2. Amaliy mashg’ulot. Shovqin va uning kamaytirish yo’llarining asosiy kattaliklarini hisoblash Ishning maqsadi

2.Amaliy mashg’ulot. Shovqin va uning kamaytirish yo’llarining asosiy kattaliklarini hisoblash
Ishning maqsadi.
Shovqinning darajasini amalda o’lchashni o’rganish va unga baho berish.
Ishning mazmuni.

1. 
   Shovqin darajasini o’lchash uchun mo’ljallangan asbobning tuzilishini o’rganish.
   
2. 
   Tovush sathini o’lchash.
   
3. 
   Shovqin darajasini bino yoki ish joyida aniqlash va unga sanitariya – gigiena nuqtai nazaridan baho berish.
   

Nazariy ma’lumotlar.
Shovqin bu kishiga yoqimsiz ta’sir qiluvchi, turli chastotali doimiy va doimiy bo’lmagan tovushlar yig’indisidir. Shovqin juda zararli ishlab chiqarish omillardan hisoblanadi. U nerv sistemasi va hazm qilish organlariga ta’sir qiladi, ish qobiliyatini pasaytirib, kishini charchashga olib keladi.
Shovqin vaqt bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi: tovushni doimiy past - balandlik darajasi 8 soatlik ish kunida vaqt bo’yicha 5 dB (desibel)gacha o’zgaradi. O’z navbatida doimiy bo’lmagan tovushlar quyidagilarga bo’linadi:
a) vaqt bo’yicha tebranuvchi tovush darajasi uzluksiz ravishda o’zgaradi, uzlukli tovush darajasi fon shovqin darajasigacha birdaniga tushadi va fon shovqin darajasi 1 sek va undan ortiq vaqtda doimiy turadi.
v) impulьsli, bitta yoki bir nechta davomiyligi 1sekunddan kam bo’lmagan tovush signallaridan tashkil topadi, bu signallarning shovqin darajasi 10 dB ga farq qiladi. Ish joyidagi doimiy shovqin o’rtacha geometrik chastotali (63 dan 8000 Gs gacha) chiziqlaridan desibellarda (dB)gi bosim darajasi bilan baholanadi va quyidagi ifoda yordamida aiqlanadi.
_r = 20 Lg , (3.1)
Bu erda R – tovush bosimini o’rtacha kvadrati:
R_o - 2*10^-5 Pa – tovush bosimi o’rtacha kvadratining chegaraviy qiymati.
Ish joyidagi doimiy bo’lmagan shovqin desibellardan tovush darajasining energiyasi bo’yicha ekvivalent bo’ladi. SHovqinning ko’rsatilgan tavsifi GOST SSBT 12. 1. 003 – 76 bo’yicha me’yorlashtiriladi. Ohang va impulьsli shovqin uchun tovushning bosim darajasi, tovush sathi va tovush sathining ekvivalenti keng chiziqli shovqin uchun ko’rsatilgan qiymatdan 5 dB ga kichikdir.
GOST 12. 1. 003 – 76 bo’yicha tovushning bosim darajasini me’yorlashtirish.
3.1– jadval

Ish joyi	O’rtacha geometrik chastotali oktava chiziqlaridan tovush bosim darajasi, Gs								Tovush darajasi dB
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
Konstruktorlik xonasi, hisoblash markazlari.	71	61	54	49	45	42	40	38	50
Laboratoriya xonalari	94	87	78	76	76	73	71	70	60
Ishlab chiqarish xonalari va ustaxonalar.	99	98	86	83	80	78	76	74	84

Tovush bosimini chastota bo’yicha 3 diapazonga bo’lish mumkin: infratovush chastotasi 20 Gs dan kichik, tovush 20 Gs dan 20000 Gs gacha va ulьtratovush 20000 Gs dan yuqori bo’ladi. Odamning eshitish organi tovush chastotasi 20 Gs dan 20000Gs bo’lganini qabul qiladi va shovqinni o’zgarishini 1 dB dan boshlab sezadi. Odam qulog’iga shovqinni 130 dB deb qabul qiladi. 150 dB dagi shovqin odamni eshitish organini buzilishiga olib keladi. Odam uchun shovqin balandligini zararsiz (etalonli) darajasi 70 dB ni (tebranish chastotasi 1000 Gs) tashkil etadi va undan ortib ketsa so’zlarni ajratib bo’lmaydi.

Zarur tasavvurlarga ega bo’lish uchun quyidagilarni keltiramiz: past ovozda 0,3 m masofada 40dB tovush bosimini hosil qiladi; auditoriyadagi shovqin 40-60 dB ni; ish joydagi metall kesuvchi stanoklarda 80-95 dB ni, traktor dvigateli – 110-120 dB ni; reaktiv dvigatel – 140 dB ni tashkil etadi. Agar tovush sathi 20 dB ni tashkil etsa, u holda shovqin so’zlashishga halaqit bermaydi.
Tovush yutuvchi materiallar sifatida (DVP) yog’och tolali plitalar, qurilish kigizi, faner, quruq suvoq, rezonansli yutkichlar qo’llaniladi.
SHovqin o’lchovchi asboblarning tuzilishi.
SHoqinni o’lchash uchun Rossiya va boshqa chet mamlakatlarning shovqin o’lchagichlaridan foydalaniladi. Bunday shovqin o’lchagichlar:
SH – 63(IRPA), SH – 3 M, ISHV (tovush bosim darajasini30...140 dB oraliqda o’lchovchi ) va shovqin spektri analizatorlari ASH – 2 M, PF – I, O - 34 (o’lchash oralig’i 40...10000), bulardan eng ko’p qo’llaniladigan SH -3M va SHUM – IM.
SHovqin o’lchagichning ishlash jarayoni tovush bosimiga proporsional bo’lgan kondensatorli mikrofonga tushuvchi elektr signallarini o’lchashga asoslangan. SHUM - IM shovqin o’lchagichning umumiy ko’rinishi 3.1– rasmda ko’rsatilgan.