1998 йилнинг июнь ойида бир гуруҳ тарихчилар билан бўлган суҳбатда муҳтарам Юртбошимиз томонидан ўзбек халқи ва ўзбек давлатчилиги тарихи саҳифаларини холисона, илмий асосда ёритиш вазифалари белгилаб берилган эди

Президентимиз Ислом Каримовнинг: «Тарих хотираси халқнинг, жонажон ўлканинг, давлатимиз ҳудудининг холис ва ҳаққоний тарихини тиклаш миллий ўзликни англаш, таъбир жоиз бўлса, миллий ифтихорни тиклаш ва ўстириш жараёнида ғоят муҳим ўрин тутади» (Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. – Т.: «Ўзбекистон», 1997, 140-б.) деган қарашларини дастуриламал қилиб олган халқимиз мамлакатимизда давлат мустақиллиги қўлга киритилган дамлардан эътиборан бой маънавий меросимизни ва қадриятларимизни тиклаш ва ривожлантириш борасида кенг қамровли ишларни амалга ошириб келмоқда.
1998 йилнинг июнь ойида бир гуруҳ тарихчилар билан бўлган суҳбатда муҳтарам Юртбошимиз томонидан ўзбек халқи ва ўзбек давлатчилиги тарихи саҳифаларини холисона, илмий асосда ёритиш вазифалари белгилаб берилган эди. Шу асосда шу пайтгача атайлаб бузиб кўрсатиб келинган тарихимиз холислик, тарихийлик, ҳаққонийлик тамойиллари асосида қайта ўрганила бошланди, халқаро миқёсдаги қатор тадбирлар ўтказиш йўлга қўйилди.
1995 йилда «Амир Темур» халқаро хайрия жамғармаси ташкил этилганлиги, 1996 йилнинг мамлакатимизда Амир Темур йили деб эълон қилинганлиги ва буюк Соҳибқирон таваллудининг мамлакатимизда ва жаҳон миқёсида кенг нишонланганлиги, шу йилнинг апрель ойида ЮНЕСКОнинг Париждаги Бош қароргоҳида Амир Темурга бағишланган маданият ҳафталиги, «Темурийлар даврида фан, маданият ва маорифнинг гуллаб-яшнаши» мавзусида халқаро илмий конференция ва кўргазма ташкил этилганлиги, 18 октябрда Тошкентда Темурийлар тарихи давлат музейи тантанали равишда очилганлиги, 23-26 октябрда Тошкент шаҳрида «Амир Темур ва унинг жаҳон тарихидаги ўрни» мавзусида халқаро конференция бўлиб ўтганлиги маънавий ҳаётимизда жуда катта воқеа бўлди.
Ватанимиз мустақилликка эришганидан кейин Президентимиз Ислом Каримовнинг бевосита ташаббуси ва раҳбарлигида нафақат мамлакатимиз миқёсида, балки Самарқанд тарихида ҳам том маънода тарихий ўзгаришлар содир бўлди. Амир Темур юбилейи муносабати билан Самарқандда ўнлаб тарихий обидалар таъмирланди ва қайта тикланди, янги иншоотлар қурилди ва боғлар яратилди. Дунёга машҳур Шоҳизинда, Ҳазрати Хизр, Хожа Дониёр, Руҳобод қадамжолари, Имом ал-Бухорий, Маҳдуми Аъзам, Амир Темур, Бибихоним, Мотурудий, Мирзо Улуғбек каби улуғ алломалар номи билан боғлиқ ўнлаб тарихий обидалар шулар жумласидандир.
Самарқанд шаҳарига 28 августда «Амир Темур» ордени берилди. 18 октябрда шаҳар марказида барпо этилган Амир Темур майдони ва буюк аждодимизга ўрнатилган улуғвор ҳайкалнинг очилиши муносабати билан шу кун Юртбошимиз томонидан «Самарқанд шаҳри куни», деб эълон қилинди.
Шу тарзда халқаро миқёсда эътироф этилган буюк аждодларимизнинг таваллуд айёмларини тантанали равишда нишонлаш анъанага айланди.
Жумладан, Ислом оламининг донишмандлари ва мутафаккирлари Имом Бухорий таваллудининг 1225 йиллиги, Абу Мансур Мотуридий таваллудининг 1130 йиллиги, Хожа Аҳрор Валий таваллудининг 600 йиллиги кенг нишонланди.
2014 йилнинг 15-16 май кунлари Самарқанд шаҳрида «Ўртa aсрлaр Шaрқ aллoмaлaри вa мутaфaккирлaрининг тaриxий мeрoси, унинг зaмoнaвий цивилизaция ривoжидaги рoли вa aҳaмияти» мавзусида xaлқaрo aнжумaннинг ўтказилиши эса ўрта асрларда яшаб, ижод этган буюк Шарқ аллома ва мутафаккирларининг тенгсиз асарлари ва илмий мероси фақат бир миллат ёки халқнинг эмас, балки бутун инсониятнинг маънавий мулки эканини яна бир бор тасдиқлади.
Кўҳна ва ҳамиша навқирон Самарқанд шаҳри бетакрор шарқона қиёфаси, бой тарихи, ҳар қандай одамни ҳайратга соладиган ноёб обидалари билан сайёрамизнинг турли ўлкаларида афсонавий шаҳар сифатида машҳур бўлди, Рим билан бир қаторда турадиган «абадий шаҳар» деган ном билан Шарқ гавҳарига, бугун жаҳон аҳлининг албатта келиб кўриши шарт бўлган 50 та шаҳарнинг бирига айланди.
1370 йили Амир Темур Балх шаҳридаги катта қурултойда Мовароуннаҳр ҳукмдори этиб сайланди. Мў­ғуллар ҳукмронлиги даврида мамлакат пароканда бўлган, давлатчиликка путур етгани боис. Соҳибқирон олдида мамлакатни қайта тиклашдек улкан ва машаққатли вазифалар турарди. 
Амир Темур яратилиши лозим бўлган қудратли давлатига пойтахт зарурлигини яхши биларди. У Мовароун­наҳрдаги ша­ҳарларни бирин-кетин кўз олдига келтириб, Самарқандга тўхталди. Амир Темур Балхдан қайтгач, она шаҳри Кеш – Шаҳри­сабзда бироз дам олгач, Самарқандга йўл олди. Бу вақтда ўз тарихий шон-шуҳрати билан танилган Самарқанд хароба ҳолатида эди.
