ферментлар ва факторлардан иборат тўла комплекс ДНК-репликаза системаси
ёки қисқача реплисома деб аталади. Е.соli ҳужайраларида маълум даражада бир-
биридан фарқ қиладиган учта ДНК-полимераза мавжуд. Улар I, II, III
полимеразалар деб белгиланади. I ва III полимеразалар
бола занжирининг
узайишини таъминлашидан ташқари, экзонуклеазалик активлигига ҳам эга, яъни
ДНК молекуласининг ҳар икки учидан ҳам охирги нуклеотидларни ажрата
олади. Е.соli ҳужайрасида ДНК занжири элонгациясига асосан III ДНК-
полимераза жавоб беради.
Рибонуклеозид трифосфатлардан 5
1
→3
1
йўналишидаги боғланиш
примаза
деб
аталади. РНК затравка калта бир занжирли РНК бўлиб, унинг 3
1
-учига изчилик
билан дезоксирибонуклеотид қолдиқлари бирикади. Кейинги вақтда хар иккала
занжир хам калта фрагментлар шаклида синтезланиши исботланди.
Оқсил биосинтези
-
Транскрипция жараёни. Генлар транскрипцияси РНК
хосил бўлишига олиб келади. РНК нинг хамма турлари хам ядрода синтезланади.
ДНК матрицасида кечадиган хамма синтезлар ДНК да ёзилган ахборотга
мувофиқ амалга ошади.
РНК нинг барча турлари т-РНК, р-РНК ва м-РНК
синтезланишида, ДНК асосларнинг тартиби РНК асослари тартибини
белгилайди.
Полинуклеотид занжири фақат рибозонуклеотид трифосфатлардан
синтезланади ва бу жараёнда аноргик пирофосфат
молекулалари ажралиб
чиқади. РНК синтези бир неча босқичда бажарилади: а) инициация (бошланғич),
в) полимеризация ва з) ТЕРМИНАЦИЯ (тугаш). Реакциянинг бошланиши учун
махсус оқсил – сигма фактор тугаши учун тугатувчи терминатор-кодон иштирок
этади. Нусхаси олинадиган шу занжир бўйича полимераза 5 дан 3 га томон
йўналиб 3→5 шаклда борадиган РНК занжирини ҳосил қилади. ДНК
матрицасида янги синтез қилинган маҳсулот (РНК молекулалари)
транскрипт
деб аталади.
Бирон бир маълумотни шартли белгилар ёрдамида ифодалаш, одатда,
кодлаш ёки код деб аталади. 1961 йилда Крик генетик кодни математик анализ
қилди. Оқсил молекуласидаги ҳар бир аминокислотани ифодаловчи
код триплетли бўлиб, у Крик ифодасига кўра кодон деб номланган.
Оқсил молекуласига кирадиган аминокислоталар камида 20 хил бўлганидан
кодонлар сони ҳам 20 дан кам бўлиши мумкин эмас. Демак 4 та нуклеотиднинг
ўзи ёки иккита нуклеотиддан ҳосил бўладиган 16(4
2
) комбинация ҳам
етарли
эмас.Турли тадқиқот ва мулоҳазалардан сўнг код уч нуклеотиддан иборат
триплет табиатга эга эканлиги аниқланди. Албатта бунда ҳосил бўладиган
комбинациялар сони 64(4
3
), кодирланадиган аминокислоталар сонидан анча кўп
маълум бўлдики, 20 та аминокислотадан 18 таси биттадан ортиқ (2,3,4 ва 6)
кодон билан кодирланар экан.
Оқсил синтез м-РНК ни декодирлаш, яъни РНК молекуласида тўрт хил
асосларнинг изчил келиши ёзилган ахборотнинг 20 хил аминокислоталарнинг
оқсил молекуласида изчил келиш тилига ўтказилишидир. Шунинг учун ҳам бу
жараён трансляция (таржима қилиш) дейилади.
Оқсил синтезининг босқичлари. Бу жараён асосан 5 босқичда ўтади.
Аминокислоталарнинг АТФ ёрдамида активланиши ва тегишли транспорт РНК
га кўчирилиши оқсил биосинтези учун энергетик асос яратади.
Do'stlaringiz bilan baham: