2- amaliy mashg‘ulot Mavzu: Xom-ashyo, material va mahsulotlarning asosiy xossalari (qovushoqlik, sirtiy taranglik, issiqlik sig‘im va o‘tkazuvchanlik, tempratura o‘tkazuvchanlik) Qovushoqlik

2- amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Xom-ashyo, material va mahsulotlarning asosiy xossalari (qovushoqlik, sirtiy taranglik, issiqlik sig‘im va o‘tkazuvchanlik, tempratura o‘tkazuvchanlik)


Qovushoqlik. Dinamik qovushoqlik koeffitsienti  ning suyuqlik zichligi  ga nisbati kinematik qovushoqlik  deyiladi:
(1)
bu yerda  - kinematik qovushoqlik, m2/s;  - dinamik qovushoqlik, Pa·s.

20°C temperaturada ko‘pchilik organik suyuqliklarning dinamik qovushoqlik koeffitsienti quyidagi empirik formula yordamida hisoblansa bo‘ladi [5]:

(2)

bu yerda 𝝁 - atmosfera bosimi va 20℃ da suyuqlikning dinamik qovushoqlik koeffitsienti, mPas;  - suyuqlik zichligi, kg/m3; M - mol massa, kg/kmol; A - organik birikma tarkibidagi bir xil atomlarning soni; n - atom molekulasi konstantasining son qiymatlari; p - atomlar orasidagi bog‘liqlik xarakteri va guruhlashga kiritiladigan tuzatma qiymati.
Atom konstantalari n va tuzatma p larning qiymatlari ilovadagi 2- jadvalda keltirilgan [5].
Normal (assotsiatsiyalanmagan) suyuqliklar aralashmasining dinamik qovushoqlik koeffitsienti 𝝁_ar ni ushbu formula orqali hisoblab aniqlash mumkin:


(3)

bu yerda 𝝁₁, 𝝁₂, ... - komponentlarning dinamik qovushoqlik koeffitsientlari; x₁, x₂, ... - aralashmadagi komponentlarning mol ulushi.

Suspenziyaning dinamik qovushoqlik koeffitsienti quyidagi formula yordamida topilishi mumkin:

qattiq faza konsentratsiyasi 10% (hajm.) dan kam bo‘lganda

𝜇sus = 𝜇s ∙ (1+2,5) (4)

qattiq faza konsentratsiyasi 10% (hajm.) dan ko‘p bo‘lganda

𝜇sus = 𝜇s  (1+4,5) (5)

qattiq faza konsentratsiyasi 30% (hajm.) gacha bo‘lganda

(6)

bu yerda 𝜇s - toza suyuqlikning dinamik qovushoqlik koeffitsienti;  - suspenziya tarkibidagi qattiq fazaning hajmiy ulushi. Ko‘pchilik suyuqliklarning dinamik qovushoqlik koeffitsientlari adabiyotlarda berilgan [5,8,17,25,55].
Biror t temperaturada sharbatlar, qiyomlar, quyultirilgan va xom sutlarning dinamik qovushoqlik koeffitsienti ushbu formuladan aniqlanadi:

(7)

bu yerda 𝜇 - 20°C temperaturadagi dinamik qovushoqlik.

Xom sut uchun

(8)

bu yerda x - quruq moddalar konsentratsiyasi.

o‘simlik yog‘larining dinamik qovushoqlik koeffitsienti (mPa·s):

(9)

tomat mahsulotlari uchun (Pa·s):

(10)

Har xil temperaturalarda gazlarning dinamik qovushoqlik koeffitsienti maxsus adabiyotlarda keltirilgan.

Gaz aralashmalarining dinamik qovushoqlik koeffitsienti quyidagi taxminiy formula yordamida hisoblash mumkin:
(11)

bu yerda M_ar, M₁, M₂, ... - gaz aralashmasi va komponentlarning mol massasi; , , , ... - tegishli dinamik qovushoqlik koeffitsientlari; y₁, y₂, ... - aralashmadagi komponentlarning hajmiy ulushlari.

Atmosfera bosimida bir qator gazlarning (koks, generator gazlari va boshqalar) dinamik qovushoqlik koeffitsienti ni hisoblash uchun quyidagi empirik formulani ham qo‘llash mumkin:

(12)

bu yerda 𝜇_ar - aralashmaning t temperaturadagi dinamik qovushoqlik koeffitsienti; 𝜇1, 𝜇2, ... - t temperaturada komponentlarning dinamik qovushoqlik koeffitsientlari; y1, y2, ... - komponentlarning hajmiy ulushlari; M1, M2, ... - komponentlarning mol massalari; T_kr1, T_kr2, ... - komponentlarning kritik temperaturalari, K.

Har xil gazlar uchun qiymatlari ilovadagi 3 - jadvalda berilgan [5].

Dinamik qovushoqlik koeffitsientining temperaturaga bog‘liqligi ushbu formula bilan ifodalanadi:
(13)
bu yerda 𝝁_o - 0°C temperaturadagi dinamik qovushoqlik koeffitsienti; T - temperatura, K; C - Saterlend konstantasi.