Чингизхон бошчилигидаги мўғуллар Самарқандни шу даражада вайрон қил­ди­ларки, уни қайта тиклашнинг иложи бўл­ма­ди ва у то 1370 йилгача вайрона ҳолатида қолиб кетди. Соҳибқирон Амир Темур Самарқандни ўз давлатининг пойтахти қилиб танлар экан, қадимги Самарқанд – Афро­сиёбни қайта тиклашдан кўра, янги шаҳарни бунёд этишни маъқул топди. Афросиёб харобалари қайта тикланмади, балки унинг жанубий томонида янги шаҳар барпо қилишга киришилди. Шу туфайли Самарқанд икки тарихий ўринга эга шаҳар сифатида машҳурдир.
Амир Темур янги Самарқандни барпо этишга киришар экан, том маънода қадим­ги шаҳарсозлик маданиятини қайта тиклади, унга янгича жило, руҳ бағиш­лади, десак хато бўлмайди. Албатта, Амир Темур Самарқандни пойтахт қилиб танлар экан, уни ҳар томонлама ўрганиб чиқди, жойлашиш ўрни, тарихи, табиати, иқлими ва сув ресурсларини ҳар томонлама таҳлил қилди. Ҳузурига меъморлар, қу­рувчи-усталар, олимларни чорлаб, улар билан кенгаш ўтказди ва сўнгра меъморларга шаҳарни қуришнинг бош режасини ишлаб чиқишни топширди. Бўлғувчи арки аъло, маҳаллалар, кўчалар, бозор ва майдонларнинг ўрни белгиланди. Арк ва шаҳар атрофига улкан мудофаа девори қуришга фармон берди. Шаҳар мудофаа деворига Оҳанин, Шайхзода, Чорсу, Феруза, Сўзангарон ва Коризгоҳ дарвозалари ўрнатилди.
Амир Темур Самарқандда бир-биридан гўзал, бетакрор обидалар - жомеъ масжиди, Кўксарой, Бўстонсарой, Амир Темур, Шоҳизинда каби мақбараларни бунёд этди. Самарқандликлар дам олиб хордиқ чиқаришлари учун шаҳар ичида ва атрофида бир-биридан гўзал, баҳаво, хушманзара 12 боғ-саройни яратди. Бу ажойиб боғларнинг дарвозалари кеча-ю кундуз барча учун очиқ эди.
XIV асрнинг охирларига келиб, Самар­қанд шу даражада обод ва гўзал, бой, улуғвор шаҳарга айландики, унинг кўрки олдида Шарқнинг гўзал шаҳарлари - Шероз, Миср, Бағдод, Султония ва Дамашқ­лар ҳам ўз кўркини йўқотгандек бўлди. Шу туфайли Соҳибқирон Самарқанд атрофидаги бир неча қишлоқларга юқоридаги шаҳарларнинг номини берди. Амир Темур Самарқандни ва самарқандликларни ало­ҳида меҳр-муҳаббат билан севарди. Шу сабабли бу шаҳарнинг ободончилиги, фаровонлиги йўлида бойлиги ва вақтини аямади, унинг фармонига кўра, самарқанд­ликлар бир неча марта ҳар хил солиқ­лар­дан озод этилган эдилар.
Тарихий манбаларда ёзилишича, Амир Темур замонида Самарқандда жуда кўплаб сайиллар, байрамлар ва тўйлар ўтказил­ган, бу байрамларда шу даражада кўп одамлар қатнашганки, бунча халқни ша­ҳар ўзига сиғдиролмас эди. Шу туфайли бу сайиллар Самарқанднинг шарқидаги Конигилда ўтказилар, бунинг учун Конигилда минглаб чодирлар, расталар, дўкон­лар режа билан жойлаштирилар эди. Бу ердаги тартиб-интизом шу даражада пухта эдики, бирор киши ҳам озор чекмасдан сайллардан хушнуд бўлар эди. Чодирлар, раста-дўконлар, йўлаклар гўзал ва кўркам бўлганлигидан гўёки Самарқанд Конигилга кўчиб чиққанга ўхшарди.
Амир Темур илм-фан, санъат ва маданиятга чин маънода ҳомийлик қилганлиги туфайли Самарқандда меъморчилик, шеърият, илм-фан, монументал рангтасвир, манзарали рангтасвир, тўқимачилик санъати, наққошлик, кандакорлик, тоштарошлик, шишасозлик, кулолчилик ғоятда ривожланди. Ўз даврининг энг моҳир меъморлари Самарқандда осмонўпар биноларни қуришиб, Амир Темур давлатининг шон-шуҳрати ва қуд­ратини абадиятга муҳрладилар. XIV–XV асрларда Самарқанд Туроннинг энг улуғ даҳолари учун ижодий лаборатория вазифасини ҳам бажарди. Негаки, бу даврларда юксак ғоялар, тафаккурлар, нодир санъат асарлари Самарқандда туғилар, ривожланар ва амалиётга айланиб, Соҳибқирон давлатининг чекка-чекаларига тарқалар эди. Шу туфайли, Амир Темур яратган қудратли давлатнинг пойтахти бўлган Самарқандда инсоният маданияти тарихидаги энг нодир ҳодиса, Ренессанс – Уйғониш жараёни бошланди ва ривожланди. Самарқандда туғилган "Темурийлар Ренессанси" қуёш каби порлаб, Шарқ ва Fарб мамлакатларига тарқалиб кетди.
Самарқандда Амир Темур ва Мирзо Улуғбек даврида порлаган илм-фан, санъат-маданият маёғи Эрон, Ҳиндистон, Хуросон, Туркия каби давлатларда ҳам илм-фаннинг ривожига катта таъсир кўрсатди.
Регистон майдони Ер юзининг сайқали деб тан олинган, Амир Темур бирлаштирган йигирма етти давлат пойтахти бўлган машҳур Самарқанднинг ўзига хос ва мос бўлган кўзгусидир. Регистон майдони Баҳодир Ялангтўш даврида шаклланган.
«Регистон» деган сўз форс тилидан олинган бўлиб, «қумли жой» деган маънони билдиради, «рег» - қум, «истон» - туриш жойи демакдир. Тарихий маълумотлар ва аниқ илмий ашёвий далилларга асосланиб, айтиш мумкин-ки, бу ердан жанубий шарқдан, шимолий ғарбга томон катта ариқ оқиб ўтган, вақт ўтиб ариқ қуригандан сўнг, ўрнида қумлоқ жой қолган. Ана шу асосда «Регистон» деган сўз келиб чиққан.
Амир Темур ҳукмронлиги даврида ҳозирги Регистон майдони ўрнида марказий бозор бўлган. Ана ўша даврдан Самарқанд жаҳонга машҳур илму фан ва ҳунармандчилик маркази сифатида дунёга танилган.
