish
huquqini beruvchi mavjud belgi hisoblanadi.
Fanda «birinchi bo’lib» tushunchasi ularning e’lon qilingunga qadar bu kabi
natijalarning mavjud bo’lmasligi holatini anglatadi. Oldinlari fanning u yoki bu
sohasida tadqiq etilmagan original mavzularning tadqiqotlari ham birinchi bor
o’tkazilishi mumkin.
Yangilik tadqiqot ishi boshidan oxirigacha hech kim tomonidan
shakllantirilmagan qoidalardan, hali ilmiy muomalada hech qo’llanilmagan
tushunchalardan iborat bo’lishi lozim, degan ma’noni anglatmaydi. Nomzodlik
dissertastiyasiga nisbatan yangiliklar yangilik elementi deb ataluvchi jihatga taqalishi
mumkin. Bunday element bo’lib ilmiy muomalaga alohida yangi tushunchalarni
kiritish, muayyan mavzuga oid yangi metodologik yondashuvlardan foydalanish,
ilmiy ishni o’zaro aralash fanlar ma’lumotlari bilan boyitish, shuningdek, ishning
amaliy jihati – mustaqil o’tkazilgan eksperiment, sostiologik tadqiqot, klinik tajriba
va h.k.lar hisoblanishi mumkin. Keyingi o’n yillik davomida dissertastiyaning stili va
tarkibiy tuzilishiga bo’lgan talablar nisbatan erkin bo’lib qoldiki, shunga ko’ra stil
bilan tarkibiy tuzilmaning o’zi ham yangilik elementini tashkil etishi mumkin.
Masalan, ba’zida falsafiy, sostiologik, filologik dissertastiyalar postmodern stilida
yozilib, bu ishning klassik tuzilishining nisbatan buzilishiga olib kelsada, biroq
nisbatan original g’oyalarni bayon etishda ma’lum ustunlik baxsh etmoqda.
Mavzuning dolzarbligi – dissertastiyaga qo’yiladigan asosiy talablardan biri.
Odatda bu talab tadqiqotchining g’ashiga tegadi, chunki u tomonidan o’z ilmiy
izlanishida majburan yoritilishi kerak bo’lgan, faqat rasmiy tavsifdagi talab sifatida
qabul qilinadi. Biroq, mavzuning dolzarbligi talabi salbiy narsa emas. U faqat ilmiy
ishlarning bugungi kun fani holatiga, uning haqiqiy ehtiyojlariga muvofiqligini
hamda dissertastiya ishini ahamiyatli muammolarni hal etishga yaroqliligini taqozo
etadi. Masalan, agar tadqiqotchi g’ildirakni ixtiro etish yoki falsafaning tamal toshini
ochib berishga qaratilgan ishni yozmoqchi bo’lsa, bu tadqiqot, yumshoqroq qilib
aytganda, dolzarb emas.
Mavzuning dolzarbligini asoslash kirish matnida bayon etilib, quyidagi aniq
talablarga javob berishi lozim: birinchidan, tadqiqotchi kafedra (bo’lim) va ilmiy
108
rahbarining ayni paytda aynan shu mavzuga murojaat qilishi sabablarini qisqacha
yoritib berishi lozim (masalan, agar gap ijtimoiy-falsafiy fanlar to’g’risida borsa,
mazkur mavzuni tadqiq etishni o’ta zarur qilib qo’yuvchi jamiyatning hozirgi holati
xususiyatlarini tavsiflash kerak); ikkinchidan, u fanning ichki ehtiyojlaridan kelib
chiqqan holda mazkur mavzuga murojaat qilishning dolzarbligini ochib berishi lozim.
Ya’ni, nima uchun ayni paytda ushbu mavzuni ko’rib chiqish zarur bo’lib qoldi, uni
ilgariroq ko’rib chiqilishiga nima to’sqinlik qilar edi, unga murojaat qilinishi fanni
o’zining rivojlanish dinamikasi, mazkur muammo bo’yicha yangi ma’lumotlarning
to’planishi, mavjud tadqiqotlarda uning ishlab chiqilganlik darajasining etarli
emasligi, muammoni yangi rakursda, yangi tadqiqot usul va uslublarini qo’llagan
holda o’rganishnig zarurligi bilan shartlanganligini ko’rsatib berishi zarur.