12-mavzu. Davlatning mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash vazifalari reja: Iqtisodiy

2. Iqtisodiy xavfsizlikning namoyon bo‘lish shakllari va ko‘rsatkichlari

Iqtisodiy xavfsizlikning namoyon bo‘lish shakllarini uning sub’ektlari va ob’ektlari nuqtai nazaridan turkumlash mumkin. Iqtisodiyot sub’ektlari nuqtai nazaridan iqtisodiy xavfsizlik quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi:

- shaxsning iqtisodiy xavfsizligi;
- korxona (firma)ning iqtisodiy xavfsizligi;
- davlatning iqtisodiy xavfsizligi (11.2.1-chizma).
shaxsning iqtisodiy xavfsizligi uning hayotiy manfaatlarining, ya’ni yashash va shaxsiy dahlsizlik, erkin mehnat qilish, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanish, mulkdor bo‘lish, hayotiy iste’mol ehtiyojlarini qondirish, salomatligini saqlash, bilim olish va kasbga ega bo‘lish, qariganda va mehnat layoqatini yo‘qotganda ijtimoiy ta’minot olish huquqlarining himoyalanganligini ifodalaydi.

11.2.1-Rasm. Iqtisodiyot sub’ektlarining xavfsizligi
Korxona (firma)ning iqtisodiy xavfsizligini tahlil qilganda ularni ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, moliyaviy, savdo-tijorat hamda notijorat va jamoatchilik tashkilotlari mavqelarida faoliyat yuritishlari nuqtai nazaridan turkumlash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Iqtisodiy adabiyotlarda xavfsizlik xo‘jalik faoliyati sohalarida yuzaga kelishi nuqtai nazaridan asosan uch yo‘nalish, ya’ni ishlab chiqarish-xo‘jalik, xo‘jalik-iste’mol va moliyaviy sohalar bo‘yicha turkumlanadi¹(11.2.2-rasm).
Bizning nazarimizda, ushbu uch yo‘nalish barcha mamlakatlar uchun umumiy bo‘lgani bilan, ayrimlari uchun qo‘shimcha yo‘nalishlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, O‘zbekiston uchun xalqaro bozorlarga chiqish jarayonida yangi transport yo‘llari, kommunikatsiyalari ham muhim hisoblanadi. shuningdek, aholining turmush darajasi, daromadlar bo‘yicha tabaqalanishi bilan bog’liq ijtimoiy xavfsizlikni ta’minlash ham katta ahamiyat kasb etadi. shunga ko‘ra, bizning fikrimizcha, iqtisodiy xavfsizlikni ishlab chiqarish-xo‘jalik, xo‘jalik-iste’mol, moliyaviy, transport kommunikatsiyalari va ijtimoiy sohalar bo‘yicha turkumlash maqsadga muvofiqdir.
O‘zbekiston uchun texnologik xavfsizlikni ta’minlash g’oyat muhimdir. CHunki respublikamizga sobiq totalitar tuzumidan mo‘rt, zaif, bir yoqlama rivojlangan, asosan, xom ashyo va oraliq mahsulotlar ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan iqtisodiyot meros bo‘lib qolgan edi. Paxtaning 95 foizi qayta ishlanmasdan respublikadan tashqariga olib ketilar edi. Sobiq sho‘rolar davrining 50 yili mobaynida engil sanoatning umumiy tarmoq ishlab chiqarish hajmidagi ulushi 54 foizdan 37 foizga, oziq-ovqat sanoati ulushi esa 30 foizdan 14 foizgacha tushib qoldi.
Bu esa mustaqillikni mustahkamlashda texnologik xavfsizlikni ta’minlashning o‘ta zarurligidan dalolat beradi. Buning uchun respublikamizda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va chuqur tarkibiy jihatdan o‘zgartirishlar amalga oshirilmoqda. Bularning natijasi o‘laroq sanoatda yuksak texnologiyaga asoslangan va istiqbolli tarmoqlarning chunonchi, mashinasozlik, yoqilg’i-energetika, kimyo va engil sanoat kabilarning hissasi ortib bordi. shuningdek, respublika uchun tamomila yangi bo‘lgan avtomobilsozlik sanoati vujudga keltirildi. Xorijiy investitsiyalarni jalb etish yo‘li bilan samolyotsozlik, radioelektronika va elektronika sohalarini rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Bu esa ishlab chiqarishni jadal modernizatsiya qilish, zamonaviy quvvatlarni ishga tushirish, iste’mol bozorini sifatli va raqobatga bardoshli mahsulotlar bilan to‘ldirish asosida nafaqat texnologik, shu bilan birga, oziq-ovqat xavfsizligini ham ta’minlash imkoniyatini beradi.