19-mavzu. Merkantilizm

QISQAChA XULOSALAR 
XV asr oxiri - XVIII asrlar davomida yangi iqtisodiy ta
’limot - 
merkantilizm va u bilan bo
g‘liq siyosat paydo bo‘ldi. Bu ta’limot bo‘yicha 
millat (xalq) boyligining asosi muomala sohasida yuzaga keladi (avvalgi 
qarashlardan prinsipial farq qiladi).
Bu ta
’limotda ikki davrni ajratish mumkin:
1. Ilk merkantilizm yoki monetarizm (ya
’ni pul degani) XV-XVI 
asrlarda (qisman XVII asrda) mavjud b
o‘ldi va boylik asosan oltin, kumush 
va boshqa qimmatbaho javohirlardan iborat b
o‘ladi, degan g‘oyani ilgari 
surdi. Shunga oid siyosat ham olib borilgan, unda chetdan imkoni boricha 
k
o‘proq nodir metallar keltirish va ularni chetga kamroq chiqarish targ‘ib 
qilingan.
2. Rivojlangan merkantilizm ta
’limotida boylik savdo-sotiq sohasida 
savdo balansi asosida yuzaga kelgan, imkoni boricha k
o‘proq eksport qilish 
va mumkin qadar kamroq import qilish 
g‘oyasi ilgari surilgan. 
Merkantilizmning ayrim mamlakatlardagi k
o‘rinishi milliy xususiyat kasb 
etgan, ayniqsa Fransiyada kolbertizm, Germaniyada kameralistika shakllari 
yaxshi ma
’lum. Bu ta’limot yangi tug‘ilayotgan jamiyat - kapitalizm rivoji 
uchun ijobiy progressiv xarakterga ega b
o‘ldi. Kapitalning dastlabki 
jam
g‘arilishiga imkon yaratdi, mustamlakachilik tizimini qo‘llab-quvvatladi, 
tovar-pul muomalasi rivojiga olib keldi, moliya tizimining rivoji tufayli 
iqtisodiyot jonlandi. Merkantilizm ta
’limotida davlat iqtisodiyotga faol ishtirok 
etishi shart, shunga oid iqtisodiy siyosat ham yuzaga keldi. Merkantilizm 
tarixan cheklangan b
o‘lsa ham (u XVIII asrda to‘g‘ri va qattiq tanqidga 
uchradi), ta
’limotlar tarixidan munosib o‘rinni egallaydi. Lekin bu ta’limot va 
unga asoslangan siyosatni t
o‘la amalga oshirish qanday oqibatlarga olib 
kelishi mumkinligi Jon Lo tajribasidan ma
’lum. Merkantilizm moliya tizimi va 
savdo rivojiga muhim hissa q
o‘shdi.