Бу ерга етти иқлимдан донишмандлар, олиму фузалолар келиб Мирзо Улуғбек атрофига тўпланишган. Сон-саноқсиз зиёратчилар, Шоҳи Зинда мақбарасига келган савдогарлар шаҳарни томоша қилиш билан бирга машҳур Самарқанд қоғозини ва бошқа кўплаб турли ноёб ҳунармандчилик ҳамда яна қатор ноёб молларни харид қилишга келганлар.
Барча йўллар пойтахт Самарқанд шаҳрининг савдо-ҳунармандчилик маркази ҳисобланган Регистонда бир-бири билан туташган. У ҳунармандлар кўчаси бўлиб, заргарлар растаси орқали Арк билан боғланган.
Асрлар давомида Регистондаги иншоотлар уч марта ўзгарди. Дастлаб бош кийимлар сотиладиган усти ёпиқ гумбазли тим қурилади.
Улуғбек ҳукмронлиги даврига келиб майдонда қайтадан режалаштириш ишлари амалга оширилади. Чунончи, бу жойлар вақфга топширилгани учун бозор тимлари бошқа жойга кўчирилади ва майдоннинг ғарбий қисмида дастлабки бино ҳисобланмиш Улуғбек мадрасаси қурилади.
1424 йилда эса Улуғбек мадрасаси рўпарасида, ҳозирги Шердор мадрасаси ўрнида, «қуш» услубидаги Улуғбек хонақоси барпо қилинган.
Хонақо фасади Улуғбек мадрасаси пештоқига нисбатан қисқароқ бўлган. Хонақонинг жанубий-ғарбий қисмида, қадимдан Имом Муҳаммад ибн Имом Жаъфари Содиқ мозори жойлашган бўлган. Мадрасанинг кенг фасади ва ҳашаматли миноралари рўпарасида пештоқ ва катта гумбазли хонақоҳ турган. Майдоннинг шимолий томонида ҳам зарурий эҳтиёжни назарда тутган ҳолда, Мирзо Улуғбек фармони билан ҳашаматли Мирзо Карвонсаройи қурилди. Унинг тарҳи ва ташқи кўриниши ҳозирги Тиллакори мадрасасига ўхшаш бўлган. Карвонсарой кенг айвонли ва ҳужрали ҳовлидан иборат бўлган.
ХV асрнинг 30-йилларида Шоҳруҳ Мирзонинг мураббийси, ўз замонасининг кўзга кўринган илм арбоби Алайка Кўкалдош ҳокиму ҳукамо ва шариат пешволари билан келишилган ҳолда, янги шаҳар жомеъ масжидини қурдиради. Масжид тўғри бурчакли (тахминан 90х60 м) режада қурилган бўлиб, ғишт ва тош устунларга таянган гумбазли, катта ҳовлидан иборат бўлган.
Масжид ҳозирги Улуғбек мадрасасининг жануби шарқ томонида қурилган. Бу масжид Мирзо Улуғбек қурдирган масжиди Муқаттаъга яқин эди. Масжид деворлари қитъа-қитъа қилинганлиги ва нақшин ёғочлардан ясалганлиги учун Муқаттаъ деб аталган.
Шу билан бирга, Регистон майдонидаги мадраса, хонақоҳ ва карвонсарой ғарбида, нафақат Самарқандда, балки Шарқда энг мукаммал ҳисобланган ва бошқа ҳаммомлардан тубдан фарқ қиладиган «Мирзойи Ҳаммоми» қурилган. Бу бино тўғрисида «Бобурнома»да шундай ёзилган «Мирзо Улуғбек яна ушбу мадраса ва хонақоҳда мўътадил яхши бир ҳаммом солибдур. Мирзойи ҳаммом номи ила машҳурдур, ҳар нав тошлардин фарзлар қилибдур, Хуросону Самарқандда андак ҳаммом маълум эмаским, бўлғай». Мирзо Улуғбек даврида Регистон майдони пойтахт Самарқанд шаҳрининг ижтимоий ҳаёт марказига айланди. Бу ерда кўриклар ўтказилар, давлат фармонлари ўқиб эшиттирилар, Қурбон ва Рамазон ҳайити сайиллари ўтказилар эди. Регистон ҳанузгача шаҳарсозлик санъатининг мукаммал шоҳ асари бўлиб келмоқда.
Ансамбл биноларини қайта тиклашни ўз олдига мақсад қилиб қўйган Самарқанд ҳукмдори Амир Ялангтуш Баҳодир XVII асрда шердор ва тиллакори мадрасаларини қуриб, Регистон майдони шуҳратини янада оширди ва гўзаллаштирди.
Регистон майдонидаги меъморий мажмуанинг таркиб топиши Мирзо Улуғбекнинг фармонига биноан мадраса қурилишидан бошланди. Мадраса 1417-1420 йилларда қурилган бўлиб, унинг сатҳи 81х56 м. атрофидаги ҳудуд эди.
Бино лойиҳасининг муаллифи, ўз замонасининг машҳур олими Қавомиддин Шерозий бўлиб, Ҳиротда ҳукмдорлар учун қурилган аксар меъморчилик мажмуалари ҳам унинг ижодига мансуб бўлган.
Улуғбек мадрасаси меъморчилик асари сифатида Шарқ обидаларининг мумтоз намунасидир. ХV асрда Регистонда қурилган барча иншоотлардан фақатгина Мирзо Улуғбек мадрасаси, бир мунча хароба ҳолида бўлса ҳам, бизгача етиб келган. Мадраса икки қаватли бўлиб, 55 та ҳужра ва тўрт бурчагида катта дарсхоналар ва айвонлардан иборат бўлган. Махсус таълим олиш учун белгиланган ҳужраларда 2-3 толиби илмлар ўқиган ва яшаган. Ҳар бир хона ўқиш, яшаш ва алоҳида қисмида керакли нарсаларни сақлаш вазифасини бажарган. Дарсхоналарда алоҳида гуруҳлар учун фан машғулотлари ўтказилган. Айвонлар ёзги дарсхона вазифасини бажарган. Ғарб тарафдаги икки дарсхона ўртасида масжид жойлашган. Унинг дарсхонаси ҳамда ҳовли билан боғловчи иккита эшиги бўлган.
Мадраса баланд пештоқлидир. Унинг ён томон деворлари, йирик ҳандасавий нақшлар билан безатилган.
Умуман олганда, мадраса нақшларга бой, ажойиб ўзига хос кўринишга эга. Оддий ғишт билан безакли ғиштларнинг бирга қўшиб ишлатилиши, кошинбуриш ва мармар ўймакорлиги намуналари яхлит бадиийликни ташкил қилади. Нақшлардаги ранг-баранг, юлдузсимон тасвирлар ва сулс хатида битилган муқаддас Қуръондан келтирилган оятларнинг ўзи ҳам Мирзо Улуғбекнинг буюк донишманд олим эканлигига ишорадир. Мадрасанинг тўрт бурчагидаги баланд миноралар бинони яна ҳам кўркам ва салобатли қилиб кўрсатиб турибди.
