2-Laboratoriya mashg’uloti: Organik ligandlar sintezi va tahlili Reja

2-Laboratoriya mashg’uloti:Organik ligandlar sintezi va tahlili
Reja:
1.Organik ligandlar haqida tushuncha
2.1,1,1-triftormetil-4(4-xlorfenil) butandion-2,4 ning sintezi
3. 1,1,1-triftormetil-4(4-xlorfenil) butandion-2,4 ning zamonaviy tadqiqot usullari bo’yicha tahlili
Darsning maqsadi: Talabalarga1,1,1-triftormetil-4(4-xlorfenil) butandion-2,4 ning sintezi va zamonaviy tadqiqot usullari bo’yicha tahlilini o’rgatish.Innovatsion texnologiyalarni darsga joriy etish.
Laboratoriya mashg’ulotining vazifasi: Organik ligandlar sintezi va tahlili bo’yicha yangi ilmiy tushunchalar berish.
O’quv faoliyatining natijasi:Talabalar organik ligandlar va ularning sintezi zamonaviy tadqiqot usullari bo’yicha tahlilini o’rganadilar.
Darsning mazmuni:Kompleks birikma shunday birikmaki,uning molekulasi yoki ioni markaziy ionga ega bo’lib,buni bir necha xil molekulalar ya’ni ligandlar qurshab oladi.
Ligand markaziy atom bitta yoki bir necha o’rin egallashi mumkin.Masalan,CI^-,Br^-, J^-, CO^-, H₂O,NH₃ kabi ligandlarning ahr biri bittadan o’rin oladi. Ular monodentat
CH₂CH₂ NH₂
NH
CH₂CH₂ NH₂
ligandlar deyiladi. Oksalat ioni C₂O₄^2- ning har biri ikkita o’rin egallaydi, shuningdek etilendiamin -H₂N-CH₂-CH₂ -NH₂ ham ikkita o’rin egallaydi. Dietilentriamin uch dentatli ligand hisoblanadi.

Hajmi 500 ml bo’lgan tagi yumaloq kolba xlorkalsiyli nay orqali qaytar sovituch-xolodilnikka ulanadi. Kolbaga 200 ml absolyut toza metanol spirit solib ustiga natriy metali plastinkasidan 2,3 g( 0,1mol) solib aralashtiramiz. Reaksiya tugaganidan keyin qaytar sovituch-xolodilnik Libix sovutgichiga almashtiriladi va metanol qoldig’idan ajratiladi.So’ngra kolbaga xloraklsiyli nay va maxanik aralashtirgich (механической мешалкой) ulanadi.0,1 mol natriy metilatga 150 ml absolyut efir va 15,46 g(13ml) p-xloratseton va 14,2g(12ml) trisirkakislota etil efirini sekinlik bilan aralashtiramiz.Hosil qilingan aralshma xona haroratida bir sutka qoldiriladi. So’ngra suv hammomida 10 soat mobaynida 36-38⁰C gacha qizdiriladi. Etil efiri haydalganidan keyin hosil bo’lgan β-diketonlarning natriyli tuziga qaynoq suv va mis(II)- atsetat solinadi. Mis kompleksining hosil bo’lgan cho’kmasi filtrlab olinadi. So’ngra 100 ml etil efiri solinganda efirli qavat bilan suvli qavat ikkiga ajraladi. Efir qavat ajratib olinganidan keyin reaksiya muhiti neytral bo’lgunicha suv bilan yuviladi va suvsizlantirilgan natriy sulfat bilan quritiladi. Erituvchisi ajratilganidan keyin 1,1,1-triftormetil-4(4-xlorfenil) butandion-2,4 ning cho’kmasi hosil bo’ladi.

1,1,1-triftormetil-4(4-xlorfenil)butandion-2,4 ga o’xshash bo’lgan 1,1,1-triftormetil -4-fenilbutandion-2,4, 1,1,1-triftormetil-4(4-metilfenil)butandion-2,4, 1,1,1-triftormetil-4(4-metilfenil)butandion-2,4, 1,1,1-triftormetil-4(4-bromfenil)-butandion -2,4 kabi ligandlar ham shu usulda sintez qilinadi.
Quyidagi umumiy formulaga to’g’ri keladigan CF₃COCH₂COC₆H₄X-4 aroiltriftoratsetilmetanlarning sintez natijalari quyidagi jadvalda keltirilgan.

X-4	Brutto formula	Unumi, %	Bug’lanish harorati,^0C
H	C10H7O2F3	85	39
CH3	C11H9O2F3	86	43
CH3O	C11H9O2F3	87	60
CI	C10H6O2CIF3	83	59
Br	C10H6O2BrF3	75	117
NO2	C10H7NO4F3	72	124

Aroiltriftoratsetulmetanlar eritmada yenol holda uchraydi. PMR spektri olinganida diketon shakliga xos yutilish chiziqlari kuzatilmaydi.

