11-Ámeliy shÍNÍǴÍw tema: rayonlastirilgan miywe hám rezavor miywe ósimlikleriniń sortlarin xarakteristikasi alma

VEHI SORTLARI
Quva iri behisi kechpisper, konservabap sort. Miywesi iri, almurtsiman, ortasha salmag`i 250—300 g. Eti aq sari, ortasha tig`iz, suuli, xoshiysli, qishqil-mazali. Miywesi oktyabrde teriledi, kelesi jil yanvarg`a shekem jaqsi saqlanadi. Farg`ona vodiy-sinde egiw ushin usinis etiledi.
Almurt behi jergilikli sort bolip nali ekilgennen keyin 4-jili ónimge kiredi. Miywesi sentyabrdin` oxiri — oktyabr baslarinda teriledi, iri, almasiyaqli, qabig`i o`siw waqtinda jasil-sarg`ish eti aq sari: ortasha suwli, xoshiysli, mazasi dushshi, yanvar ayina shekem saqlanadi.
Shirin ertepiser sort. Miywesi ortasha h’ám maydaraq (130 —180 g), formasi almurtsiyaqli, bir az ushli. Tu`kli, qabig`i ko`kshil-sari. Eti mazali h’ám bir az xoshiysli. Miywesi sentyabrdin` ekinshi yariminda pisedi. Ko`bi menen bir ay saqlanadi, tasiwg`a chidamli. Ónimdarlig`i joqari.


Miyweli ósimliklerden eriktiń tiykarǵi standart sortlari sipatlamasi
Erik. Ózbekstanda tiykarǵi porodalardiń biri. Tiykarǵi egislikler maydanlapi Ferǵana h’ám Zarafshan oypatliqlarinda jaylasqan. Erik miyweleri taza, keptirilgen h’ám qayta isleńgen h’alinda paydalaniladi. Ózbekstanda alinǵan miywelerdiń sostavinda 8,4-19,0 % qant, 0,3-1,7 % kislota, 0,1-1,6 % pektin h’ám A, S vitaminleriniń bar ekeńligi aniqlandi. Keptirilgen erikte qanttin muǵdari 80 % ke shekem jetedi. Orta Aziya sortlariniń shańǵalaq dánesheleri mazali, olarda 45-48 % may, h’ám 23 % ke shekem belok bar. Shańǵalaq qabiqlarinan tush, h’ám aktivlestirilgen kómir tayarlanadi, erik miywesi – qurǵaq ónim (qaq erik tayarlawda ) sonday-aq konserva óndirisinde qollaniladi.
Erik (Armeniaca Mill), áyemgi egin. Onin watani keyingi aniqlawlar boyinsha Qitay h’ám Orta Aziya. Bul jerlerde ol kóp jillardan berli egilgen. Erik issiǵa talabi joqari, erte gúlleydi, soniń ushin qis aylarinda h’awa temperaturasi 28-29 oS tómen bolmaytuǵin, báh’árde suwiq urmaytuǵin rayonlarda otirǵiziw usiniladi. Erik tuwisi (rodi)(Armeniaca Mill). Jeti túrdeń ibarat` olardiń tiykarǵilari ápiwayi,sibir,manchjuriya,kitay (mume) yapon (ansu) erikleri bolip tabiladi. .
Ápiwayi erik (A.vulgaria)tiń mádeniy h’ám jabayi formalari bar. Jabayi ápiwayi eriktiń miyweleri mayda mójeńesi ashshi, tek ayirim aǵashlariniń miywe-leri iri h’ám mojeńeleri dushshi. Erik aǵashi iri, biyikligi 15 m h’ám onnanda joqari, kronasi keń, skelet tamirlari iri, shiye reńli, kúshli ósiw qásiyetine iye. Tez miyweleydi h’ám uzaq jasaydi. Japiraqlari iri, domalaq, uzin sabaqli, gúl h’ám miyweleri otirmali. Miyweleri ádette domalaq, oval, qaptallari kisilǵan, túkli h’ám túksiz, reńi sari yamasa oranj túrlerge dónedi. Eti suwli, shireli, mazali kóbinese shańǵalaǵinan kógertiledi. Joqari agrotexnika jaǵdayinda h’ár qiyli miyweleydi, zúpáátlili bir aǵashqa 300 kg, h’ám onnanda joqari. Erik jaqtiliq súywshi, issiǵa h’ám qurǵaqshiliqqa shidamli daraxt, biraq gúl búrtiklerin payda etiw dáwirinde topiraqtiń iǵalliǵi joqari boliwi tiyis.
K.F.Kostina eriktiń mádeniy formalarin tórt gruppaǵa bóledi` Orta Aziya, Iran-kavkaz, Evropa h’ám Djungariya. H’ár gruppa ishinde túrli múddette pisiwshi soptlar bar. Orta Aziya gruppasi sortlariniń sani boyinsha eń kóp sanli esaplanadi. Ol óz gezeginde úsh podgruppaǵa bólinedi: Ferǵana, Zarafshan h’ám Xorezm. Ferǵana podgruppasina kiriwshi sortlarinan keptirilgen miywe, Zarafshan podgruppasina kiriwshi sortlarinan universal jónelistegi, Xorezm podgruppasina kiriwshi sortlarinan awqatliq, suwiqqa h’ám duzlanǵan topiraqlarǵa shidamli sortlari kiredi.