17-ma’ruza yoy so’ndirgich qurilmasi va kommutatsion apparat Ma’ruza rejasi

Elektr apparatlarning tasniflanishi
Lokomotivlarda o’rnatiladigan elektr apparatlarni faoliyatiga doir vazifasiga ko‗ra bir qancha guruhlarga bo‗linadi: kommutatsion apparatlar, boshqarish apparatlari, sozlash apparatlari, himoya va nazorat apparatlariga bo’linadi.
Kommutatsion apparatlar. Kommutatsion apparatlar elektr zanjiridagi elektr toki yo’nalishini o’zgartirish uchun mo’ljallangan. Ularga quyidagilar kiradi: relelar; kontaktorlar; ulagichlar.
Relelar kichik tok kuchi (<10A) va past kuchlanishli zanjirlarda elektr toki yo’nalishini masofadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan.
Kontaktorlar katta tok kuchi (>10A) va yuqori kuchlanishli zanjirlarda elektr toki yo’nalishini masofadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan.
Ulagichlar deb, shunday kommutatsion apparatga aytiladiki, uning kontakt guruhi uch va undan ortiq holatda bo’ladi. Odatda ulagichlarning kontakt guruhi bir nechta kontaktlarni ulaydi.
Ulagichlarning turli holatlari kontaktorlarning ochiq va yopiqligi bilan farqlanadi.
Lokomotivlarda ulagichlarning ikki turi keng qo‗llanadi: kuch ulagichlari va qo’l harakati yordamida harakatlanadigan ulagichlar. Kuch ulagichlari, tok kuchi katta zanjirlarning ulanishini amalga oshiradi. Bunday ulagichlar maxsus masofadan turib boshqarish qurilmasiga ega. Qo’l harakati yordamida harakatlanadigan ulagichlar esa bir paytning o’zida bir nechta kichik tokli zanjirlarni kommutatsiya qilishda qo’llanadi.
Boshqarish apparatlari. Boshqarish apparatlari odatda kommutatsion apparatlarning boshqarish zanjirini ulash uchun qo‗llanadi. Boshqarish apparatlari ikki holatli qo’l rubilniklari, tumblerlar, knopkalar, avtomat uzgichlardan tashkil topgan. Avtomat uzgichlar o’z navbatida elektr zanjirlarni himoyalash vazifasini ham bajaradi.
Lokomotivlarda keng qo’llanadigan elektropnevmatik ventillar ham boshqarish apparatlari hisoblanadi. Elektropnevmatik ventillar kuch kommutatsion apparatlarning pnevmatik yuritmalarini, hamda lokomotiv kuch qurilmalarining agregatlarini boshqarish uchun qo’llanadi.
Sozlash apparatlari. Sozlash apparatlari avtomat sozlash tizimi tarkibida qo’llanib, lokomotiv kuch qurilmalari holatining turli ko‗rsatkichlarini sozlash uchun qo’llanadi.
Sozlash apparatlarining kontaktli va kontaktsiz turlari mavjud. Kon-taktli apparatlarga releli apparatlar, bosim relesi datchigi, harorat relesi datchigi, kuchlanish regulyatori, vaqt relesi kiradi. Kontaksiz apparatlarga esa tiristorlar, tranzistorli kuchlanish regulyatori, magnit kuchaytirgichlar, transformatorlar, tortuv generatorining kuchlanishini avtomatik sozlash tizimining bloklari kiradi. Keyingi yillarda lokomotivlar avtomatikasida mikroprotsessor texnikasi vositalari keng qo’llanilmoqda.