Улуғбек қурдирган ушбу мадраса ўз даврининг илғор, барча шароитларга эга мукаммал олий ўқув юрти бўлиб, Шарқдаги биринчи дорилфунун ва кенг имкониятларга эга илмий муассаса сифатида катта шуҳрат қозонди. Шу билан бирга бутун дунёда Улуғбек академияси сифатида машҳур бўлди.
Фикримизнинг исботи сифатида европалик машҳур ёзувчи, файласуф ва тарихчи олим Вольтернинг (1694-1778 йй.) қуйидаги фикрини келтириш кифоя: «Трансоксиянада унинг (Амир Темур) ўрнига тахтга чиққан машҳур Улуғбек Самарқандда биринчи академияга асос солди. астрономик жадвалларни тузишда иштирок этди».
Ушбу академияда Мирзо Улуғбек бир неча юздан зиёд олимларни тарбиялаган. Номи жаҳонга машҳур Самарқанд расадхонаси эса устоз ва шогирдларнинг коинот сирларини ўрганиш марказига айланган. Бундан ташқари, Улуғбекнинг Бухоро ва Ғиждувондаги мадрасалари ҳам пойтахтдаги академияга қарашли замона дорилфунунлари эди.
Улуғбек мадрасасининг иккинчи қаватидаги хоналарда катта кутубхонаси мавжуд бўлган. Буюк Амир Темур ва фарзандлари томонидан жамланган китобларнинг кўпи ана шу ерда сақланган. Улуғбек мадрасасида барча диний ва дунёвий фанлардан чуқур билим бериш яхши йўлга қўйилган. Мадрасада таълим берган юздан зиёд замонасининг машҳур олимлари ишлашлари учун барча шароитлар яратилган. Олимлар билан Улуғбекнинг ўзи бевосита суҳбат ўтказган ва илмий мукаммаллигига ишонч ҳосил қилгандан сўнг мударрисликка рухсат берган.
Машҳур олимлардан – Мавлоно Муҳаммад Ҳавофий, Қозизода Румий, Ғиёсиддин Жамшид, Муъиниддин Коший кабилар мадрасанинг етакчи олим ва мударрисларидан бўлишган. Мадрасада бошқа олимлар билан бир қаторда Улуғбекнинг ўзи ва шогирди Али Қушчи ҳам турли фанлардан дарс берган.
Учинчи даражали алгебраик тенгламага олиб келган бир градусли ёйнинг синусини аниқлаш Улуғбек ва унинг мактаби эришган ажойиб ва энг муҳим муваффақиятлардан бири бўлган бўлса, яшаш жойларининг координатларини аниқлаш, 1018 юлдузни ўз ичига олган мукаммал юлдузлар жадвалини тузиш, қуёш йилининг 365 кун 10 дақиқа 8 сониядан иборатлигини бехато ҳисоблаб чиқиш (хатоси 0,58 сония холос), эклептиканинг ерга нисбатан оғмалиги ва етти сайёра ҳаракатининг кашф этилиши Самарқанд академиясини дунёга танитди ҳамда бутун илму фан намояндалари диққатини ўзига жалб эта олди. Натижада, Самарқанд дунёда ягона аниқ фанлар марказига айланди.
Мадрасада таълим уч босқичдан иборат бўлган: биринчи босқич «андо» ёки «паст қадам» бошланғич бўлими; иккинчи босқич «авсат» ёки «миёна», ўрта бўлим, учинчи босқич «аъло» ёки «юқори» олий бўлим. Иқтидорли толиблар, бўлимларнинг ҳар бирида тўрт – беш йиллаб қунт билан ўқишган. Натижада, мадрасада таҳсил олиб, унинг дастури бўйича асосий фанларини тўла ўзлаштирган ва имтиҳон сабоқларида ўз билимини намойиш қила олган толиби илмларга «Санад» (шаҳодатнома), берилган. мадрасада ўқиш ва ўқитиш бепул бўлиб, ҳаражатлар вақф мулки ҳисобидан таъминланган.
Самарқанддаги Улуғбек мадрасасида мударрислик қилган олимларнинг бир қисми турли фанлардан толибларга дарс бериш билан бирга, математика, жўғрофия, ҳандаса ва астрономия бўйича амалий масалалар билан ҳам шуғулланганлар. Расадхона қурилиб ишга туширилгунга қадар осмон жисмларининг ҳаракат ҳолатини кузатиш ишлари, маълум даражада, шу мадрасада ва Улуғбек томонидан қурдирилган «Муқаттаъ» масжидида олиб борилган эди. Жаҳонга машҳур Мирам Чалабий ва Абул Али Биржандий каби олимлар шу даврларда таҳсил олишган.
ХV асрда Самарқанднинг илм ва адабиёт маркази сифатидаги шон-шуҳрати бутун Шарқ дунёсида машҳур эди. Шаҳарга дунёнинг барча мамлакатлардан олиму уламолар ҳам келиб туришарди.
1465-1469 йилларда Самарқандда яшаб, таълим олган улуғ ўзбек мутафаккир шоири ва жамоат арбоби Алишер Навоий ҳам астрономия, жўғрофия, тарих, адабиётшунослик бўйича ўз билимларини бойитган. Унинг Улуғбек мадрасасида икки йилдан зиёд вақт мобайнида олган таълими кейинги ҳаётида муҳим аҳамият касб этган.
Бу азим шаҳарда тарихчилар Шарофуддин Али Яздий, Ҳофизи Абрў, Абдураззоқи Самарқандий, Мирхонд, Хондамир, Исфаҳоний, Давлатшоҳ Самарқандий; адабиёт намояндалари: Қутб, Сайфи Саройи, Лутфий, Ҳайдар, Хоразмий, Дурбек, Амирий, Яқиний, Атойи, Саккокий ва бошқалар шу ерда вояга етган ва ижод қилган. Абдуқодир Наимий, Қулмуҳаммад Шатқий, Ҳусайн Удий, Шоҳқули Ғижжакий, Қосим Раббоний, Дарвеш Аҳмад Қонуний, Хожа Юсуф Андижоний, Устоз Шодий, Жамшид Таблий каби мусиқа фани намояндалари. Мирак Наққош, Қосим Али, Маҳмуд Музаҳҳиб, Ҳожи Муҳаммад Наққош ва шоҳ Музаффар каби мўйқалам соҳиблари етишади.
Мирали Табризий, Султонали Машҳадий, Султонали Хандон, Ҳалвои Рафиқий каби хаттотлар ҳам шу давр намоёндалари ҳисобланадилар.