Bundan tashqari ketoefirlardan 1,3-dikarbonil birikmalarning atsilgidrazonlaning hosilalari halqa-zanjir,halqa-halqa muvozanatlarini o’rganish nuqtai nazaridan istiqbolli ob’yek hisoblanadi .
Hosil qilingan ligand H₂L^{5 -} C₁₀H₆O₂BrF₃ ning IK spektri o’rganilganda 1730 sm^-1 yutilish chiziqlari kuzatiladi. Bu sohada yutilish chiziqlarini kuzatilishi bu ligand kristall holda halqali-5-oksipirazolin tuzilishiga ega ekanligini molekuladagi gidroksil guruhi 5-oksipirazolin halqasidagi 5-uglerod atomiga birikkanligini tasdiqlaydi va nukleofil kondensatlanish aroilning karbonili bo’yicha borishini bildiradi. Bu xulasomizni spektrning 3400-3500 va 1660 sm^-1 sohada yutilish chiziqlarining uchrashi molekulaning gidrazon qismidagi amid fragmentini V_(C=O) guruhi borligini bildiradi.Bundan tashqari IK spektrida 1633 sm-1 sohada yitilish chiziqlarini uchrashi molekalada C-F bog’I borligini,1238-1277 sm-1 sohada yutilish chiziqlarini uchrashi esa N-H bog’I borligini bildiradi.
Hosil qilingan ligandlarning tarkibi element tahlili hisoblab topiladi.Masalan, C₁₀H₇O₂F₃ 120+7+32+54=209
1)209-------------100% 120--------------X₁ X₁=
209---------------- 100% 7------------------ X₂ X₂
209--------------- 100 32--------------- Y₁ Y₁₌
209------------ 100% 57--------------- Y₂ Y₂₌
X₁+ X₂+ Y₂+Y₂=99-100% gacha bo’lishi kerak

1-jadval.

1-benzoil-3-fenil-5-gidroksi-5-triftormetil-2-pirazolinlarning element tahlili, bug’lanish harorati va unumi

№ соед.	Unum,%	Тbug,^0С	Topilgan %		Brutto formulasi	Hisoblangan,%
			С	Н		С	Н
H2L^1	83	49	60.93	3.98	С17Н13N2O2F3	61.08	3.92
H2L^2	80	93	61.96	4.50	С18Н15N2O2F3	62.07	4.34
H2L^3	82	77	59.09	4.21	С18Н15N2O2F3	59.34	4.15
H2L^4	79	76	55.33	3.24	С17Н12N2O2CIF3	55.37	3.28
H2L^5	87	99-100	49.08	2.70	С17Н12N2O2BrF3	49.42	2.93
H2L^6	78	148	53.60	3.21	С17Н12N2O4F3	53.83	3.19

XLII –tuzilishdagi Н₂L₅ 1-benzoil-3-(4-bromfenil)-5-gidroksi-5-triftormetil-2- pirazolinninq IQ spektri.
Spektrning 3400,3500 sm^-1sohada yutilish chiziqlarining ko’rinishi geterosiklik halqaning 5-uglerod atomiga birikkan gidroksil guruga tegishli, 1600-1400sm^-1 sohasidagi yutilish chiziqlari esa molekulada C=N bog’I borligini,1200-1233-1277sm^-1sohadagi tebranishlar C-F bog’ini tebranishlariga xosdir.
3-jadval
1-benzoil-3-(4-bromfenil)-5-gidroksi-5-triftormetil-2- pirazolinninq CDCI₃(δ ,m.h.) dagi PMR spektrining parametrlari

Ligandlar	Х	СН2*	ОН	С6Н5	Х
H2L^1	H	3.59;3.73	6.72	7.45м;7.75м;7.96м	-
H2L^2	CH3	3.57;3.75	6.77	7.25м;7.56м;8.02м	2.44
H2L^3	OCH3	3.57;3.73	6.82	6.91м;8.03м	3.87
H2L^4	CI	3.58;3.76	6.72	7.45м8.01м	-
H2L^5	Br	3.56;3.75	6.74	7.50м;7.95м	-
H2L^6	NO2	3.61.;3.80	6.60	7.84м;7.63м;8.05м	-

*Eslatish.J_AB=20-22Gts
Nazorat uchun savollar.
1.Komoleks birikmaning brutto formulasi deganda nimani tushunasiz?.Misollar asosida tushuntiring.
2.Ligand tarkibidagi o’rinbosarlarning tabiatiga bog’liq holda fizik konstantalarini o’zaro farq qilihshini aniq misollar asosida tushuntiring.
1. Tarkibi quyidagicha keltirilgan organic ligandlarning element tahlilini aniqlang C₁₀H₇O₂F₃ ,C₁₁H₉O₂F₃ ,C₁₀H₇NO₄F₃