1-rasm. Qarorlar o`rganish qabul qilishda tavakkalchilikni. Mamlakat iqtisodiyotini ko`zlangan masalalarida uni bajarayotgan korxona maqsadga erisha olmasa, bu yuqori organlarning rejalashtirishdagi xatosi bilan emas, balki shu korxonaning rejalashtirishdagi kamchiliklar tufayli sodir bo`ladi, deb hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan yondoshilganida rejalar qanchalik puxta ishlangan bo`lsa, tashkilot uchun tavakkalchilik shunchalik kam bo`ladi. Shunday qilib, ilmiy asoslangan rejalashtirish – bu tavakkalchilikning xatarli oqibatlarini kamaytirish usulidir. Shu bilan bir qatorda maxsus adabiyotlarda, rejalashtirish tavakkalchilikka qarshi kurash vositasi deb qaralmasligi lozim, - degan nuqtai nazar mavjud. Ilmiy asoslangan rejalashtirish – noaniqlarni kamaytiruvchi ishonchli omil hisoblansada, eng yaxshi reja ham, ijtimoiy iqtisodiy vaziyatdan yuzaga keluvchi noaniqliklarning barcha unsurlarini o`zida mujassamlashtira olmaydi.
Ichki va tashqi bozor bilan bog`liq tavakkalchilik turlari bir-biri bilan mustaxkam aloqada bo`lgan, bir biriga ta`sir etuvchi ko`plab umumiy unsurlarga ega. Shuning uchun tavakkalchilikning bu ikki turini birinchi navbatda ichki va tashqi bozor uchun xarakterli bo`lgan xislatlarini inobatga olib qarab chiqamiz. Ichki bozor bilan bog`liq tavakkalchilikning tashkil etuvchi muhim unsurlariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
mahsulot ishlab chiqarishda yangi mahsulot ulushini sezilarli darajada ortishini ilmiy tad qiq qilishni moliyalashtirish to`g`risida bir qarorga kelish bilan bog`liq tavakkalchilikni o`sishi (bu erda yangi ishlab chiqarilgan mahsulot talab darajasidagi sifatga javob bera oladimi? degan masalaga befarq bo`lib bo`lmaydi). O`zini oqlagan yangi texnologiya importi rivojlanish sohasidagi tavakkalchilikni pasaytiradi, shuningdek u ortiqcha foyda qismini saqlab qolish imkonini yaratadi (baho tarkibidagi tavakkalchilik ulushini kamaytirish hisobiga), chunki mahsulot bozorga baho egri chizig`ini ancha yuqori nuqtasida ekanlichidagi narxda boradi.
Ishlab chiqarish bilan bog`liq tavakkalchilik (ya`ni tashkilot ixtiyorida ma`lum bir davr davomida oldindan nazarda tutilgan sifat va miqdordagi ishlab chiqarish zahiralari bo`ladimi?)
bozor bilan bog`liq tavakkalchilik (ya`ni yangi va eski mahsulot taklifi to`lovga qobil talab miqdoriga mos keladimi?)
Xarajat va narx bilan bog`liq tavakkalchilik (ya`ni oldindan hisoblangan yoki past narxda sotilganda to`lovga qobil talab mahsulotga bo`lgan ehtiyoj xarajatlarini qoplaydimi? va haqiqiy xarajatlarni hisobga olganda daromad olish mumkinmi) Korxonani rivojlantirish sohasiga oid qaror qabul qilishda ko`proq darajada xalqaro mehnat taqsimoti va uning ehtiyojiga tayanish lozim bo`ladi. Buning mazmuni shuki, nafaqat bizdagi mavjud moddiy resurslar birinchi navbatda ichki ehtiyojlarni qoldirish zaruratidan kelib chiqqan holda balki xalqaro iqtisodiy tendensiyalarini, ulardan foydalanish, nisbatan qulaylik darajasini hisobga olib taqsimlanishi lozim.
Boshqacha qilib aytganda mavjud resurslar ma`lum darajadagi noaniqlikda baholanuvchi tashqi omillarni o`rganish asosida taqsimlanishi va qayta taqsimlanishi lozim.
Barcha bu dalilsiz baholar o`z ichiga xilma-xil tavakkalchilik elementlarini oladi: aynan kutilgan va kutilmagan hodisalarni kelgusida sodir bo`lish yoki bo`lmasligi bilan bog`liq tavakkalchilik, (har xil teng sharoitda) oldindan baholash tizimidagi o`zgarishlar imkoniyati bilan bog`liq tavakkalchilik; foydalanilayotgan oldindan baholash davomidagi axborotlarning aniqligi bilan bog`liq tavakkalchilik.
Agar ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarilsa va u yangi mahsulot bo`lsa u holda bu mahsulot iste`molchi tomondan faqatgina ishlab chiqarishda texnologik qayta ko`rishdan so`nggina foydalanilishini hisobga olish lozim. Shuning uchun yangi uskunalarni olish, uni o`zlashtirish uchun zarur bo`lgan kapital qo`yilmani qo`shimcha xarajatlar va iste`molchi tomonidan bu xarajatlarni qoplash manbaalarini hisobga olish zarur.