Мирзо Улуғбек мадрасаси Шарқ меъморчилигининг энг нодир ёдгорликларидан бўлиб, ҳақли равишда ўрта аср мусулмон архитектурасининг ноёб дурдонасидир. 
Самарқанд шаҳри тарихи ХVII асрнинг биринчи ярмида, аштархонийлар сулоласининг олчин уруғидан чиққан ўзбек зодагонларининг йирик вакили Ялангтуш Баҳодирнинг фаолияти билан чамбарчас боғлиқдир. 
Самарқандда аштархонийлар даврида Ялангтуш Баҳодир таъсири сабабли қурилиш ишлари янада жонланади. Ушбу маърифатпарвар ва саховатпеша ҳокимнинг бевосита ташаббуси ва фармони билан Регистон майдонидаги вайроналикка юз тутган ҳашаматли Мирзо Улуғбек мадрасасида таъмирлаш ишларини олиб бориш ҳамда батамом бузилиб кетган Мирзо Улуғбек қурдирган хонақоҳ, Мирзойи ҳаммоми ва карвон саройлари ўрнида иккита ҳашаматли иншоот - Шердор мадрасаси (1619-1636) ва Тиллакори мадраса-масжиди (1646-1660) бунёд этилган. бузиб юборилган диаметри 15 метр бўлган катта гумбазли хонақоҳ ўрнида Мирзо Улуғбек мадрасасининг нусхаси сифатида унга қарама-қарши турган Шердор мадрасаси бунёд этилган. Шердор мадрасасининг пештоқи Мирзо Улуғбек мадрасаси пештоқи билан асосан бир хил, бинолар бир-бирига ўхшаш бўлса ҳам, лекин сифат ва меъморчилик жиҳатидан фарқ қилади.
Шердор мадрасаси сатҳи 70х57 метр, яъни тўрт бурчакли шаклда бўлиб, ҳовлиси икки қаватли ҳужралар билан ўраб олинган, уларнинг сони 52 та, ҳовлининг бурчакларида дарсхоналар жойлашган. Аммо бу обидада масжид йўқ, жануби-ғарбий дарсхона эса зиёратхона ҳисобланган, чунки унга ташқи томондан бевосита Имом Муҳаммад ибн Жаъфари Содиқ мозори мақбараси туташган.
Шердор мадрасаси фасадидаги минора ва гумбазлари Улуғбек мадрасасига ўхшаш, аммо орқа томондаги фасадлар бурчаги гулдаста миноралар билан ўралган. ХVII асрга келиб ер сатҳи маданий қатламларининг кўтарилиши туфайли ХV асрдаги дастлабки ер сатҳидан икки метрга яқин баланд кўтарилган. Ана шунинг учун бир мунча паст кўринган Улуғбек мадрасасининг қисқарган шаклидек барпо этилган. Шердор мадрасаси қурилганда ХVII аср меъморчилигига хос анча янгиликлар қўлланилган, қурилиш жараёнини тезлаштирувчи ва арзонлаштирувчи илғор усуллардан фойдаланилган, аммо бадиий безакларнинг таъсир кучи бир мунча пасайиб кетганлиги сезилиб турибди. Лекин рангларнинг ўз ўрнида ишлатилганлиги ва айрим панноларнинг ғоят нафис бажарилганлиги бу ёдгорликни яратган меъмор ва наққошларнинг юксак маҳоратидан далолат беради.
Нақшлар бутун обида юзини қоплаган. Уларда чок, йирик хандасавий сулс, куфий ёзув нақшлари ва гул бандлари тасвирларда уйғунлашган бўлиб, фақатгина Самарқанд обидаларига хос тарзда ишланган. Айнан шу усул Самарқанд меъморий безаклар мактабини ташкил қилади.
Улкан пештоқ равоғи тепасидаги тимпон диққатга сазовордир: Қизғиш зарҳал шер, оқ оҳуни қувиб кетмоқда. Қуёш бодомқовоқ, кийик кўзли доира шаклида тасвирланган. Унинг юзи эса зарҳал ёғду билан ҳошияланган.
Бутун композицияси зангори асосда бўлиб, фируза ва зарҳал бўёқлар билан тасвирланган ҳамда бир бирига чирмашиб кетган навдалар, очилиб ётган оқ гуллардан иборат. Ана шу ажойиб тасвир туфайли у «Шердор» номини олган, яъни «Шерларга эга бўлган» мумтоз мусулмон астрономиясида қуёшнинг Асад буржида, яъни Шер устида бўлиши саъд, яъни бахтиёр замонга ишорадир. Бундан ушбу бинонинг абжад ҳисобида: Ялангтўш – 816, Баҳодир – 212, жами 1028 ҳижрий ҳисоби, мелодий ҳисобда 1619 рақамининг келиб чиқиши Шердор мадрасасининг қурилиши 1619 йилда бошланганлигига ишорадир.
Мадраса ҳовлисининг декоратив безалиши ҳам унинг ташқи деворлари сингари бой ва хилма-хилдир. Мадраса деворларига битилган ёзувларга уни яратган машҳур меъморлар - уста Абду Жаббор ва ўймакор наққош Аваз Самарқандий номлари ҳам ёзиб қолдирилган.
Соҳибқирон Амир Темурнинг 660 йиллик юбилейи муносабати билан, бинонинг жанубий ва шарқий фасадларини, икки минорани, бош фасадни, пештоқ аркини қайта тиклаш ва ички ҳовлисида консервациялаш борасида жуда катта ишлар амалга оширилди. 
Ялангтўш Баҳодир Шердор мадрасасини қурдирганидан ўн йил ўтгандан сўнг, Улуғбек томонидан қурилган Карвонсаройни тиклаш имконияти бўлмаганлиги сабабли, унинг пойдевори устидан янги мадраса – масжид қурдиради. 
У кейинчалик Тиллакори мадрасаси деб аталган. Тиллакорининг қурилиши билан Регистоннинг ажойиб бир ансамбли мукаммал шаклга келади.
Ушбу обиданинг меъмори майдондаги ҳамма биноларнинг яхлит бир бутун бўлишини таъминлаш учун Тиллакори мадрасасини мавжуд иморатларга мослаштиради. Иморатларни қуришда ўша даврда қўлланилган меъморий қоида-қонунлардан чекинишга тўғри келган. Тўрт томони туташдек тасаввур бўлиши учун мадраса фасадини жуда узун қилишга тўғри келган.
