18- mavzu: G’ildirakli traktorlarning yurish qismi

---

18- Mavzu: G’ILDIRAKLI TRAKTORLARNING YURISH QISMI
Reja: 
1. Yurish qismining asosiy elementlari 
2. Traktorlarning o‘tuvchanligi 
3. Old ko‘prik va g‘ildiraklar 
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 7, 9 
Tayanch iboralar: massa, tayanch yuza, ramali, ramasiz, o‘tuvchanlik, solishtirma bosim, 
g‘ildirak shinalari, traktor koleyasi, kamerali, kamerasiz, zanjirli harakatlantirgich.
1. Yurish qismining asosiy elementlari 
Yurish qismi traktor (avtomobil) massasini tayanch yuzaga uzatadi va traktor (avtomobil) 
ni yurgizadi. U ko‘taruvchi tizimlar, g‘ildiraklar va osmalardan iborat. 
Ko‘taruvchi tizim (ostov) traktor (avtomobil) asosi bo‘lib, o‘nga traktorga ta’sir qiladigan 
zo‘riqishlarni qabul kiluvchi barcha agregatlar mahkamlanadi. 
Yuritgich dvigateldan olingan quvvatni transmissiya orqali ostovga uzatadi va traktor 
(avtomobil) ni ilgarilanma harakatlantiradi. 
Osma ko‘taruvchi tizimni yuritkich bilan birlashtiradi va traktor (avtomobil) ning ravon 
yurishini ta’minlaydi. 
Traktorlar ostovi konstruksiyasi jihatidan ramali va ramasizlarga bo‘linadi. 
Ramali ostov har xil profilli balkalardan payvandlangan yoki parchinlangan ramadan 
iborat bo‘lib, o‘nga transmissiya agregatlari va dvigatel o‘rnatiladi (T-150K va K -701 
traktorlari). 
Yarim ramali ostov dvigatel va transmissiya korpusini o‘rnatish uchun yarim rama 
balkalarini tashkil etadi (MTZ-80 va MTZ-100 traktorlari). 
2. Traktorlarning o‘tuvchanligi 
O‘tuvchanlik – traktor (avtomobil)dan samarali foydalanish imkoniyatini aniqlaydigan 
asosiy sifatlardan biridir. Ayniqsa traktorning MTA sostavida turli tuproq-iqlim va tabiiy 
sharoitlarda talab etilgan agrotexnika darajasida harakatlanish va har xil ishlarni bajarish 
xususiyatini aniqlab beradi. U g‘ildiraklarning tuproqqa tushadigan solishtirma bosimi, yo‘l 
tirqishi, koleyalar, agrotexnika tirqishi, himoya zonasi va abris bilan harakterlanadi. 
G‘ildirakli mashinaning tuproqka solishtirma bosimi g‘ildirak shinalari tipiga va undagi 
havo bosimiga, g‘ildirakka tushadigan yuklanishga, g‘ildirakning tuproqqa botishi darajasiga 
bog‘liq bo‘ladi. Zanjirli yuritkichning tuproqqa solishtirma bosimi uning tuzilishi va asosiy 
o‘lchamlari – osma tipi, tayanch uzunligi, zanjir (gusenitsa) kengligi, tayanch katoklar 
diametrlari va ular orasidagi masofaga, zanjir zvenosi qadami, bosim markazi holatiga bog‘liq 
bo‘ladi. 
Vertikal yo‘l tirqishi h
d
(1-rasm) – bu traktor (avtomobil) ning eng quyi nuqtasi (old yoki 
orqa ko‘prik quyi nuqtasi) dan tuproq (yo‘l) betigacha bo‘lgan oraliq masofa. U traktorning yo‘l 
notekisliklari va chiziqlaridan o‘tayotganda, chuqur egatga tushib qolganda va boshqa hollarda 
o‘tuvchanligini ta’minlashi lozim. Umumiy ishlarni bajaruvchi traktorlarning yo‘l tirqishi 0,4 m, 
universal chopiq traktorlarniki esa 0.45…0,60 m gacha bo‘ladi. 
Agrotexnika tirqishi h
a
yerdan traktor konstruksiyasining elementlarigacha egat ustidan 
vertikal bo‘yicha eng kichik masofa. U ishlov beriladigan ekin bo‘yiga bog‘liq. Ular qancha 
baland bo‘lsa, agrotexnika tirqishi shuncha katta bo‘lishi lozim. Universal chopiq traktorlari 
uchun h
a 
= 475…850 mm. 

---

Traktor koleyasi – mashinalar profillari o‘rtasidan o‘tkazilggan o‘q chiziqlar orasidagi 
masofa. Universal-chopiq traktorlarining koleyasi eni turlicha bo‘lgan qator oraliqlarda ishlay 
oladigan darajada o‘zgartirilishi lozim.