Мадраса-масжиднинг умумий композициясида масжид марказий ўринни эгаллаши лозим эди. Бироқ меъмор симметрик майдонда яна бир марказ бўлишини лозим кўрмаган, бу эса унинг яна бир муваффаққияти бўлган. Тиллакори мадрасаси фасад қисмининг архитектураси иккита бир хил мадрасага мос тушган. Масжид асосий ўқдан четда, бир қаватли ҳужралар билан ўралган катта ҳовлининг ғарб томонидадир.
мадрасани олд томони фасадининг икки қаватли қилиб ишланганлиги улкан ва ҳашаматли Мирзо Улуғбек ҳамда Шердор мадрасаларининг маҳобатлилигини таъминланган. Ҳовлининг ички композициясида симметрия бўлиши учун ҳар бир фасаднинг қоқ ўртасида шинам пештоқ қилинган. Кириш қисмини чап томонда ғарбий фасад бўйлаб катта масжид жойлашган, унга асосий эшикдан кирилади. Масжиднинг тўрида одатдагидай қиблага қараб қурилган мармар меҳроб бўлиб, унинг ўнг тарафида эса мармар зинали баланд минбар жойлашган. Масжиднинг асосий хонаси, ҳатто мармар озораси ҳам бўртма нақшлар ва зар билан безатилган.
Қисқа вақт ичида Улуғбек мадрасасининг иккинчи қавати ҳам қайта тикланиб, қадимий ҳолатига келтирилди.
Республикамиз мустақилликка эришгандан кейин ушбу ёдгорликларнинг таъмирланиши маданий меросимизга бўлган ғамхўрликнинг ёрқин намунасидир. 
Афросиёб Самарқанд шаҳрининг шимолида жойлашган бўлиб, майдони 219 га ни ташкил этади. Ушбу ҳудуд Самарқанднинг қадимий ўрни бўлиб, XIII аср бошида мўғуллар босқинидан сўнг xаробага айланган. Афросиёбнинг ҳозирги вақтда ҳукмдор арки ва шаҳристони сақланган. 
Шарқ алломаларининг асарларида Афросиёб "Ҳисори кўҳна", "Қалъаи кўҳна" деган номлар билан маълум. Ҳозирги барчага маълум Афросиёб номи эса манбаларда XVII-XVIII асрлардан бошлаб учрайди. Ушбу ном xалқ орасида "Шоҳнома" эпосининг қаҳрамони, Туроннинг афсонавий подшоси Афросиёб (Алп Эр Тўнга) номи билан боғланади.
Афросиёбни илмий жиҳатдан тадқиқ этишда дастлаб XIX аср оxири - XX аср бошлари В.Л.Вяткин, кейинчалик, 1958 йилда ташкил этилган Самарқанд археологик экспедицияси фаолияти муҳим аҳамиятга эга бўлди. Хусусан, Самарқанд археологик экспедицияси томонидан шаҳарнинг пайдо бўлиши, шаклланиш ва ривожланиши тарихи, шаҳар фортификацияси, стратиграфияси, сув таьминоти, ҳунармандчилиги, ободончилиги ва шаҳарнинг атрофдаги қишлоқлар билан алоқалари кенг қамровли тадқиқ этилади. 1988 йилдан Афросиёбда ўзбек-француз халқаро қўшма экспедицияси иш бошлади.
Ҳозирги вақтга олиб борилган тадқиқотлар шаҳарнинг қадимги давридан тортиб, то мўғуллар босқинигача бўлган тарихи ҳақида кўплаб маълумотларга эга бўлиш имкониятини яратди. Жумладан, археологик қазишмалар жараёнида аниқланган моддий маданият намуналари шаҳарни бундан 2750 йил олдин пайдо бўлганлигини кўрсатди. 1965 йилда дунёга машҳур Вархуман саройи деворий суратлари топилган бўлса, 2000-2004 йилларда қорахонийлар даврига оид деворий суратлар аниқланади. Ушбу деворий суратлар Сўғдиёна тасвирий санъатининг нақадар юксак бўлганлигини яққол кўрсатиб турибди.
Йиллар давомида Афросиёбда олиб борилган қазишмалар жараёнида аниқланган кулолчилик, заргарлик буюмлари, тангалар ва бошқа моддий маданият намуналари юксак маҳорат, дид билан яратилган бўлиб, улар Самарқанд тарихи музейида сақланиб келинмоқда.
XIV-XV асрларда - темурийлар даврида Моворауннаҳрда обод пойтахтга эга бўлган кучли давлат юзага келди. Бу давлатнинг пойтахти бўлган Самарқандда йирик қурилиш ишлари авж олди. Унда Шарқ халқларининг меъморчилик тажрибаси ва халқ анъаналари мужассамлашган эди. 
Жомеъ масжид Марказий Осиёда энг йирик иншоотлардан бири ҳисобланади. Амир Темур даврининг тарихчиси Ғиёсиддин Али Яздийнинг ёзишича, «…801 йилнинг рамазони шариф ойининг тўртинчи кунида (1399 йил 10 май) масжид учун пойтахтнинг энг яхши жойини Амир Темур танлади. Машҳур усталар ва меъморлар бу улкан иморатнинг лойиҳасини туздилар ва энг саодатли дақиқада унинг пойдеворини қура бошладилар…»
Мазкур масжид тарихи ҳақида Абу Тоҳирхожа ўзининг «Самария» асарида шундай ёзади: «Амир Темур Кўрагоннинг жомеъ масжиди шаҳар ичида, (унинг) шимол томонида, Ҳазрати Шоҳ (Дари Оҳанин) дарвозасининг яқинидадир»... Жомеънинг равоқи устида: «Амир Тарағай ўғли буюк ҳоқон Амир Темур Кўрагони 801 йилда ушбу жомеънинг солинишига амр қилди», деб ёзилган. Жомеъ дарвозасининг нақшида эса қуйидаги ёзув бор: «Ушбу жомеъни битказишга 806 йилда (мелодий 1404) муваффақ бўлинди».
жомеънинг эшиги икки табақалик бўлиб, хуло (биринжи, мис ва рух бирга қўшилиб эритилса, хуло бўлади) қуюлган ва усталар жомеънинг кирар ерига пўлод қалам учи билан жуда ҳам гўзал табиатли нақшлар қилган. Жомеъ эшиги устида ёзилган байт. Унинг мазмуни қуйидагича: «Халқ кафтида бори алдов ва ҳавасдир. Иш дунёнинг ёлғиз эгаси бўлган тангрининг ихтиёридадир».
Жомеъ масжидининг умумий саҳни 167x109м, бурчакларида баланд миноралар бўлган ва ҳозирги даврда бу миноралар қайта тикланди. Жомеъ масжиди қаровсизлик ва зилзилалар таъсирида аста-секин емирилиб вайрон бўлган, фақат шимоли-ғарбий миноранинг пастки қисмигина сақланиб қолган бўлиб, унинг баландлиги 18,2 м. дир Бибихоним жомеъ масжиди пойдевори харсанг тошдан, деворлари пишиқ ғиштдан ишланган (қалинлиги 4,4 - 5 м).
Таъмир-тиклашга қадар жомеъ масжиди бир-бири билан боғланмаган 6 та меъморий бўлаклардан иборат эди. Ҳовлининг тўрида меҳробли ва баланд пештоқли бино, икки ёнида унинг кичик нусхаси, пойида масжиднинг иккига бўлинган пештоқи ва шимоли-ғарбда алоҳида сақланиб қолган минора бўлган. Илгари бу бўлаклар уч қатор оқ мармар устунли, енгил равоқли пешайвонлар билан бирлашган ва улар тепасида гумбазчалар (400 та) бўлган. Устунлар 480 та (оралиги 3,5 м) бўлиб, тагкурсили, танаси ўйма нақш, тепаси рангли кошинлар билан ишланган, муқарнаслар билан безалган (ҳозир улар тупроқ остида кўмилиб кетган, археологик қидирув ишлари натижасида устунлар, тагкурсилар ва майда косачалардан иборат муқарнасли устуннинг боши топилган). Ҳар бири ташқи дарвозанинг пешайвони бор.
Жомеъ масжидининг ҳовли саҳнига мармартош тахталар ётқизилган. Ҳовли ўртасида мармар тошдан ясалган улкан лавҳ (Қуръон ўқиладиган махсус мослама) бор, у дастлаб асосий бино ичида турган 1875 йилда катта гумбазнинг қулашидан хавфланиб, ҳовли ўртасига чиқариб қўйилган. Унинг атрофи нафис ҳошиялар, муқарнаслар, ўсимликсимон нақшлар ва ёзувлар билан безалган. Лавҳ Улуғбек фармонига биноан XV аср ўрталарида ясалган. Унга «Султони азим, олий ҳимматли ҳоқон, дину-диёнат ҳомийси, Ҳанафия мазҳабининг посбони, аслзода султон ибн султон, амири мўъмин Улуғбек Кўрагон» деган ёзув битилган.
Жомеъ масжидга кираверишдаги пештоқнинг юқори қисми 1897 йилги зилзила пайтида қулаган.
Пештоқ маҳобатли бўлиб, ўртасида кенглиги 18,8 метрли равоқ бор. Ён томонларидаги миноралар пештоқдан баланд. Пештоқнинг ички томонида кичикроқ равоқ ўрнашган. Унда ўйма мармар ҳошияли дарвоза бўлган. Унинг устидаги лавҳасида масжиднинг қурилган йили ва Амир Темур шажараси ёзилган. Қўш тавақали дарвоза етти хил темир қотишмаси «ҳафт жўш»дан ясалган. Кейинчалик йўқолиб кетган. Пештоқнинг ён қанотларида иккита айланма зина бўлиб, зинадан юқорига- кунгура равоқли майдончага чиқилган ва ундан минорага ўтилган. Пештоқнинг кенг юзаси жилвали кошинлар, ранг-баранг, қалқон шаклидаги нақшлар билан безатилган.
Жомеъ масжидининг асосий меҳробли биноси Амир Темур замонасининг меъморий услублари ҳақида тасаввур беради.
Асосий бинонинг олд томонида пештоқ, марказида равоқ ва бурчакларида иккита кўп қиррали минора бор.
Пештоқ орқасидаги хона оддий, аммо салобатли ҳандасавий шакллар йиғиндисидан иборат. Кубсимон призма бинонинг асосий ҳажми, томонлари 14,6 м га тенг. Унинг устида хона деворлари бўйлаб ўтувчи равоқлардан иборат саккиз қиррали призма бор.
Гумбазнинг доирали асоси сиртига Қуръон оятлари битилиб, усти феруза кошинлар билан пардозланган гумбаз билан беркитилган. Унинг кириш томонлари ҳам, бош пештоқ каби ранг-баранг кошинлар билан қопланган, сопол ғиштчалар ётиқ, сирланган рангли ғиштчалар тик терилган. Асосий нақш шакллари тиниқ, ложувард ғишчалардан терилиб, уларнинг оралиғи зангори ғиштчалар, оқ тошлар билан тўлдирилган. Оддий ҳандасавий шакллар ва печак каби чирмашиб кетган ёзувлар, бино безагининг таркибий қисмини ташкил этади.
Меҳробли бинонинг баланд миноралари сатҳи тўрт бурчакли кичик изора тахталарга бўлинган. Ҳандасавий шакл ва ўсимликсимон нақшлар панноларни безаган. Улар парчинкорлик, кошинкорлик услубида ишланган. Пештоқ деворининг юзаси кесма кошин билан қопланган.
Бу кошинлар (айниқса кўк ранглилари) тиниқ шиша каби ялтираб туради. Масжид ёнидаги икки кичик бино меҳробли хонанинг, асосан, кичик ҳажмдаги такрори бўлса-да, нақшларининг соддалиги ва гумбазининг кунгурадорлиги билан фарқланади. Жомеъ масжидининг ички қисмини пардозлашда наққошлик безаклари қаторида зарҳал бўртма гулқоғоздан кенг фойдаланилган.
Амир Темур жомеъ масжидида кейинги даврда жуда катта ҳажмдаги таъмирлаш ишлари олиб борилди. Масжиднинг олд катта равоғи, масжид биносини ўраб турган баланд девор, икки кичик гумбаз ва миноралари, ички катта гумбаз ва катта равоқ таъмирланди ва ундаги барча кошин нақшлар қайта тикланди. 
Амир Темур мақбараси Марказий Осиё меъморчилигининг ноёб асари сифатида эътироф этилган. Мақбара қурилиши буюк Сохибқирон Амир Темур томонидан 1404 йилда бошланиб, Мирзо Улуғбек даврида тугалланган. 
Мақбара Самарқанднинг жанубий-ғарбий қисмида жойлашган бўлиб, XIV аср охирида Амир Темурнинг набираси Муҳаммад Султон томонидан қурилган мадраса ёнида тикланган.
Муҳаммад Султон 1403 йилда Кичик Осиёга бўлган харбий юриш вақтида тўсатдан касалликдан вафот этган. Шаҳзоданинг жасади Самарқандга олиб келиниб, ансамблнинг жануб томонидаги айвони орқасидаги даҳмага дафн қилинади. Сўнг Амир Темур шаҳзодага атаб мақбара қуриш ҳақида фармон беради. Шундан кейин даҳма устига саккизёқли бино қурилади.
Амир Темур вафотидан кейин Шоҳруҳ Мирзо Ҳиротни пойтахтга қилиб, ўғли Мирзо Улуғбекни эса Самарқандга ҳоким этиб тайинлайди.
Мирзо Улуғбек буюк бобосига ҳурмат юзасидан ушбу саккиз қирралик мақбарани темурийлар авлоди дафн қилинадиган мақбарага айлантиради.
Мақбара битгач, Амир Темурнинг маънавий устози Мирсайид Бараканинг жасади шу мақбарага кўчирилади ва Соҳибқироннинг бош томонига дафн этилади. Баъзи ривоятларга қараганда, Амир Темур пирининг оёқ томонига дафн қилинишини васият қилган. Мақбарага Мироншоҳ Мирзо, Шоҳруҳ Мирзо, Шайх Саййид Умар, Мирзо Улуғбек ва Улуғбекнинг гўдаклигида вафот этган икки фарзанди – Абдулла ва Абдураҳмонлар ҳам дафн қилинган.
Улуғбек томонидан бинонинг ичи янгидан безатилди, мақбара саҳнига дахмалар қўйилиб, атрофига нафис мармар тошдан панжара қилинди. Мақбарага 1424 йилдан бошлаб, шарқ томонига тақаб қурилган кўп гумбазли галерея орқали кирилади.
Мақбаранинг ғарб ва жануб томонлари ёндош қилиб қурила бошлаган, лекин битмай қолган улкан иморатларнинг тикланиши Мирзо Улуғбек ҳукмронлигининг сўнгги йилларига тўғри келади.
Муҳаммад Султон мажмуасидан фақат пештоқигина сақланган. Бу пештоқ моҳирлик билан ишланган бўлиб, кошинлар билан девор фонида яққол кўриниб туради. Кошинлар орасига бинони қурган уста – Муҳаммад бинни Маҳмуд Исфаҳонийнинг номи ва «Дини жаннат дили покларникидир», деб жимжимадор қилиб ҳадис ёзиб қўйилган. Деворлар безагида гириҳ деб аталувчи геометрик шаклларга асосланиб, нафис қилиб ишланган композиция асосий ўринни эгаллайди. Гумбазда жез, ложувард ва тилла сувлари ишлатилган.
Россия империяси истилоси йилларида мақбара дарвозалари ўғирлаб кетилган. Соҳибқирон Амир Темур мақбарасининг дарвозаларидан бири Лондонда, яна бири Эрмитажда сақланмоқда. Соҳибқирон Амир Темурга тегишли бўлган узук эса Америкадаги «Метрополитен» (Нью-Йорк) музейида сақланмоқда.
Ҳовлининг шарқ томонидаги девор ортида Муҳаммад Султон мадрасасининг қолдиқлари кўриниб туради. Чорсу ҳовлисининг атрофига икки қаватли ҳужралар қурилган.
Мадрасанинг бурчакларида гумбазли дарсхоналар бўлган. Мақбара деворларига зангори, ҳаво ранг ва оқ сирли кошинлар қопланган, бу кошинлар геометрик шаклда терилиб, арабча хат битилган.
Гумбаз остки қисмининг айланаси диаметри 15 м айлана баландлиги 12,5 м. Мақбара ҳилхонасидан гумбаз учигача 36 метрни ташкил этади. Гумбазда ҳаво ранг кўпроқ ишлатилгани учун бу ранг гумбазнинг эгри чизиқли қобирғаларида товланиб, қуёшда ярақлаб, гуё осмонга қадалиб туради. Гумбазнинг усти сирли кошинлар билан қопланган. Муқарнасларида ҳам шундай кошинлардан ҳажми бир-бирига мос қилиб ишланган чиройли нақшлар бор.
Мақбаранинг ташқи гумбази - ёдгорликнинг ташқи қиёфаси янада салобатли ва мақбара ичкариси мўътадил иқлимли бўлишини таъминлаш мақсадида унинг устига иккинчи гумбаз ўрнатилган.
Иншоотнинг қанчалик катта бўлганлигини унинг ғарб томонида битмай қолган мажмуага қараб аниқлаш мумкин. Катта залга қўйилган тўртта равоғдан биттаси сақланиб қолган. Эни 10 метрлик равоқнинг икки томонидан йўлак ўтган. Йўлакнинг шимол томонидан қўш гумбазли икки қаватли бинога, жануб томондан эса галереяга кирилади. Амир Темур мақбарасига шу галереядан ўтилади.
Ҳовли атрофини ўраб турган деворлар икки қаватли безакли равоқларга бўлинган. Ҳовлининг ташқи бурчакларида тўртта минора бўлган. Юқорига кўтарилган сари ингичкалашиб борган минора шарафа билан безатилган.
Кошинлар ҳар бир қаторига бир хил миқдорда кошин плиталар терилган. Улар орасидаги чоклар юқорига кўтарилган сари торайиб боради ва тепасига етиб туташади.
Мирзо Улуғбек даврида мақбарага кириш учун қурилган эшикнинг ёни ва тепалари нафис безатилган. Илгари эшик тепасида: «Бу шавкатли Амир Темурнинг қабри …» деб ёзилган кошинли лавҳа бўлган. Бу плита ҳозир Санкт-Петербургдаги Давлат эрмитажида сақланади. Мақбара ғоятда нафис безатилган. Деворнинг пастки қисмида кўкимтир шаффоф оникс тошидан ишланган изора бор. Оникснинг чоклари кўкимтир тошлар териб безатилган.
Мақбарага рангдор ойналар солинган панжарали дарчадан ёруғлик тушади.
Мақбаранинг ўртасига жойлашган сағаналар устида темурийларга бағишланган ёзувли тошлар бор. Амир Темур қабри устига тўқ яшил рангли нефрит тош қўйилган.
1740 йилда Эрон шоҳи Нодиршоҳ Бухоро хонлигини забт этганда Амир Темур қабри устидаги тошни Maшҳадга олиб кетган ва кўп ўтмай яна қайтадан жойига келтириб қўйдирган.
Мақбаранинг шарқ томонидаги равоқда пастга тушадиган зина бор. Бу зинадан мақбаранинг остки қаватидаги даҳмага тушилади.
Остки қаватдаги бинонинг шипи ўн икки қиррали гумбаз қилиб қия ишланган, ички безаклари жуда содда. Темурийларга қўйилган сағаналар юқори қаватда қандай тартибда бўлса, бу ерда ҳам шу тартибда. Ҳар қайси қабр усти мармартош билан қопланган.
1994-1996 йилларда мақбарада катта ҳажмдаги таъмирлаш ва тиклаш ишлари амалга оширилди.
1941 йил 16-24 июн кунлари Амир Темур ва Бибихоним ҳилхонасидаги қабрлар очилган.